Ngay trước khi Thế Tôn nhập Niết Bàn, Ngài đã để lại một di huấn vô cùng quý báu cho toàn thể Phật tử. Đó không phải những lời dạy thuyết phức tạp hay những nghi thức tôn kính công phu, mà là một bài học sâu sắc về sự tự lập và trí tuệ nội tại: “Hãy tự mình là ngọn đèn cho chính mình, hãy tự mình nương tựa chính mình, không nương tựa một gì khác, dùng Chánh pháp làm ngọn đèn, dùng Chánh pháp làm chỗ nương tựa, không nương tựa vào một pháp gì khác.”
Lời dạy này, được ghi lại trong Kinh Đại Bát Niết Bàn, là lời cuối cùng của Phật – một thông điệp mạnh mẽ về sự độc lập, tự chủ trong con đường tu tập. Nhiều Phật tử có thể hiểu lầm rằng Phật giáo khuyến khích sự cô lập hay từ bỏ sự hướng dẫn. Tuy nhiên, ý nghĩa thực sự của lời dạy này sâu sắc hơn rất nhiều.
Ý Nghĩa Của Tự Nương Tựa Chính Mình
Tự nương tựa chính mình không có nghĩa là không tin tưởng bất cứ ai hay không thực hành theo lời dạy của Phật. Ngược lại, đó là lời kêu gọi mỗi người tự mình kiểm chứng, tự mình trải nghiệm giáo pháp mà Phật đã dạy, thay vì mù quáng tin tưởng hay dựa dẫm vào quyền lực bên ngoài. Phật không muốn những người môn đệ của Ngài trở thành những chiếc máy móc tuân theo mệnh lệnh, mà thay vào đó, mỗi người cần phát triển trí tuệ riêng để nhận ra chân lý.
Trong Kinh này, Phật đã chỉ rõ cách để tự nương tựa chính mình: “Ở đây, vị Tỷ kheo, đối với thân quán thân, tinh tấn, tỉnh giác, chính niệm, nhiếp phục mọi tham ái, ưu bi trên đời; đối với các cảm thọ… đối với tâm… đối với các pháp, quán pháp, tinh tấn, tỉnh giác, chính niệm, nhiếp phục mọi tham ái, ưu bi trên đời.”
Đây chính là bốn nền tảng của Tứ niệm xứ – một trong những pháp môn tu tập cơ bản nhất trong Phật giáo. Quán thân, quán thọ, quán tâm và quán pháp không phải những khái niệm trừu tượng, mà là những hành động cụ thể, những sự chú ý tỉnh thức trong từng khoảnh khắc của cuộc sống hàng ngày.
Phật tử quán thân, quán thọ trong thiền định tại chùa chiền, nương tựa vào Chánh pháp
Chánh Pháp Là Ngọn Đèn Soi Sáng Con Đường
Phật dạy rằng cần phải dùng Chánh pháp làm ngọn đèn, làm chỗ nương tựa. Chánh pháp ở đây không chỉ có nghĩa là những lời dạy của Phật, mà là những tinh túy, những chân lý thực sự được kiểm chứng qua thực hành. Một người thực tập tu tập sẽ tự mình khám phá ra rằng những gì Phật dạy có thực sự đúng hay không.
Giáo pháp của Thế Tôn rộng lớn, nhưng một trong những cột tủy vẫn luôn là tu tập Tứ niệm xứ. Phật Tổ từng phán rằng: “Đây là con đường duy nhất đưa đến chứng đắc và an trú Niết Bàn.” Quán thân, thọ, tâm và pháp để nhiếp phục tham ái, ưu bi ở đời là hình trạng căn bản, vô cùng cần thiết để chứng đắc giải thoát.
Dù tu tập theo bất cứ pháp môn hay truyền thống Phật giáo nào, con người vẫn không thể thiếu được nội dung Tứ niệm xứ. Vì lý do đó, Thế Tôn đã xác định rõ ràng rằng những ai thiết tha học hỏi và hành trì Tứ niệm xứ là “những vị tối thường trong hàng Tỷ kheo của Ta, nếu những vị ấy tha thiết học hỏi.”
Nương Tựa Vào Chính Mình – Sự Tự Chủ Trong Tu Tập
Nghe lời dạy “hãy tự mình nương tựa chính mình”, nhiều người có thể lúng túng, tự hỏi: Nếu như vậy thì có cần tu tập hay không? Có cần gặp thầy hay không? Câu trả lời là: hoàn toàn cần. Nhưng sự khác biệt nằm ở cách chúng ta tiếp cận.
Khi gặp một vị thầy đạo hay đọc những bài viết về Phật học, chúng ta không nên mù quáng tin tưởng ngay lập tức. Thay vào đó, nên lắng nghe, suy tư, rồi tự mình kiểm chứng qua thực hành. Đó là con đường tu tập chân chính. Một người Phật tử thực sự không bao giờ nên để cho bất cứ thứ gì – kể cả lời dạy của chính Phật – trở thành một gông cùm tâm linh.
Quá trình chuyển hóa thân tâm hướng đến thanh tịnh, an lạc là do sự nỗ lực của chính mình, dưới ánh sáng của ngọn đèn Chánh pháp. Không hề tồn tại một thế lực nào bên ngoài có thể cứu rỗi chúng ta. Thế Tôn chỉ là một người chỉ đường, một vị thầy khôn ngoan chỉ ra con đường, nhưng bản thân chúng ta phải bước đi trên con đường ấy.
Ánh Sáng Chánh Pháp Chiếu Sáng Bóng Tối Vô Minh
Như Lai đã trao cho chúng ta ngọn đèn Chánh pháp, vẫn đề là phải tự tháp sáng đời mình để phá tan hôn ám của vô minh. Vô minh – đó là nguồn gốc của tất cả khổ đau. Chúng ta sinh ra trong bóng tối của vô minh, không hiểu biết bản chất thực sự của các hiện tượng, không nhận ra quy luật nhân quả, không thấu hiểu về đau khổ và nguyên nhân của nó.
Chánh pháp là ánh sáng duy nhất có thể chiếu sáng bóng tối này. Nhưng ánh sáng ấy không tự động phát sinh. Nó cần phải được kích hoạt thông qua việc học tập, suy tư và thực hành liên tục. Mỗi lần chúng ta quán thân, quán thọ, quán tâm hay quán pháp một cách chân thật, chúng ta đang từng bước sáng lên ngọn đèn ấy.
Ngọn đèn Chánh pháp Tứ niệm xứ vẫn còn lưu truyền, giảng dạy và thực hành cho đến ngày hôm nay. Tứ niệm xứ là pháp môn thực hành linh hoạt, ứng dụng rất thiết thực và có tác dụng chuyển hóa thân tâm sâu sắc. Đó là phương pháp đã được Phật đề xử, được các vị thánh nhân xác chứng, và được những người tu tập thực hành thành công.
Bước Đi Trên Con Đường Tu Tập Của Riêng Mình
Từ nay đi, mỗi người Phật tử trong sự nghiệp tu hành luôn tâm niệm: “Hãy tự mình thắp được lên mả đèn.” Không hề ỷ lại hay dựa dẫm vào bất cứ thế lực nào ở bên ngoài. Quá trình tu tập của bạn là quá trình riêng của bạn. Dù có gặp bao nhiêu thầy tốt, đọc bao nhiêu sách Phật học hay tham dự bao nhiêu khóa tu tập, cuối cùng là bạn phải tự mình đi bộ, tự mình trải nghiệm, tự mình chứng đắc.
Con đường tu tập không phải là một con đường có sẵn để chúng ta đi theo một cách thụ động. Nó là con đường mà chúng ta tự tạo ra thông qua mỗi lựa chọn, mỗi hành động tỉnh thức. Khi chúng ta nương tựa vào Chánh pháp, nương tựa vào chính mình, chúng ta đang nương tựa vào trí tuệ nội tại, vào khả năng tu tập và chứng đắc của mình.
Đây chính là lý do tại sao Thế Tôn coi những ai thực hành Tứ niệm xứ một cách chân thành là “những vị tối thường trong hàng Tỷ kheo.” Họ là những người thực sự tu tập, những người thực sự nương tựa vào chính mình, những người thực sự sáng lên ngọn đèn Chánh pháp của chính mình.
Kết Luận: Thắp Sáng Đèn Của Chính Mình
Lời dạy cuối cùng của Phật về việc tự nương tựa chính mình và dùng Chánh pháp làm ngọn đèn là một bài học vô cùng quý báu cho mỗi người Phật tử. Đó là lời kêu gọi mỗi chúng ta thức tỉnh, tự mình lấy trí tuệ làm hướng dẫn, tự mình kiểm chứng giáo pháp qua thực hành.
Để bước đi trên con đường tu tập này, chúng ta cần phải thiết tha học hỏi Chánh pháp, hành trì Tứ niệm xứ với tâm tỉnh thức, và không ngừng thực hành trong mỗi hoàn cảnh của cuộc sống. Hãy nhớ rằng, Phật đã đốt lên ngọn đèn, nhưng ánh sáng ấy chỉ có tác dụng nếu chúng ta tự mình quyết tâm chiếu sáng bóng tối vô minh của mình. Bạn chính là ánh sáng, bạn chính là ngọn đèn, bạn chính là con đường. Hãy bắt đầu từ hôm nay, tự mình thắp sáng ngọn đèn ấy.
