Có một lẽ tự nhiên trong vòng luân hồi: niềm vui sướng khi mới ra đời khiến ta quên mất nơi bi thương tột cùng của lúc chết. Người đời cũng không biết rằng sự kết thúc của sinh mạng bên đời này vốn là sự bắt đầu của lúc tái sinh bên kia. Giữa ranh giới sống và chết, thường chúng ta chỉ biết nơi khổ đau của mình, mà không chú ý quan tâm đến tâm trạng của người hấp hối. Vậy làm thế nào để người lâm chung có được sự chăm sóc về mặt thể xác và tinh thần tốt nhất, là sự tôn nghiêm của cái chết, cũng là vấn đề quan trọng của “sinh quyền” – tất cả chúng sinh đều có quyền lơi sinh sống và khi khép lại.
Mục đích chủ yếu của việc quan tâm lâm chung là khiến cho người lâm chung khi đối diện với giai đoạn sau cùng của đời người có thể nhận thức và chấp nhận cái chết, trong tâm không nảy sinh sợ hãi phiền khổ, từ đó an nhiên đối diện với cái chết, đồng thời không lấy việc kéo dài mạng sống hoặc kéo dài hơi tàn làm mục tiêu. Quan tâm lâm chung đồng thời cũng là sự giúp đỡ và động viên về mặt tinh thần cho những người trong gia đình, giúp họ vượt qua phút giây sinh ly tử biệt của cuộc đời này. Vì vậy, những thường thức của pháp Phật về lâm chung, trở thành nơi giúp đỡ về mặt tâm linh tốt nhất cho đôi bên: người lâm chung và gia quyến.
Chăm sóc người hấp hối là một công tác quan trọng trong Phật giáo, tôn trọng sinh mệnh và chuẩn bị tâm linh
Những Cơ Sở Lịch Sử Chăm Sóc Lâm Chung Trong Phật Giáo
Cơ quan quan tâm lâm chung sớm nhất của Phật giáo là “Vô Thường Viện”, được thiết lập ngay tại tinh xá Kỳ-viên ở Ấn Độ, với mục đích mong muốn giúp cho những người mắc bệnh có thể khơi dậy niềm tin vào tây phương cực lạc. Điều này có được là nhờ dựa vào tư tưởng trong pháp môn Tịnh Độ Di Đà. Thiền lâm của Trung Quốc có “An Lạc Đường” hoặc “Niệt-bản Đường”, “Hí Lạc thập viện”, “An Dương trung tâm”, trong đó có đường chủ, chấp chương (quản lý) chăm sóc bệnh tăng. Từ viện ngày nay có “Như Ý liêu”, “An Ninh bệnh phòng”, chuyên phục vụ cho người bị bệnh tật.
Ngoài ra, phẩm Giải Đầu-Đà thuộc luận Thập trụ Tự-bà-sa, Quán niệm pháp môn do Thiền Đạo (613-681) biên soạn, cho đến Chiêm bệnh tổng chung thiền thuộc Tự phần luật hành sự của Đạo Tuyên (596-667), cũng có ghi chép rõ ràng về chăm sóc lâm chung. Ngày nay, các tổ chức Phật giáo ở Đài Loan như Hội quán chăm sóc lâm chung Liên Hoa, hội quán trông nom An Ninh, cùng các bệnh viện lớn như Bệnh viện Y học Đại học Đài Loan, Bệnh viện Mã Giai, Bệnh viện Vinh Dân Tổng có bộ phận chuyên trách việc chăm sóc người lâm chung, thể hiện sự đoàn kết của cộng đồng Phật tử trong việc tôn trọng sinh mệnh.
Nhận Thức Những Thay Đổi Tâm Lý Của Bệnh Nhân Lâm Chung
Những thay đổi trong tâm trạng của người khi đối mặt với cái chết có những cung bậc khác nhau. Do vậy, người nhà, người tình nguyện, nhân sĩ từ thiện, thầy đạo (tôn giáo) đều cần phải hiểu rõ và có trợ giúp thích hợp. Phật giáo chỉ ra mười điều quan trọng mà những người chăm sóc lâm chung cần lưu ý:
Thứ nhất, hoảng sợ. Phải nghĩ cách khiến tâm của người lâm chung sinh khỏi vui vẻ, không bị các nỗi sợ hãi khóng chặn. Sự hoảng sợ là tâm lý tự nhiên của người sắp rời đời, nhưng thông qua sự chăm sóc tâm linh, chúng ta có thể giúp họ vượt qua giai đoạn này.
Thứ hai, phân nộ. Phải an ủi người lâm chung, khiến tâm tình bình tĩnh, vân duyên buông xuống, không sinh khỏi yêu ghét. Đây là một phần quan trọng của việc giúp họ giải thoát khỏi các phiền não cuối cùng.
Thứ ba, tội lỗi. Giúp người lâm chung không có cảm giác tội lỗi, dạy họ niệm Phật có thể tiêu trừ tội chướng. Theo giáo lý Phật giáo, việc sám hối và niệm Phật có công năng thanh tịnh nghiệp chướng.
Thứ tư, bất tạp. Khuyên nhủ người thân, tài vật của họ đối với thế gian không sinh tâm tham luyến. Sự buông bỏ vật chất là bước quan trọng để tâm có thể thanh tịnh khi lâm chung.
Thứ năm, lo âu. Khiến người bị bệnh yên tâm, không để người phục tạp chuyên người phức tạp. Niềm yên tâm sẽ giúp giảm bớt những nỗi lo lắng cuối cùng.
Thứ sáu, bất trợ. Khiến họ biết rất nhiều người thân bạn bề là trụ cột tinh thần của họ. Sự có mặt của những người thân yêu sẽ mang lại an tâm cho người lâm chung.
Thứ bảy, cam chịu và tự khinh. Khích lệ họ kiên định niềm tin, niệm Phật tất sinh về quốc độ cực lạc. Đây là lúc truyền tải những lời dạy về Tây Phương Cực Lạc và các phương pháp tu tập để họ có thể an nhập lạc quan.
Thứ tám, cô độc. Không nên khiến người bệnh cảm thấy cô độc trên giường bệnh. Sự có mặt của mọi người là biểu hiện của tình thương và chăm sóc.
Những người chăm sóc lâm chung cần có tâm lý tỉnh thức để giúp bệnh nhân vượt qua giai đoạn khó khăn
Thứ chín, chán nản. Người bị bệnh lúc sắp lìa đời nếu có ưu rũ, thì nên dành cho họ sự an ủi thích hợp. Giúp họ duy trì hy vọng và bình an trong những giờ cuối cùng.
Thứ mười, vô tri. Nói với người bệnh rằng họ sẽ sinh về quốc độ thanh tịnh an lạc, khiến họ biết tương lai còn niềm hy vọng vô hạn. Đây là lúc truyền tải những tin tức vui về thế giới cực lạc để người lâm chung có động lực tu tập.
Nhìn Thấu Vào Nhu Cầu Của Người Hấp Hối
Những người tham gia chăm sóc lâm chung nên tạo ra biểu đồ chia sẻ tâm từ cho mỗi vị bệnh nhân, để tìm hiểu nhu cầu và nguyện vọng cá nhân của mỗi người, hoặc từ quan sát mà biết được nhu cầu của họ. Phật giáo chỉ ra những nhu cầu cơ bản của người lâm chung:
Thứ nhất, mong muốn hiểu rõ bệnh tình. Người bệnh cần được thông báo rõ ràng về tình trạng sức khỏe của mình.
Thứ hai, mong muốn nhận được sự khoan dung của người khác. Chúng ta cần bao dung và không phán xét những hành động hay từ ngữ của người lâm chung.
Thứ ba, hiểu rõ khoan dung người khác. Giúp họ nhận thức rằng cái chết là quy luật tự nhiên mà tất cả mọi người phải trải qua.
Thứ tư, mong muốn người khác quan tâm mình. Sự quan tâm từ những người thân yêu là nguồn an ủi lớn nhất.
Thứ năm, gặp gỡ thân thích bề bạn. Cho phép những người thân yêu được ở bên cạnh nếu có thể.
Thứ sáu, hiểu rõ về sinh mệnh. Giúp họ có cơ hội suy ngẫm lại cuộc đời mình và tìm thấy ý nghĩa sâu sắc.
Thứ bảy, theo đuổi tín ngưỡng tôn giáo. Tôn trọng tín ngưỡng của họ và hỗ trợ những hoạt động tôn giáo.
Thứ tám, sự an bài hậu sự. Giúp họ có thể yên tâm rằng những người thân sẽ được chăm sóc sau khi họ ra đi.
Các Biện Pháp Hỗ Trợ Hiệu Quả Cho Người Lâm Chung
Những người chăm sóc lâm chung cần áp dụng các biện pháp sau để mang lại an ủi tối đa:
Thứ nhất, thái độ quan tâm chăm chú và lắng nghe. Đây là nền tảng của tất cả sự chăm sóc. Một tai biết lắng nghe có giá trị vàng không thể đo được.
Thứ hai, để cho những người mà bệnh nhân yêu quý quan tâm đúng lúc, đồng thời cũng ở bên cạnh. Tạo không gian cho tình cảm gia đình được thể hiện.
Thứ ba, tôn trọng tín ngưỡng tôn giáo của bệnh nhân. Đây là cách tôn vinh giá trị tinh thần của họ.
Thứ tư, kể những câu chuyện và đạo lý về sám hối. Những lời dạy từ kinh điển có thể mang lại an tâm to lớn.
Thứ năm, bố trí Pháp sư hoặc nhân sĩ tôn giáo trò chuyện với bệnh nhân. Sự hướng dẫn tâm linh từ những người tu hành có đạo hạnh sẽ mang lại ảnh hưởng sâu sắc.
Thứ sáu, cố gắng những gì có thể để đáp ứng những hy vọng của bệnh nhân. Tôn trọng những mong ước cuối cùng của họ.
Thứ bảy, cùng thảo luận nguyện vọng của bệnh nhân. Tham gia vào những quyết định quan trọng của họ.
Thứ tám, báo cho bác sĩ biết, giảm nhẹ nỗi đau đến thể xác bệnh nhân, giữ được thần thức thanh thản. Quản lý triệu chứng tốt là phần không thể tách rời của chăm sóc lâm chung.
Thứ chín, giúp đỡ bệnh nhân và người nhà bệnh nhân giữ nếp sống thường nhật, cũng như chuẩn bị hậu sự. Việc sắp xếp những chi tiết thực tế sẽ giúp giảm bớt áp lực tâm lý.
Thứ mười, giữ tâm lý ôn hòa nơi bệnh nhân. Sự bình an của người chăm sóc sẽ lây lan đến người bệnh.
Thứ mười một, trợ niệm cho bệnh nhân, giúp người bệnh khỏi lên chính niệm, an nhiên già từ cõi đời. Niệm Phật hay đọc kinh điển là những hành động tu tập quan trọng trong giai đoạn này.
Chăm sóc người lâm chung là một hành động từ bi xuất phát từ trái tim, kết hợp giữa kiến thức y học hiện đại và những lời dạy sâu sắc của Phật giáo. Khi chúng ta có thể mang đến cho một người sắp lâm chung sự an ủi, tôn vinh, và hy vọng, chúng ta đã thực hiện một công việc vô cùng thánh thiêng và có ý nghĩa nhân văn sâu sắc.
