Hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau khám phá một trong những vấn đề cơ bản nhất của người tu Phật: làm sao để trở thành một vị Phật tử thực sự? Trong một bài giảng, vị Thầy từng nói: “Hãy ngủ ít đi để được nhanh chóng chứng đạo”. Câu nói này gợi mở cho chúng ta rằng tu Phật không phải chỉ là niệm kinh, ngồi thiền, mà còn là những hành động, những thói quen hàng ngày để rèn luyện bản thân. Đó là con đường của việc “bắt chước” – noi theo bước chân của Đức Phật, của các vị bồ-tát, để từng bước hóa độ bản thân.
Nhưng “bắt chước” đồng nghĩa với chuyện gì? Có phải là bỏ bê công việc, gia đình để tu hành như các vị xuất gia sư? Hay là có những cách thực hành phù hợp cho những người tại gia như chúng ta? Đó chính là những câu hỏi mà nhiều Phật tử trong cuộc đời hiện đại đang tự hỏi.
Hiểu Đúng Ý Nghĩa Của Việc Bắt Chước
Trong Phật giáo, “bắt chước” không đơn thuần là sao chép một cách máy móc những hành động bên ngoài. Đó là một quá trình tu luyện tâm thức, rèn luyện nhân cách để dần dần gần gũi với những đức tính cao quý mà Đức Phật và các vị bồ-tát đã chứng đạt. Kinh Pháp Hoa dạy rằng: “Tất cả chúng sinh đều có thể thành Phật”, có nghĩa là mỗi người trong chúng ta đều có khả năng phát triển những đức tính từ bi, trí tuệ như Đức Phật.
Khi chúng ta nói về việc bắt chước Đức Phật, Đức Phật Dược Sư, hay các vị Bồ-tát Quan Âm, Địa Tạng, chúng ta không phải là đang cố gắng trở thành một bản sao hoàn hảo của họ. Thay vào đó, chúng ta đang học hỏi những phương pháp tu hành mà họ đã thực hiện, những nguyên tắc sống của họ, để áp dụng vào cuộc đời riêng của mình. Đó là một sự “chuyển hóa” từ bên ngoài vào bên trong, từ hành động đến tâm thức.
Thiền Phật tử ngồi thiền tại chùa để tu luyện tâm thức hàng ngày
Trong Kinh Địa Tạng, vị bồ-tát Địa Tạng Vương Bồ-tát đã hứa rằng sẽ giải thoát tất cả chúng sinh. Khi chúng ta bắt chước tinh thần này, chúng ta không cần phải là một vị bồ-tát siêu phàm, nhưng chúng ta có thể bắt đầu từ những việc nhỏ xíu: giúp đỡ người khác, bỏ bê sự tự tại để quan tâm đến nỗi khổ của người khác, học cách từ bi và nhẫn nhục. Đó là những bước đi đầu tiên của con đường tu tập.
Thách Thức Của Người Tại Gia Trong Việc Bắt Chước Đạo Phật
Câu hỏi thứ hai trong bài viết này là rất có ý nghĩa: người tại gia có thể bắt chước con đường tu của các vị xuất gia không? Đó là một câu hỏi mà rất nhiều Phật tử đang phải đối mặt, đặc biệt là ở các nước Á Đông như Việt Nam, nơi mà thế hệ trẻ vừa phải theo đuổi công việc, vừa phải chăm sóc gia đình.
Trong Kinh Lạp Mạ, Đức Phật đã dạy rằng: “Giới luật không phải là sự ràng buộc, mà là sự giải phóng”. Điều này có nghĩa là người tại gia cũng có những giới luật riêng của mình, không phải tuân theo đầy đủ 250 điều giới như các vị tăng sĩ, nhưng có thể tuân giữ Năm Giới Cơ Bản hoặc Tám Giới để bảo vệ tâm thức của mình. Năm Giới bao gồm: không giết hại, không ăn cắp, không tà dâm, không nói dối, không uống rượu. Những giới luật này không phải là những hạn chế, mà là những hướng dẫn để chúng ta sống một cuộc đời có ý nghĩa và giảm bớt sự khổ đau.
Thách thức lớn nhất mà người tại gia phải đối mặt là cân bằng giữa trách nhiệm đối với gia đình và đối với con đường tu hành. Một vị Thầy từng dạy: “Người tại gia tu Phật như người hành quân trên chiến trường – phải vừa giữ gìn quân tình, vừa tìm cách chiến thắng”. Đó là lý do tại sao Phật giáo lại có khái niệm “tu tập trong sự hành động” hoặc “Phật pháp trong cuộc sống hàng ngày”.
Con Đường Tu Tập Thực Tế Cho Người Tại Gia
Vậy người tại gia nên bắt chước những gì từ con đường tu của các vị xuất gia? Câu trả lời không phải là bỏ công việc hoặc gia đình, mà là thay đổi cách chúng ta thực hiện những công việc đó.
Thứ nhất, chúng ta có thể bắt chước tinh thần tỉnh thức (mindfulness) của các vị sư. Trong Kinh Niệm Xứ (Satipatthana Sutta), Đức Phật dạy về bốn nền tảng của tỉnh thức: quan sát thân thể, cảm giác, tâm thức, và các pháp. Một người tại gia có thể áp dụng điều này bằng cách: dành 10-20 phút mỗi sáng để thiền định, hoặc thực hành tỉnh thức khi làm việc hàng ngày – chú ý vào từng hơi thở, từng chuyển động, từng buổi ăn cơm. Đó là một cách để bắt chước con đường định-tuệ của các vị sư.
Người tu tập với tâm niệm tỉnh thức trong cuộc sống hàng ngày
Thứ hai, chúng ta có thể bắt chước lòng từ bi vô lượng của các vị bồ-tát. Thay vì tu hành một cách riêng lẻ trong chùa, người tại gia có thể tu hành thông qua việc giúp đỡ gia đình, đồng nghiệp, và cộng đồng. Kinh Bodhisattva-pranidhana dạy rằng bồ-tát phát nguyện giải thoát tất cả chúng sinh. Chúng ta có thể bắt chước nguyện vọng này bằng cách: chăm sóc người lớn tuổi, dạy dỗ con em với tình thương, giúp đỡ đồng nghiệp khi họ gặp khó khăn, hay thậm chí là lắng nghe những người xung quanh một cách thực sự. Đó chính là “Phật pháp sống” trong cuộc đời hàng ngày.
Thứ ba, chúng ta có thể bắt chước tính kỷ luật và kiên trì (viriya) của các vị xuất gia. Các vị sư thức dậy sớm, tu hành những bài thiền tập cố định, giữ gìn giới luật một cách chặt chẽ. Người tại gia cũng có thể bắt chước điều này bằng cách: đặt ra một lịch trình tu hành hàng ngày (dù chỉ 30 phút), tham gia khóa học Phật giáo định kỳ, hoặc thực hành pháp tụng kinh hàng ngày. Kinh Ưu-bà-di dạy rằng người tại gia hành giả được gọi là “Ưu-bà-di” – những người hành đạo trong cuộc sống thế tục.
Thứ tư, chúng ta có thể bắt chước việc bỏ bê cái tôi (anatta) của các vị xuất gia. Các vị sư đã rời bỏ tài sản, danh vọng, hôn nhân để theo đuổi Phật pháp. Người tại gia không cần phải rời bỏ tất cả những thứ này, nhưng có thể bắt chước tinh thần bỏ bê cái tôi bằng cách: không cơ cấu danh vọng, chấp nhận những thất bại với tâm hạnh thúc, hoặc sẵn sàng thay đổi quan điểm khi có bằng chứng mới. Đó là một cách để giảm bớt “tôi” trong tâm thức và tăng thêm sự linh hoạt, từ bi.
Những Lợi Ích Của Việc Bắt Chước Đạo Phật
Khi chúng ta bắt chước con đường tu của Đức Phật và các vị bồ-tát, chúng ta không những chỉ đơn thuần là theo đuổi tôn giáo, mà chúng ta đang mở ra một cánh cửa mới cho sự phát triển bản thân. Kinh A-含-Cứu dạy rằng những người tu theo Phật pháp sẽ nhận được năm loại phúc lợi: sức khỏe thể chất và tinh thần, sự yên tâm, sự tin tưởng, danh dự, và sự giải thoát từ sợ hãi.
Thực hành tu Phật không phải là một sự hy sinh hay từ bỏ, mà là một sự lợi ích đích thực. Khi chúng ta tu tập tỉnh thức, chúng ta học cách bình tĩnh hơn trước những khó khăn, từ đó làm việc hiệu quả hơn. Khi chúng ta tu tập từ bi, chúng ta xây dựng các mối quan hệ tốt hơn với gia đình và đồng nghiệp. Khi chúng ta tu tập kỷ luật, chúng ta đạt được những mục tiêu trong cuộc đời dễ dàng hơn.
Điều quan trọng nhất là, khi chúng ta bắt chước con đường tu của Đức Phật, chúng ta không phải là những kẻ xâu xí hay yếu đuối, mà chúng ta đang là những nhà sư của chính mình – tu luyện tâm thức hàng ngày để trở thành những con người tốt hơn, những người cha mẹ tốt hơn, những người công dân tốt hơn.
Bắt Đầu Con Đường Tu Tập Từ Ngày Hôm Nay
Có lẽ bạn đang tự hỏi: “Tôi nên bắt đầu từ đâu?” Câu trả lời rất đơn giản. Bạn không cần phải chờ đợi một thời điểm hoàn hảo hay một điều kiện lý tưởng. Bạn có thể bắt đầu ngay hôm nay, từ những việc nhỏ xíu.
Hôm nay, bạn có thể dành 10 phút để ngồi yên và làm quen với hơi thở của mình. Ngày mai, bạn có thể thực hành nói những lời tốt lành với một người trong gia đình. Ngày kia, bạn có thể tham gia một hoạt động từ thiện tại địa phương. Dần dần, những hành động nhỏ này sẽ trở thành một thói quen, và thói quen sẽ trở thành nên tính cách.
Đó là ý nghĩa thật sự của việc “bắt chước để biến mình thành con rồi” – không phải là trở thành một bản sao của Đức Phật hay các vị bồ-tát, mà là trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình, với những đức tính cao quý mà họ đã sống ra.
Tài Liệu Tham Khảo Kinh Điển
- Kinh Pháp Hoa (Lotus Sutra): Dạy rằng tất cả chúng sinh đều có Phật-tính và khả năng thành Phật.
- Kinh Địa Tạng Bồ-tát Bổn Nguyện: Miêu tả hành động từ bi và nguyện vọng giải thoát của vị bồ-tát.
- Kinh Niệm Xứ (Satipatthana Sutta): Dạy bốn nền tảng của tỉnh thức và cách thực hành.
- Kinh Ưu-bà-di (Upasaka Sigalovada Sutta): Hướng dẫn người tại gia tu tập Phật pháp trong cuộc sống hàng ngày.
- Kinh Lạp Mạ: Giảng dạy về giới luật và tính chất giải thoát của nó.
