Trong Phật giáo, sự tu tập không chỉ giới hạn trong những giây phút thiền định. Bốn tư thế cơ bản của con người – đi, đứng, ngồi, nằm – đều là cơ hội để chúng ta rèn luyện tâm ý và tiếp nối sự nghiệp giác ngộ của Phật. Sư Ông Làng Mai đã chỉ dạy rằng: “Hãy ngồi trên một đóa sen ngay từ bây giờ, không phải đợi về Tịnh Độ mới ngồi trên một đóa sen.” Lời dạy này mở ra một hướng tu tập mới, thúc đẩy chúng ta thực hành chánh niệm trong từng giây phút của cuộc sống thường ngày, từ từng bước chân tới từng tư thế của cơ thể.
Bốn Tư Thế Pháp Tu – Nền Tảng Thiền Hành
Trong kinh điển Phật giáo, bốn tư thế – đi, đứng, ngồi, nằm – được coi là những trạng thái tự nhiên và liên tục trong đời sống. Chúng không riêng biệt hay đối lập với nhau, mà là những phần của một quá trình tu tập toàn diện. Đi Pháp tu không phải là chuyển động vô thức, mà là một hành động được điều khiển bởi chánh niệm. Mỗi bước chân là một cơ hội để trở về với hiện tại, để cảm nhận sự liên kết giữa tâm và thân.
Theo lời Sư Ông Làng Mai, đức Phật Thích Ca Mâu Ni sơ sinh bước đi bảy bước, mỗi bước chân là nơi nảy sinh một bông sen dưới mặt đất. Điều này không phải là một hiện tượng siêu nhiên mà chỉ là biểu tượng cho sự thiêng liêng của mỗi bước chân khi được thực hiện với chánh niệm. Khi chúng ta bước đi với tâm an lạc, vô ưu, thì dưới chân chúng ta cũng như nảy sinh những bông sen. Đất dưới chân chúng ta trở thành Tịnh Độ, trở thành thành Đấu Suất.
Thiền hành chánh niệm – từng bước chân nảy sinh bông sen tâm linh
Đứng Pháp Tu – Sự Trang Nghiêm Trong Tĩnh Lặng
Đứng không chỉ là một tư thế vô thức. Khi đứng với chánh niệm, cơ thể chúng ta trở thành một bức tượng Phật sống. Sư Ông Làng Mai dạy rằng, khi một nhà tu hành về Phật hoặc tác tượng Phật ngồi trên một đóa sen, ông không chỉ muốn tôn quý đức Phật mà còn muốn biểu đạt rằng ngài đang ngồi một cách an lạc. Tương tự, khi chúng ta đứng một cách trang nghiêm, tĩnh tại, chúng ta đang khẳng định rằng không có gì xáo trộn tâm ý của chúng ta.
Hầu hết chúng ta thường đứng trong tình trạng căng thẳng – lưng cong, vai cột, tâm lo lắng. Nhưng khi thiền định đứng, chúng ta cần học cách đứng giống như đứng trên một đóa sen, thanh thoát và đầy uy nghi. Các tu sĩ trong chùa thường tập luyện bằng cách quán tưởng khi đứng. Khi đứng, hãy quán rằng: “Chính thân đoàn tọa, đường nguyên chứng sanh tọa bộ đề tọa, tâm vô sơ trước.” Điều này có nghĩa là tôi đang bảo vệ tâm thanh thoát, không để tâm bị cuốn vào lo lắng hay sợ hãi.
Tư thế đứng chánh niệm – dáng vẻ Phật hiện hữu
Ngồi Pháp Tu – Hành Thiền Sâu Sắc
Ngồi là tư thế mà chúng ta dành nhiều thời gian nhất trong thiền định. Sư Ông Làng Mai nhấn mạnh rằng: “Hãy ngồi trên một đóa sen ngay từ bây giờ.” Không cần phải chờ đợi đến Tịnh Độ để được ngồi trong sự an lạc. Khả năng này đã có sẵn trong chúng ta ở hiện tại.
Nhiều người trong chúng ta ngồi “chưa nóng dít đã phải nhéo dậy”, hoặc ngồi như ngồi trên đống lửa. Sự bất an này thường xuất phát từ tâm bị phân tán, bị lôi cuốn bởi các tư tưởng. Trong khi đó, đức Phật ngồi trên bãi cỏ hay trên một tảng đá nhưng thanh thoát và thảnh thơi như đang ngồi trên một đóa sen. Khi ngồi, chúng ta cần phải học cách tạo ra sự an lạc nội tại.
Khi mới vào chùa, người tu nhất định phải tập quán niệm trước khi ngồi xuống: “Chính thân đoàn tọa, đường nguyên chứng sanh tọa bộ đề tọa, tâm vô sơ trước.” Sau đó mới từ từ ngồi xuống. Đây là cách học ngồi theo kiểu đức Phật. Câu quán niệm này có ý nghĩa là: “Tôi ngồi xuống một cách trang nghiêm, tôi mong cho mỗi người ai cũng được ngồi trên một đóa giác ngộ, lòng không vương bận bất cứ một niệm lo âu nào.”
Thiền ngồi cơ bản – đóa sen của tâm ý
Nằm Pháp Tu – Thả Lỏng Tâm Thân
Nằm là tư thế cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng. Trong Phật giáo, nằm không chỉ là đơn giản cho phép cơ thể nghỉ ngơi. Khi nằm với chánh niệm, chúng ta vẫn duy trì sự tỉnh thức. Đức Phật đã giảng pháp với tư thế nằm trong một số dịp nhất định, cho thấy rằng đây cũng là một tư thế tu tập hợp lệ.
Cách nằm mà Phật chỉ dạy được gọi là “sư tử nằm” – một tư thế thoải mái nhưng vẫn giữ được sự chuẩn mực. Khi nằm, hãy cảm nhận toàn bộ cơ thể tiếp xúc với mặt đất. Thay vì buông lỏng hoàn toàn vào giấc ngủ, hãy duy trì một sợi tỉnh thức, một dòng chánh niệm chảy qua tâm ý. Nằm với chánh niệm có thể giúp chúng ta ngủ sâu hơn, tỉnh thức hơn, và chuẩn bị tốt hơn cho ngày mới.
Thực Hành Bốn Tư Thế Liên Tục
Không có sự chia tách nào giữa các tư thế này. Khi chúng ta học cách thiền hành – đi với chánh niệm, thì động tác đứng cũng trở nên chánh niệm hơn. Khi đứng với tâm thanh thoát, việc ngồi cũng sẽ dễ dàng hơn. Khi ngồi thiền sâu, giấc ngủ cũng sẽ yên ổn hơn. Chúng ta cần phải bước đi những bước như tháy, bước cho an lạc thanh thoát như một bông sen nảy dưới mỗi bước chân mình.
Khi thiền hành, bạn hãy thí nghiệm pháp quán tưởng này. Tưởng dưới mỗi bước chân mình có một bông sen nảy. Giống hệt như đức Phật sơ sinh. Bạn đừng có mặc cảm. Hãy bước chân của bạn an lạc và vô ưu thì dưới bàn chân bạn xứng đáng có một bông sen nảy. Bạn cũng là một đức Phật như bất cứ ai khác. Điều này có phải là do tôi nói ra đâu – chính đức Phật đã nói như thế. Ngài nói tất cả mỗi chúng sinh đều có thể tính giác ngộ.
Đi, đứng, ngồi, nằm – từng tư thế là pháp tu
Từ Tư Thế Thường Ngày Đến Giác Ngộ
Thực tập thiền hành là thực tập sống tỉnh thức; tỉnh thức và giác ngộ là một giác ngộ đưa đến tỉnh thức, và tỉnh thức đưa đến giác ngộ. Không có ranh giới cứng nhắc giữa thiền định và hoạt động thường ngày. Khi chúng ta bước đi với chánh niệm, mỗi bước chân là một niệm Phật. Khi chúng ta đứng trang nghiêm, chúng ta đang tôn kính Tam Bảo. Khi chúng ta ngồi yên, chúng ta đang tu tập định. Khi chúng ta nằm an tĩnh, chúng ta đang thưởng thức pháp lạc.
Sư Ông Làng Mai khuyến khích chúng ta: “Hãy ngồi trên một đóa sen ngay từ bây giờ, không phải đợi về Tịnh Độ mới ngồi trên một đóa sen. Hãy hóa sinh trong một bông sen ngay trong mỗi giây phút hiện tại, đừng đợi đến lúc lâm chung mới chịu hóa sinh. Hóa sinh trong một bông sen và ngồi trên đóa sen ngay từ bây giờ thì bạn không còn nghi ngờ gì nữa về sự có mặt của cõi Tịnh Độ.”
Đây là cách tu tập thực tế nhất. Không phải chỉ trong những giây phút thiền định, mà cả khi đi chợ, đi làm, đi học, chúng ta đều có thể tu tập. Bốn tư thế – đi, đứng, ngồi, nằm – là nền tảng của một cuộc sống tu tập toàn vẹn. Đó là cách để chúng ta tiếp nối sự nghiệp giác ngộ của Phật, bước từng bước trên con đường giải thoát mà chính Phật đã đi trước.
Kết Luận: Bước Hành Thiền Mỗi Ngày
Bốn tư thế của con người không phải là những hoạt động bình thường vô thức. Mỗi bước đi, mỗi lần đứng, mỗi khi ngồi, mỗi lần nằm đều là cơ hội để chúng ta kết nối với giác ngộ, để chúng ta thực hành chánh niệm. Khi chúng ta bước đi với từng bước chân là một bông sen, khi chúng ta đứng với vẻ Phật hiện hữu, khi chúng ta ngồi với tâm an lạc, khi chúng ta nằm với sự tỉnh thức – thì chúng ta không còn phân biệt giữa tu tập và cuộc sống thường ngày.
Sư Ông Làng Mai đã chỉ dạy cho chúng ta một đường lối tu tập rất thiết thực. Không cần chờ đợi, không cần cho rằng tu tập Phật pháp là một việc làm riêng biệt khó khăn. Hãy bắt đầu từ bây giờ, từ những bước chân của bạn hôm nay. Hãy ngồi trên một đóa sen ngay giây phút này, hãy sống với chánh niệm từng giây phút, và bạn sẽ khám phá ra rằng Tịnh Độ không ở đâu xa xôi, mà chính ở trong từng bước chân, từng hơi thở của bạn. Đó là cách để chúng ta tiếp nối sự nghiệp giác ngộ của Phật và hướng tới giải thoát viên mãn.
