Trong vô tận không gian vũ trụ, thời gian chảy trôi liên tục, thế giới xung quanh ta luôn thay đổi theo quy luật sinh trưởng suy vong. Phật giáo nhìn nhận rằng tất cả hiện tượng trong tự nhiên đều có sự tương tác, tương sinh, tương diệt liên tục. Trong cái mộng vô tận của nhân sinh và thế giới, Đức Phật đã khai quát và có đỡ đàng rõ ràng về căn (giác quan), trần (cảnh), thức (biết) hay uẩn, xứ, giới. Thế gian có nghĩa là thế giới, cõi đời, cuộc sống, sự vật và hiện tượng với các thuộc tính không bền, hư hoại, sinh diệt, tan rã. Nhận diện về thế gian, sự tập khổi, đoạn diệt, con đường xuất ly thế gian là phap tu quan trọng của đạo Phật, giúp chúng ta giải thoát khỏi vòng lặp khổ đau.
Khái Niệm Thế Gian Trong Kinh Điển Phật Giáo
Một thời, Phật ở tại vườn Cấp Cô Độc, rừng cây Kỳ-đà, nước Xá-vệ. Bấy giờ, Thế Tôn nói với các Tỳ-kheo: “Nay Ta sẽ nói về thế gian, về sự tập khổi của thế gian, về sự diệt tận thế gian, về con đường đưa đến sự diệt tận thế gian. Hãy lắng nghe và suy nghĩ kỹ.”
Theo giáo lý Phật giáo, thế gian được định nghĩa là sáu nơi nhập xứ. Những gì là sáu nơi này? Đó là nhãn nơi nhập xứ (mắt và sắc), nhĩ nơi nhập xứ (tai và âm thanh), tỷ nơi nhập xứ (mũi và mùi), thiệt nơi nhập xứ (lưỡi và vị), thân nơi nhập xứ (thân và xúc), ý nơi nhập xứ (tâm và pháp). Ngoài ra, thế gian còn được hiểu là những gì có bản chất sinh, trụ, diệt – ba đặc điểm không thể tách rời của mọi hiện tượng vật chất lẫn tinh thần trong cõi đời này.
Bắt Äầu từ nÆ¡i chúng ta, các giác quan (mắt, tai, mÅ©i, lưỡi, thân, ý) tiếp xúc vá»›i trần và nháºn biết các Äá»’i tượng của nó mà hình thà nh nên toà n bá»™ thế gian, luân há»”i sinh tá».
Sáu nơi nhập xứ: Mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý tương tác với trần cảnh hàng ngày
Nguyên Nhân Hình Thành Thế Gian – Sự Tập Khổi
Sự tập khổi của thế gian, theo lời Phật dạy, chính là tham ái đối với hữu tương lai, đi đôi với tham và hận, được vọng tái sinh chứu này chứu kia. Tham ái (hoặc ghét bỏ) với trần cảnh là phản ứng khá dễ thấy của tâm. Nhưng tham ái đối với hữu tục mong ước trở thành, hiện hữu tiếp tục ở tương lai (chấp thủ tự ngã sâu dày) vẫn sâu kín, khó nhận biết, là đường lực chính yếu của sinh tử luân hồi.
Quá trình này liên tục diễn ra mà chúng ta không nhận ra. Mỗi khi giác quan tiếp xúc với cảnh, tâm sinh lên thích hay ghét, từ đó phát sinh tham ái, chấp thủ. Chấp thủ dẫn tới hành động (thân, khẩu, ý), hành động tạo tác nghiệp, nghiệp quy tụ thành hạt giống, nảy sinh trong tương lai, tiếp tục cuộc luân hồi.
Sự Diệt Tận Thế Gian – Đoạn Diệt Khổ
Thế nào là sự diệt tận thế gian? Đó là tham ái đối với hữu tương lai, đi đôi với tham và hận, được vọng tái sinh chứu này chứu kia, đã được đoạn trừ không dự tân, đã xả bỏ, đã nhả ra, đã dứt sạch, đã ly dục, tích diệt, tích tịnh, tịnh chỉ. Đây chính là trạng thái Niết-bàn – toàn bộ khổ đau được xóa diệt, tâm trí đạt được yên bình tối cao.
Khi nào tham ái diệt, ước vọng tái sinh chấm dứt, mong muốn hiện hữu không còn, tuệ giác và vô ngã có mặt thì thế gian chấm dứt hay sự tận diệt thế gian xảy ra. Đây là mục tiêu tối thượng mà Phật giáo hướng dẫn cho toàn thể chúng sinh.
Con Đường Xuất Ly Thế Gian – Tám Thánh Đạo
Thế nào là con đường đưa đến sự diệt tận thế gian? Đó là Tám Thánh Đạo: chính kiến, chính chí (tư duy), chính ngữ, chính nghiệp, chính mạng, chính phương tiện (tinh tấn), chính niệm, chính định.
Để phá tan mọi liên kết ái-thủ-hữu cần bắt đầu từ ái. Ái hình thành do xúc, thọ mà xúc và thọ bắt nguồn từ căn đối diện với trần. Cho nên mọi chuyện bắt đầu từ căn. Khi căn tiếp xúc với trần, chính niệm tỉnh giác để biết rõ và xả buông. Không yêu thích rồi chạy theo nắm giữ và cũng không ghét bỏ rồi xua đuổi.
“Cái thấy chỉ là cái thấy, cái nghe chỉ là cái nghe” – đây là cách tu tập để giữ vững chính niệm. Khi dừng được tại đây, sáu xúc xứ không biến thành sáu thích xứ hay ghét xứ. Theo đó, thích hay ghét không sinh, ái khó làm, hữu khó chứa, vô minh khó uốn. Đây là con đường đưa đến tận diệt của thế gian, gồm đủ Giới-Định-Tuệ của Bát Thánh Đạo.
Thực Hành Xuất Ly Thế Gian Trong Cuộc Sống Hằng Ngày
Câu hỏi đặt ra là: Làm thế nào để áp dụng giáo lý này vào đời sống thực tế? Trước hết, chúng ta cần phát triển sơ tâm hay sơ quán – nhận thức sâu sắc về bản chất khổ của thế gian, rằng mọi sự vật đều vô thường, vô ngã, chỉ là hiện tượng tạm thời.
Tiếp theo, cultivate chính niệm trong từng khoảnh khắc. Khi thấy hình ảnh đẹp, chỉ thấy mà không chạy theo. Khi nghe tiếng xấu, chỉ nghe mà không chống đối. Làm sao để đạt được điều này? Qua thiền định. Định lực giúp tâm trú trụ, không bị sao lãng bởi các dục vọng. Từ đó, tuệ giác tự nhiên nảy sinh, giúp chúng ta rõ ràng nhận thức bản chất của mọi hiện tượng.
Cũng quan trọng là thực hành đạo đức – giữ gìn giới luật, không gây hại cho người khác. Bởi vì mọi hành động tinh tấn hay biếng nhác đều để lại hạt giống, ảnh hưởng đến vận mệnh hiện tại lẫn tương lai. Khi sống theo chánh kiến, chánh ngữ, chánh nghiệp, chúng ta từng bước xây dựng nền tảng để bước ra khỏi thế gian.
Kết Luận: Từ Nhận Thức Đến Giải Thoát
Thế gian không phải là địa ngục hay thiên đường ở nơi nào xa xôi. Đó chính là tâm trí chúng ta bị tham ái, sân hận, si mê bóc lột. Vòng luân hồi không phải là thứ lực lượng ngoại tại bắt buộc chúng ta, mà chính là kết quả của những toan tính, khát vọng, chấp thủ của bản thân.
Tinh thần của giáo lý này là hy vọng – hy vọng rằng chúng ta hoàn toàn có thể giải thoát bằng cách nhận thức đúng đắn, tu tập không ngừng. Phật giáo không yêu cầu bạn chấp nhận giáo lý một cách mù quáng, mà khuyến khích bạn tự mình thực nghiệm, tự mình trải nghiệm để chứng minh sự thật của những gì được dạy.
Hãy bắt đầu từ ngay bây giờ: nhận thức rõ ràng về thế gian, tìm hiểu sâu hơn về con đường xuất ly, và tu tập Bát Thánh Đạo. Mỗi bước đi trên con đường tu hành là một bước gần tới Niết-bàn, tới sự yên bình và tự do thực sự.
Tài Liệu Tham Khảo Kinh Điển:
- Kinh Tập A-hàm, quyển 9, kinh 233: Thế gian
- Kinh Trung Bộ: Các bài giảng về thế gian và xuất ly
- Giáo lý Bát Thánh Đạo từ các kinh điển Pali và Hán tạng
