Nhiều người thường hiểu sai về luân hồi trong Phật giáo. Họ tưởng rằng có một cái gì đó gọi là “linh hồn” tách rời khỏi thân xác hiện tại để chui vào một thân xác khác, giống như cởi chiếc áo cũ rồi mặc vào áo mới. Tuy nhiên, giáo lý Phật đà không hề có ý nghĩa như thế. Thực ra, thuyết “luân hồi” của Phật giáo không bao giờ nói đến một “linh hồn” độc lập nào cả. Đó là quan điểm sai lệch về tái sinh – một trong những quan niệm phổ biến nhất gây khó hiểu cho những ai mới bước vào con đường tu học.
Vậy thì luân hồi trong Phật giáo thực sự là gì? Đó chính là luật nhân quả mở rộng sang lĩnh vực tinh thần. Không phải có một pháp thể nào độc lập, tồn tại bên ngoài vật chất. Mà chính là sự liên tục của hiện tượng vật chất (sắc) và tinh thần (tâm), dòng chảy không ngừng từ quá khứ xa xưa, trước khi chúng ta sinh ra trong đời này, và nó sẽ tiếp tục chảy sau khi chúng ta nhắm mắt theo dòng thời gian vô tận.
Sự liên tiếp của sinh tử trong luân hồi Phật giáo, không có linh hồn độc lập
Sự Khác Biệt Giữa Luân Hồi Phật Giáo và Các Tôn Giáo Khác
Khác với thuyết linh hồn của các tôn giáo khác, Phật giáo không công nhận sự tồn tại của một thực thể tinh thần độc lập. Luân hồi Phật giáo không phải là linh hồn tách rời khỏi thân xác rồi chuyển sang thân thể khác. Thay vào đó, theo lời dạy của Đức Phật: “Như Lai đã giải thoát mọi lý thuyết, vì Như Lai đã biết thế nào là hiện tượng có vi (sắc), thế nào là sự sanh thành hoại diệt của nó. Như Lai đã biết thế nào là những hành động của tâm (hành), thế nào là sự sanh thành và sự hoại diệt của chúng. Như Lai đã biết thế nào là biết (thức), thế nào là sự sanh thành và sự hoại diệt của nó.”
Cái nhóm năm uẩn mà người ta thường nhận lầm là con người, không thể nào là một cái “ngã” chân thật được, và không khác gì một ảo tưởng. Vậy làm sao nói có “thay hồn đổi xác” khi không có cái “ngã” cũng như khi không có cái gọi là “linh hồn”? Từ đây, chúng ta cần ghi nhận rằng danh từ “tái sinh” không hoàn toàn đúng, vì danh từ ấy chỉ diễn đạt một sự tưởng niệm mà thôi.
Chân chính mà nói, giáo lý của Nhà Phật về vấn đề này là luật nhân quả trong phạm vi luân lý. Bất luận một trạng thái vật chất nào hiện ra cũng là kết quả của một trạng thái trước và trạng thái này hiện ra là nguyên nhân cho một trạng thái sau nữa. Cũng vậy, đời sống vật chất và tình cảm hiện nay vừa là kết quả của sự tham sống ích kỷ của những đời sống tiếp dẫn sau khi ta chết. Vì từ giây phút tâm thức này đến giây phút tâm thức khác, không có cái gì gọi là bất biến.
Luân hồi là sự liên tục của hiện tượng, không có linh hồn chuyển tiếp
Hiểu Đúng Về “Dòng Sống” và Luân Hồi
Để hiểu rõ hơn về luân hồi, hãy hình dung như một dòng nước chảy trên biển cả. Trong trường hợp này, quả thật không có một phần nước nào thật sự lưyt trên mặt biển để lưưt từ đất sống này sang đất sống khác. Cũng tương tự, theo Phật giáo, không có một cái “ngã” hay một linh hồn chạy lưưt trên mặt biển luân hồi. Mà chỉ có từng đời sống, tùy tâm tính và nghiệp lực của nó mà hiện ra. Ở đây thì như là người, ở chỗ khác thì như là thú, ở chỗ khác nữa là chúng sanh vô hình. Do đó chúng ta gọi là “đời sống”, thật ra chỉ là một dòng diễn tiến của hiện tượng vật chất (sắc) và tinh thần (tâm), dòng ấy chảy mà mãi không ngừng, từ rất xa xưa, trước khi chúng ta sanh ra trong đời này, và nó sẽ kế tiếp chảy sau khi chúng ta nhắm mắt theo dòng thời gian vô tận.
Quan điểm này là cốt lõi của giáo lý Phật đà về tái sinh. Không phải có một linh hồn hay một cái “tôi” nào thoát khỏi thân xác để tìm kiếp sống mới. Mà chính là sự liên tục của các hiện tượng – một dòng chảy không gián đoạn của nhân duyên và nghiệp báo. Mỗi tâm thức tiếp nối tâm thức khác trong một dây xích nhân quả dài vô tận.
Số Phận Không Phải Do Ngẫu Nhiên hay Định Mệnh
Đức Phật đã dạy rõ ràng rằng số phận của chúng ta – những khó khăn, bệnh tật, đau đớn – không phải do may rủi mù quáng định đoạt. Cũng không phải tùy sự hành động độc đáo đoán của một đấng tạo hóa hay tùy sự ban thưởng hoặc hình phạt của một vị thần linh nào. Mà chắc chắn là do những hành động “nghiệp” của chúng ta đã gây ra trong những đời trước.
Khi Đức Phật nhìn những người bệnh hoạn, cuội phong, đau khổ, Ngài tìm thấy dấu vết của luật vay trả, của luật nhân quả, luật báo ứng và của Pháp. Pháp ấy cái đạo lý bao trùm vũ trụ ấy, và do Đức Phật tìm ra, đã được tóm tắt trong bốn chân lý cao cả như sau:
- Chân lý về sự thống ngộ của đau khổ
- Chân lý về nguồn gốc của đau khổ
- Chân lý về sự diệt khổ
- Chân lý về con đường dẫn đến sự diệt khổ
Những chân lý này chính là nền tảng của toàn bộ giáo pháp Phật đà, giải thích cách thức mà luân hồi hoạt động thông qua luật nhân quả.
Con Đường Chính Tránh – Sự Lựa Chọn Của Con Người
Nói đến Bát chính đạo lý – nói đến trung đạo mà Đức Phật đã giảng dạy như sau: Con người mà mắc trong lưới mù quáng rồi, thì đừng lấy sự học đốc bị ngoài các Thánh kinh, đừng lấy sự cúng tế thần linh, cũng như đừng lấy sự nhận đối sự ngủ dưới đất, thức khuya mệt nhọc, hay lấy sự độc đi độc lại lời cầu nguyện mà trở thành trong sách được. Và cũng không phải lấy sự cúng chỉ Tăng, sự hình phạt thể xác, sự lơ bài tụng niệm bị ngoài mà là làm cho con người trở nên thanh tịnh được, nếu trong tâm còn những ham muốn ích kỷ.
Cũng chẳng phải vì ăn thịt, ăn cá mà con người trở nên bất tịnh mà vì bị say đắm, thèm thuồng, tự hào, khinh bỉ người khác với những ý muốn bất chính, ác độc cho nên con người mới trở thành không trong sánh.
Có hai cách tháo quá, một đằng là đắm mình trong dục lực, một đằng khác là đắm mình trong lối tu ép xác. Như Lai đã gạt bỏ hai cái tháo quá ấy và tìm ra con đường trung đạo, con đường là làm sáng mắt kẻ mù, rồi đưa họ đến chỗ an lạc, huyền diệu, giác ngộ và giải thoát.
Hiểu Đúng Để Tu Tập Chân Chính
Mỗi thứ đều có nhân duyên nghiệp quả của nó, vậy nên chúng ta nên hiểu và áp dụng lời Phật dạy vào trong mỗi ý nghĩ và hành động. Người đệ tử chân chính của Đức Phật rất xa tỏi nhắm mắt cúi đầu tin liêu. Đó là một nhà tự do tín ngưỡng, tự do tư tưởng theo cái nghĩa cao cả nhất của danh từ này. Người đệ tử chân chính của Đức Phật không lạc bước trong rừng tín điều tiêu cực lẫn tích cực, vì họ biết rằng những quan niệm mà gốc rễ nằm trong tình trạng mù quáng và trong sự tự mình dáp gạt lấy mình mà thôi.
Số phận của chúng ta – Đức Phật đã dạy rõ ràng như thế – không phải do sự may rủi mù quáng đình đoạt, cũng không phải tùy sự hành động độc đáo đoán của một đấng tạo hóa hay tùy sự ban thưởng hoặc hình phạt của một vị thần linh nào, mà chắc chắn là do những hành động “nghiệp” của chúng ta đã gây ra trong những đời trước. Chính sự hiểu biết này là nền tảng để chúng ta tự chủ, tự quyết định tương lai của mình thông qua những hành động chân chính hôm nay.
Kết Luận: Con Đường Tu Tập Từ Hiểu Biết
Từ hiểu biết đúng đắn về luân hồi và số phận, chúng ta nhận ra rằng không có lực lượng ngoại tại nào có thể định đoạt cuộc đời mình. Tất cả đều phát xuất từ những hành động, suy nghĩ và ý định của chính chúng ta. Đây chính là lời Phật dạy giải phóng: chúng ta là tác tử của số phận mình.
Áp dụng giáo pháp này vào cuộc sống hàng ngày có nghĩa là: chúng ta cần cẩn thận với mỗi hành động, mỗi lời nói, mỗi suy nghĩ. Bởi vì những “hạt giống” mà chúng ta gieo hôm nay sẽ nảy mầm thành quả báo trong tương lai. Đó là thông điệp chân thực của Phật giáo – một tôn giáo không dựa vào sự tin tưởng mù quáng mà dựa vào sự hiểu biết sâu sắc về qui luật tự nhiên của vũ trụ.
Hãy bắt đầu hành trình tu học của bạn ngay hôm nay, không phải để trốn tránh những hậu quả trong quá khứ, mà để tạo dựng một tương lai tốt lành hơn. Đó chính là con đường trung đạo mà Đức Phật đã chỉ dạy cho nhân loại.
