Khất thực không chỉ là cách kiếm sống của các vị tăng nhân mà còn là một hành pháp tu đạo sâu sắc, mang ý nghĩa tâm linh cao quý trong Phật giáo. Qua việc thực hành khất thực, các tỳ khưu không những dứt bỏ những ham muốn vật chất mà còn nuôi dưỡng tâm thanh tịnh, rèn luyện sự khiêm nhường và tự lợi lợi tha. Trong bối cảnh thời nay, mặc dù nhiều tăng lữ không duy trì hành pháp này theo cách truyền thống, nhưng ý nghĩa sâu xa của khất thực vẫn còn nguyên giá trị và là bài học quan trọng cho mọi Phật tử.
Theo lời dạy của Thế Tôn, khất thực là một phương pháp tu tập cao quý, có mặt từ ba đời Phật. Đây không phải là sự bị bức buộc mà là một lựa chọn có ý thức, một cách sinh hoạt phản ánh sự thanh bần và không tham lam. Khi các vị tăng nhân thực hành khất thực, họ tự tạo ra điều kiện để tu dưỡng sắc thân, rèn luyện đức hạnh dứt bỏ tham dâm và phục vụ chúng sinh. Đây chính là tâm nguyên ban đầu của người xuất gia: “xả phúc cầu bản, xả thân cầu đạo”.
Ý Nghĩa Sâu Sắc Của Khất Thực Trong Tu Đạo
Khất thực mang trong nó những ý nghĩa vô cùng sâu sắc đối với hành giả Phật giáo. Trước hết, đây là một phương tiện rèn luyện tâm thanh tịnh. Khi một vị tỳ khưu đi khất thực, không tham lam vào những món ăn ngon lành, không chọn lựa trong sự nhận dâng, họ đang từng bước dập tắt những ngả tham dâm trong tâm. Theo Kinh Pháp Cú, tham dâm là nguồn gốc của khổ đau, và khất thực chính là một cách táo bạo để chế ngự dục vọng này.
Các vị tỳ khưu đi khất thực trên đường phố để tu dưỡng thanh tịnh
Thứ hai, khất thực là hành pháp thể hiện sự khiêm nhường và bình đẳng tâm. Khi xin ăn từng nhà dân cư, các vị tỳ khưu không phân biệt giàu nghèo, không xem thường ai hay tôn trọng ai hơn. Tất cả các gia đình đều được tiếp cận với cơ hội tích đức. Điều này phản ánh một trong những nguyên tắc cơ bản của Phật giáo: nhân loại về bản chất là bình đẳng, khác biệt chỉ nằm ở nhân duyên, không ở địa vị hay tài sản. Hành pháp khất thực hàng ngày nhắc nhở người xuất gia về sự bình đẳng này.
Thứ ba, khất thực là một cách hiệu quả để tu dưỡng tự lợi lợi tha. Người tu đạo không tự tạo sinh kế mà hoàn toàn dựa vào sự dâng phúc của chúng sinh. Khi chúng sinh thấy các vị tỳ khưu đi khất thực, trong lòng họ sinh ra tâm từ bi, tâm cúng dường, từ đó tích lũy phúc báo. Đồng thời, các vị tỳ khưu qua việc tiếp nhận, hướng dẫn chúng sinh tạo phúc đức, cũng đang lợi tha, đang phát huy chức năng Tăng Sĩ trong xã hội.
Phương Tiện Linh Động Trong Giáo Hóa
Trong một bản kinh ghi chép, tại Rājagaha, nữ tỳ khưu Sucimukhi đã hỏi Tôn giả Sāriputta về cách thực hành khất thực của ông. Tôn giả này đã giải thích rằng, những vị Sa môn hay Bà la môn nào nuôi sống bằng những tâ mạng như xem đất liễu (thường thấy), thiên văn (dự báo thiên tượng), đưa tin tức hay làm trung gian môi giới (phỏng vấn), bộ toán (tính toán), thì những vị đó được gọi là các Sa môn, Bà la môn cúi mặt xuống, ngẩng mặt lên hay hướng mặt về các phương hướng khác nhau.
Tuy nhiên, Tôn giả Sāriputta khẳng định: “Cơm ta, ta không nuôi sống bằng những tâ mạng như xem đất liễu, thiên văn, đưa tin tức hay làm trung gian môi giới, bộ toán và các nghề hèn hạ khác. Ta tìm cầu môn ăn một cách hợp pháp. Sau khi ta tìm cầu môn ăn một cách hợp pháp, ta dùng các môn ăn đó.”
Điều này cho thấy rằng, khát thực không phải là một hành pháp cứng nhắc mà là một phương tiện có tính linh động, phụ thuộc vào hoàn cảnh và căn cơ của chúng sinh. Thế Tôn đã dạy rằng, vì chúng sinh căn cơ đa dạng nên phương tiện giáo hóa phải linh động, song phương tiện chỉ có tính chất đối cơ, vì tâm từ bi mà hình hóa. Do vậy, nếu không thiện xảo trong khi sử dụng phương tiện thì chỉ lợi bất cấp hại, tạo nên tà kiến bởi tâ mạng của chính mình.
Khất Thực Trong Bối Cảnh Hiện Đại
Ngày nay, vì nhiều hoàn cảnh khác nhau, đa phần các tỳ khưu không duy trì hành pháp khất thực nhưng chủ yếu vẫn sống nhờ vào tịnh thí. Mặt khác, một vài tỳ khưu vẫn dụng phương tiện “tâ mạng” để giáo hóa, dẫn dắt người sơ cơ vào đạo, ít nhiều vẫn có những thành công nhất định. Tuy nhiên, điều quan trọng là chúng ta phải hiểu rõ: vì chúng sinh căn cơ đa dạng nên phương tiện giáo hóa phải linh động, nhưng phương tiện chỉ có tính chất đối cơ tạm thời.
Tâm thanh tịnh và chính kiến là nền tảng thực sự của hành giả Phật giáo. Bất kể hành pháp khất thực hay tịnh thí, bất kể sống trong chùa hay ngoài xã hội, điều then chốt là làm sao giữ vững tâm thanh tịnh, sống đúng theo chánh pháp. Khất thực vẫn là biểu tượng mạnh mẽ của sự từ bỏ tài vật, sự kiên định với nguyên tắc, và sự tôn kính đối với quá trình tu tập.
Lợi Ích Tu Tập Từ Khất Thực
Người sáng lập Phật giáo đã nhấn mạnh rằng khất thực mang lại những lợi ích vô cùng quý báu cho hành giả. Thứ nhất là lợi ích về tự thân: dứt bỏ tham dâm về ăn uống, nuôi dưỡng tâm thanh tịnh và bình tĩnh. Thứ hai là lợi ích về đạo hạnh: rèn luyện sự khiêm nhường, khả năng chịu đựng và sự không tự mãn. Thứ ba là lợi ích về lợi tha: mang cơ hội tích đức cho chúng sinh, giúp họ tin tưởng vào công hạnh của việc cúng dường.
Qua hành pháp khất thực, người tu đạo cũng học được cách sống đơn sơ, biết ơn từng phần cơm nhỏ, từng tấm lòng của chúng sinh. Điều này giúp họ phát triển tâm tạp nhân, tâm cảm ơn, và sâu xa hơn là tâm quán niệm về duyên từ, về sự tương tác giữa chúng sinh.
Áp Dụng Giáo Lý Khất Thực Vào Cuộc Sống Hiện Đại
Mặc dù chúng ta không phải là tỳ khưu mà là Phật tử tại gia, nhưng ý nghĩa của khất thực vẫn có thể áp dụng vào cuộc sống hàng ngày. Điều đầu tiên là dứt bỏ tham lam về vật chất, sống đơn sơ, không phí phạm. Thứ hai là tu tập khiêm nhường, biết ơn từng phần nhỏ mà chúng sinh mang lại cho mình, dù đó là ăn cơm hay những điều tốt lành khác. Thứ ba là lợi tha: khi chúng ta biết ơn, chúng ta tự nhiên sẽ có tâm từ bi muốn giúp đỡ người khác.
Khất thực cũng là một lời nhắc nhở về sự vô thường. Ngày hôm nay có ăn hôm sau có thể không. Người xin ăn buổi nay hôm sau có thể sẽ đói. Sự không chắc chắn này giúp hành giả luôn tỉnh thức, luôn nhớ rằng tất cả đều là nhân duyên, không có cái gì là bền vững hay thuộc về bản thân.
Giữ Vững Chính Kiến Trong Sử Dụng Phương Tiện
Thế Tôn đã khuyên rằng: “Giữ vững chính kiến, sống đời chính mạng, tu tập theo Bát Thánh Đạo để tự lợi và lợi tha là phương châm, trách nhiệm của mỗi người con Phật, nhất là những người con Phật xuất gia.” Điều này có ý nghĩa sâu sắc: dù sử dụng phương tiện nào, dù sống theo cách nào, người tu đạo phải luôn có chính kiến, phải luôn biết rõ mục đích của mình là tìm cầu giác ngộ, là phục vụ chúng sinh.
Khất thực, trong bối cảnh này, không phải là một cuối cùng mà là một phương tiện, một cách rèn luyện tâm thanh tịnh. Nếu hành giả hiểu được ý nghĩa thực chất của khất thực, dù sống bằng tịnh thí hay bằng cách khác, họ vẫn có thể tu tập được những giá trị mà khất thực mang lại.
Kết Luận: Khất Thực Là Biểu Tượng Của Đạo Tâm
Khất thực là hành pháp cao quý của những người xuất gia Phật giáo, mang trong nó những ý nghĩa vô cùng sâu sắc về sự thanh tịnh, khiêm nhường và lợi tha. Dù ngày nay không phải tất cả tỳ khưu đều thực hành khất thực theo cách truyền thống, nhưng giáo lý mà nó mang lại vẫn còn nguyên giá trị. Đó là giáo lý về sự dứt bỏ tham dâm, về sự sống đúng, về sự tu tập thực tế.
Với mỗi Phật tử, dù là xuất gia hay tại gia, điều quan trọng nhất là phải giữ vững chính kiến, sống theo chánh pháp, luôn nhớ rằng mục đích của cuộc đời này là tìm cầu giác ngộ và lợi tha chúng sinh. Khất thực là một bài học kỳ diệu về những giá trị tối cô, những giá trị mà Phật giáo đã dạy hơn hai ngàn năm và vẫn còn sáng tỏ cho đến ngày hôm nay.
Hãy cùng nhau hiểu, trân quý và áp dụng những giáo lý từ khất thực vào cuộc sống của mình, để tâm thanh tịnh, để sự tu tập thực thụ và để cùng nhau bước trên con đường giải thoát mà Phật đã chỉ dạy.
Tài liệu tham khảo:
- Đại Tạng Kinh Việt Nam, Tương Ưng Bộ III, chương 7, phần Sucimukhi, Nhà xuất bản Tôn Giáo, 2000.
- Kinh Pháp Cú – Những lời dạy của Thế Tôn về tâm thanh tịnh và giải thoát.
