Trong hành trình tu tập Phật pháp, tham ái là một trong ba độc tính (ba poision) – cùng với sân hận và si mê – luôn đe dọa sự định tâm của chúng ta. Thiền sư Ajahn Chah, vị tổ sư vĩ đại của truyền thống Phật giáo Theravada tại Thái Lan, đã để lại những lời dạy sâu sắc về cách nhận thức và vượt qua tham ái. Đây là một trong những chướng ngại lớn nhất trong tu hành Phật pháp mà bất cứ người Phật tử nào cũng phải đối diện. Tham ái không chỉ tác động tới tâm thức, mà còn kéo theo những hành động, lời nói không thiện, từ đó tạo ra các nhân duyên tiêu cực cho cuộc sống và sự giải thoát của chúng ta.
Đức Phật dạy rằng, nếu đời sống thế tục thuận lợi cho việc hành thiền, Ngài sẽ khuyến khích chúng ta đi tu ở đâu. Tuy nhiên, thân và tâm chúng ta lại là những bằng đẳng cấp của giết người, luôn luôn lôi kéo chúng ta đến hầm lửa tham lam, sân hận, si mê. Cuộc sống thế tục có rất nhiều khó khăn trở ngại, và những lôi cuốn của sắc dục – những thứ gọi chúng ta đến căn nhà Ái dục với một giọng nói ngọt ngào thân thiện: “Đến đây! Hãy đến đây!” – sẽ mở cửa và sủng nục khi chúng ta tiếp cận gần.
Phương Pháp Chuyển Hóa Tham Ái Qua Thiền Định
Để đối trị tham ái, Phật giáo cung cấp nhiều phương pháp thiền định hiệu quả. Bạn có thể đối trị tham ái bằng cách hành pháp đầu đề – chỉ dùng các vật dụng cơ bản, không hấp dẫn, hoặc hành thiền quán sát tứ thi (bốn loại xác chết). Phương pháp này giúp chúng ta nhìn rõ bản chất vô thường và tế nhị của các hiện tượng, từ đó giảm bớt sự hấp dẫn của sắc dục. Xem mỗi người, kể cả chính bản thân mình, chỉ là những xác chết, những bộ xương. Hành thiền cách này thực ra không phải dễ, bởi vì khi chết thấy hình ảnh một cô gái đẹp, bạn sẽ không còn thấy xác chết nữa.
Thiền sư Ajahn Chah hướng dẫn tu sinh hành thiền quán sát
Niệm thân là cách tập luyện đặc biệt để đối khác lại những quan niệm sai trái của tâm. Chúng ta thường xem thân này tốt đẹp. Trong khi đó, Đạo giáo lý thoát báo ta nhìn cơ thể này chỉ là những tập hợp của vô thường và bất toại nguyện. Khi chúng ta còn trẻ tuổi, khoẻ mạnh, chưa nhiễm bệnh ngặt nghèo, chúng ta dễ có những hình động và ý nghĩ sai lầm – cái chết đối với chúng ta tưởng tượng xa vời, chẳng phải sợ hãi gì cả. Những người không hành thiền thì mãi đến lúc mang bệnh nặng hay tuổi già đến, họ mới thay đổi quan niệm. Tại sao phải đợi đến lúc ấy? Hãy làm như người đã chết, mặc dù lòng tham ái của bạn không bao giờ chết; đúng vậy, nhưng xem chúng như đã chết.
Thiền sư nhấn mạnh rằng thực tế, trong lúc hành thiền, chẳng có gì cả ngoài sức chịu đựng. Tất cả đều sẽ thay đổi khi ta tâm niệm không gạng gỡ, không chống cự những gì đến. Đây là chìa khóa để giải phóng tâm khỏi những ràng buộc của tham ái – không phải chạy trốn hay tránh né, mà là nhận thức, chấp nhận và thấy rõ bản chất của chúng.
Ứng Dụng Thực Tế Trong Cuộc Sống Hàng Ngày
Đôi khi cần phải đi đến một thái cực, chẳng hạn sống gần với thú dục, thấy nguy hiểm đe dọa tính mạng mình, bạn không còn thì giờ để nghĩ đến tình dục nữa. Bạn cũng có thể bớt ăn hay nhịn ăn để giảm sự kích thích. Khi trở thành những nhà sư sống trong rừng, chúng ta không còn để cho phiền não nào tự do hành hình nữa, vì chúng ta đã nắm mũi những cú đá khá đau của chúng.
Nhiều vị thiền sư sống trong nghĩa địa, lấy tứ thi làm đề mục hình thiền. Đây là đề mục có hiệu quả chế ngự tính dục. Lúc còn trẻ tôi thích sống với những người già, hỏi họ thử xem cái già đến với họ như thế nào? Khi nhìn họ, tôi nhận thức được rằng chúng ta ai cũng phải đi con đường này. Tâm luôn luôn nghĩ đến cái chết, đến sự hủy diệt; không còn chút quyến luyến hay kỳ vọng gì vào cuộc đời này sẽ khiến chúng ta cảm thấy hoan hỷ và định tâm.
Núi rừng nơi các vị tu sĩ hành thiền quán sát vô thường
Khi thấy sự vật như nó đang hiện hữu, nghĩa là thấy sự vật theo chân tưởng của nó, ta sẽ không bị nó buộc chặt. Sau đó, khi đã có tâm định kiên cố, chúng ta sẽ không còn gặp khó khăn nữa. Chúng ta còn bị Ái dục lôi kéo vì thiền tâm chưa kiên cố. Đây là lý do tại sao Phật giáo Việt Nam khuyến khích tu sinh vào các chùa chiền và trung tâm tu học để được hướng dẫn bổ trợ từ những vị thầy giàu kinh nghiệm.
Những Hiểu Lầm Và Sự Thực Về Tu Hành
Có nhiều người cho rằng chúng ta điên khi thấy chúng ta ngồi trong rừng bất động như những tượng Đá. Nhưng họ đã sống ra sao? Họ cười, họ khóc, họ đắm mắc vào sự vui buồn. Có khi họ giết nhau hay tự sát vì tham lam sân hận. Vậy thì ai điên đây? Những người tu hành với tâm chí giải thoát đã sáng suốt nhận thức cuộc đời, còn những người bị cuốn theo bởi các phiền não mới thực sự ở trong trạng thái “mê muội”.
Người tu sĩ Phật giáo không phải sống tách biệt với thế giới vì sợ hãi, mà vì họ đã thấu rõ bản chất thực của cuộc sống – rằng những lôi cuốn tạm bợ sẽ chỉ mang lại khổ đau, trong khi Đạo giáo cung cấp con đường dẫn tới sự bình yên chân thực. Tu hành không phải là trốn chạy, mà là một sự bùng nổ của trí tuệ và tỏ tường.
Định Tâm Và Giải Thoát – Mục Đích Cuối Cùng
Hãy luôn luôn nhớ kỹ trong tâm: Tại sao ta xuất gia? Người nào đến hành thiền như chúng ta mà không hướng được hướng vị giải thoát thì đã phí thì giờ vô ích. Những cơ sở, với gia đình, nghề nghiệp, trách nhiệm, mà còn nắm được hướng vị giải thoát, hưởng hộ một người xuất gia. Một tu sĩ nếu chịu hành thiền chắc chắn sẽ thành công.
Khi tâm đạt được sự định tâm kiên cố thông qua quán sát vô thường, bất toại nguyện và vô ngã, chúng ta sẽ tự nhiên vượt qua được những ràng buộc của tham ái. Không phải vì bị cấm đoán hay sợ hãi, mà vì đã nhìn thấu rõ bản chất giả dối và vô thường của các đối tượng hấp dẫn. Đây chính là đường lối giải thoát mà Đức Phật đã chỉ dạy cho chúng ta – không phải qua kiềm chế bằng lực lượng, mà qua sáng suốt của trí tuệ.
Tu tập cách này, chúng ta không chỉ đối diện được với tham ái, mà còn phát triển được những phẩm chất cao quý của con người: từ bi, hỷ, xả – những thứ mang lại an lạc thực sự cho chúng ta và những người xung quanh. Đây chính là ý nghĩa của việc tu theo Phật pháp – không phải sống tuyệt tối tế nhị với thế giới, mà là sống với trí tuệ, hiểu biết đầy đủ về bản chất của tất cả mọi sự vật.
Kinh Điển Tham Khảo:
- Kinh Suy Tư (Vitarka Sutta) – Kinh Trung Bộ số 20, Đức Phật dạy về các tư tưởng xấu
- Kinh Anapanasati (Hành Thiền Quán Niệm Hơi Thở) – Cách tập trung tâm để vượt qua tham ái
- Kinh Aniccata (Kinh về Vô Thường) – Công dụng của việc quán sát vô thường
- Lời dạy của Thiền Sư Ajahn Chah trong “A Still Forest Pool”
