Trong chùa chiều, khi nghe tiếng mưa rơi điệu đà, lòng ta trở nên yên tĩnh. Đó là khoảnh khắc hoàn hảo để lắng nghe lời Phật dạy. Trong những ngày mưa hiểu hành của mùa xuân tu tập, Đức Phật đã truyền dạy cho các đệ tử ba nguyên tắc quan trọng để bước trên con đường giải thoát. Những lời dạy này không phải chỉ dành cho những người xuất gia mà còn vô cùng thiết thực với mỗi Phật tử tại gia đang sống giữa cuộc đời phức tạp của thế gian.
Lời Phật dạy “Mùa hiểu hành” chứa đựng ba bài học sâu sắc về cách tu tập, cách sống đúng đạo và cách xây dựng một cuộc sống có ý nghĩa. Những nguyên tắc này là nền tảng của con đường tu học Phật, giúp chúng ta từng bước vận dụng chánh pháp vào thực tế cuộc sống hằng ngày.
Bài Học Thứ Nhất: Không Nên Làm Điều Gì Hại Mình, Hại Người
Lệnh giới đầu tiên trong tất cả các truyền thống Phật giáo đều khuyên chúng ta phải tránh xa những hành động gây hại. Đây không phải chỉ là một quy tắc giản dị mà là một nhận thức sâu sắc về nhân quả. Khi chúng ta làm hại người khác, chúng ta thực chất đang tạo ra những nhân duyên xấu cho bản thân mình.
Trong kinh điển Phật giáo, Đức Phật thường so sánh hành động gây hại như gieo hạt giống độc vào đất. Dù ngay hôm nay chúng ta vẫn còn khỏe mạnh, vẫn có cuộc sống bình yên, nhưng những nhân duyên xấu mà ta tạo ra sẽ dần dần nhấm nháp, và một ngày không xa, quả báo sẽ đến. Đó chính là ý nghĩa của quy luật nghiệp báo – nhân duyên luôn đi theo chúng ta.
Tự hại mình có nghĩa là chúng ta vô tình tạo ra những chướng ngại cho tu tập của bản thân. Khi biết rõ lời Phật dạy, biết rõ lẽ thật của nhân quả, mà vẫn gây tạo những nghiệp nhân không tốt, đó là hành động của người chưa biết thương mình, chưa biết tu. Người như vậy Phật gọi là “tự hại mình”.
Để tránh hành động tự hại, chúng ta cần phát triển tâm từ bi. Tâm từ bi là căn bản của tất cả các sắc định trong Phật giáo. Khi chúng ta nhìn thấy cái khổ của người khác, chúng ta sẽ không nỡ gây hại. Khi chúng ta hiểu rõ rằng mọi hành động đều có hệ quả, chúng ta sẽ cẩn thận lựa chọn những gì cần làm.
Đấu tranh nội tâm khi lựa chọn giữa hành động tốt và xấu
Thực hành nguyên tắc này đòi hỏi chúng ta phải có sáng suốt về kết quả của các hành động. Mỗi lời nói, mỗi cử chỉ, mỗi ý nghĩ của chúng ta đều là nhân duyên. Phật pháp gọi đây là “Tu từ nhân”, tức là tu tập từ những nguyên nhân mà chúng ta tạo ra. Trên con đường tu học này, bước đầu tiên chính là biết chọn lựa những hành động tốt, tránh xa những hành động xấu.
Bài Học Thứ Hai: Thực Hiện Lối Sống Giữa Hai Thái Cực
Giáo lý phật Nhật Bản và các trường phái Đại Thừa khác thường nhấn mạnh về Con đường Trung Đạo – con đường tránh xa hai cực đoan. Hai thái cực đó là tham đắm dục lạc thấp hèn và khổ hành cực đoan.
Thái cực thứ nhất là tham đắm những dục lạc của thế gian. Con người bị mê hoặc bởi những khoái lạc tạm thời, từ những thú vui vật chất cho đến những ý kiến cá nhân. Khi chúng ta bị cuốn vào sự tham đắm này, tâm trí sẽ mất đi sáng suốt. Ta không còn nhìn thấy cái khổ ẩn chứa phía sau những khoái lạc tạm bợ. Phật dạy rằng, mọi khoái lạc của tâm tuệ đều là nhân của cái khổ.
Thái cực thứ hai là sự khổ hành, tức là tự hành hạ bản thân theo một cách quá mức. Một số người cho rằng để tu tập, họ phải tự đánh mình, nhịn ăn, hoặc sống trong điều kiện vô cùng khắc khổ. Tuy nhiên, Đức Phật đã chỉ ra rằng con đường tu tập không yêu cầu chúng ta phải tự tra tấn mình. Ngược lại, chúng ta cần duy trì sức khỏe thân thể để có thể tiếp tục tu học.
Lối sống thứ ba, mà Phật dạy, là lối sống Trung Đạo. Đó là sự cân bằng giữa tự chủ với sự vui sống, giữa kỷ luật với sự linh hoạt. Khi chúng ta sống một cuộc sống bình thường, sáng suốt, làm việc phù hợp, không lạm dụng cơ thể, không buộc bản thân vào những quy tắc quá nghiêm khắc, thì chúng ta đang đi trên con đường Trung Đạo.
Một gia đình Phật tử có tu tập đúng tinh thần Phật dạy thường thể hiện rõ ràng một đời sống quân bình. Những thành viên trong gia đình đó tôn trọng lẫn nhau, sẵn sàng lắng nghe, không cấu nệ hay cố chấp vào ý kiến cá nhân. Trong những gia đình như vậy, dù có xảy ra mâu thuẫn, nhưng vì có tâm từ bi và sáng suốt, nên mâu thuẫn được giải quyết một cách hòa bình. Kết quả là, tất cả mọi người trong gia đình đều cảm thấy vui vẻ và hạnh phúc.
Đức Phật muốn dạy chúng ta rằng cách tốt nhất để tu tập không phải là cắt đứt hoàn toàn với cuộc sống bình thường, mà là học cách sống có ý thức trong cuộc sống đó. Khi chúng ta luôn giữ sáng suốt, thấy rõ những điều gây tham, điều gây sân, chúng ta sẽ tự nhiên tránh xa chúng mà không cần phải ép buộc bản thân.
Bài Học Thứ Ba: Xây Dựng Tâm Định Và Trí Tuệ Sáng Suốt
Bài học cuối cùng của “Mùa hiểu hành” liên quan đến việc phát triển tâm định và trí tuệ. Đây không phải là quá trình một sớm một chiều mà là một hành trình tu tập dài lâu, đầy cam go nhưng cũng đầy ý nghĩa.
Nhiều Phật tử đã từng có cơ hội đến chùa tu học, có những kinh nghiệm tâm linh ban đầu. Họ nhìn thấy người khác chịu khổ, muốn giúp đỡ, và có những hành động thiện nguyện. Tuy nhiên, những hành động thiện nguyện này thường còn mang tính cảm tính, chưa được đi sâu vào hiểu biết về giáo lý Phật.
Để bước tiến thêm một bậc nữa trên con đường tu học, chúng ta cần phải học tập, nắm vững giáo lý, và áp dụng chúng một cách có hiểu biết vào cuộc sống. Chỉ khi đó mới có lối sống nguyên tắc, chỉ khi đó tâm mới đạt được sự định tĩnh thật sự.
Quá trình này đòi hỏi sự kiên nhẫn và quyết tâm. Khi chúng ta bước vào tu học, cũng như khi chúng ta bước vào học làm người, chúng ta sẽ gặp phải những cam go, những khó khăn, những thử thách. Nhưng nếu ý chí của chúng ta chưa đủ mạnh, khi gặp khó khăn hoặc cam go, chúng ta sẽ dễ dàng quay lại, không thể vượt qua được.
Cần phải có sáng suốt để nhận ra rằng những khó khăn trong tu học không khác gì những khó khăn trong cuộc sống thường ngày. Khi chúng ta học một điều gì đó mới, chúng ta phải trải qua giai đoạn không quen thuộc, không thoải mái. Điều này cũng đúng trong tu học Phật.
Tâm định không phải là một trạng thái tĩnh mà là một trạng thái hoạt động, một trạng thái trong đó chúng ta luôn giữ sáng suốt. Sáng suốt về bản chất của mọi sự vật, sáng suốt về những hành động của mình, sáng suốt về hệ quả của những hành động đó. Khi tâm chúng ta đạt được sự định tĩnh này, chúng ta sẽ tự nhiên tránh xa những hành động không tốt, tự nhiên làm những điều tốt đẹp.
Cuộc sống lúc nào cũng cần biết dừng, biết đủ. Không phải để tránh tránh khó khăn, mà là để sống có ý thức. Ít định vị thì ít phiền não, ít phiền não thì tâm sẽ an tĩnh. Thân tâm an tĩnh là điều kiện tốt nhất để thực hành những bài học của Phật.
Tuy nhiên, nói dễ nhưng làm mới thực sự khó khăn. Nếu ý chí của chúng ta chưa vững chắc, khi gặp những thử thách từ bên ngoài hoặc từ bên trong tâm, chúng ta có thể dễ dàng rơi vào những thói quen cũ. Bên ngoài cuộc sống, có rất nhiều yếu tố sai sót, có rất nhiều sự cạnh tranh không lành mạnh. Khi chúng ta không có ý chí vững chắc, chúng ta cũng sẽ bị cuốn vào những xoáy này.
Trong tu tập cũng vậy. Nếu chúng ta bước vào con đường tu học mà ý chí chưa sẵn sàng, thì sẽ gặp phải những khó khăn như nhau. Bởi vì như chúng ta đã biết, học làm người đã khó, học làm Phật tử lại khó hơn nữa. Vì vậy một trăm người học làm Phật chưa chắc ba người mà thành công.
Kết Luận: Ứng Dụng Ba Nguyên Tắc Vào Tu Tập
“Mùa hiểu hành” của Đức Phật không phải là một bộ luật rígid mà là những hướng dẫn sáng suốt cho con đường tu học. Ba nguyên tắc này – tránh hại người, sống giữa hai cực, phát triển tâm định – tạo thành một hệ thống hoàn chỉnh để dẫn dắt chúng ta từ cuộc sống lầm lạc đến cuộc sống giác ngộ.
Khi áp dụng những lời dạy này vào đời sống hằng ngày, chúng ta không cần phải thay đổi hoàn toàn cách sống. Chúng ta chỉ cần bắt đầu từ từ, từ những điều nhỏ nhặt nhất. Ngừng tạo tác những nhân không tốt, bắt đầu sống một cách sáng suốt, từng bước nuôi dưỡng tâm định và trí tuệ. Mỗi ngày, mỗi giờ, mỗi phút, chúng ta đều có cơ hội lựa chọn con đường tốt hơn.
Đó chính là bài học tinh túy mà Đức Phật muốn gửi gắm cho chúng ta qua những ngày mưa hiểu hành. Là những Phật tử, chúng ta sẽ luôn tìm thấy hạnh phúc thực sự không phải từ những khoái lạc tạm thời của thế gian, mà từ sự sáng suốt, sự an tâm và sự từ bi mà chúng ta tự xây dựng.
