Lần đầu tiên Đức Phật trở về thăm quê hương Ca-tỳ-la-vệ kể từ khi thành đạo là vào năm La-hầu-la lên bảy tuổi. Khi Đức Phật đến thăm hoàng cung, công chúa Da-du-Đà-la đưa La-hầu-la đến gặp Ngài và dạy con: “Này La-hầu-la, Ngài chính là cha của con. Con hãy đến xin Ngài ban cho con phần tài sản của con”. Cậu bé La-hầu-la làm theo lời mẹ, đến đảnh lễ ra mặt Đức Phật. Nhưng khi đến gần Đức Phật, chiêm ngưỡng thân tướng trang nghiêm và dung mạo uy nghi của Ngài, La-hầu-la quên bẳng lời mẹ dặn. Cậu cháp tay cung kính và bạch với Đức Phật rằng: “Bạch Sa-môn, chí cái bóng của Ngài thôi cũng làm cho con mắt mở an vui”. Thế rồi cậu bé cứ quấn quít bên chân Đức Phật cho đến khi Ngài thết trai xong và rời khỏi hoàng cung trở về nơi lưu trú trong ngũ uyên.
La-hầu-la cũng đi theo Đức Phật về ngũ uyên. Trên đường về, bất chỉ La-hầu-la nhớ lại lời mẹ dặn, cậu bè bạch với Đức Phật: “Bạch Sa-môn, xin cho con phần tài sản của con”. Về đến nơi, Đức Phật thẩm nghĩ: “Tài sản trong thế gian chẳng bao giờ đầy phiền nào. Như Lai sẽ ban cho con gia tài cao thương gồm bảy phần mà Như Lai đã đạt được dưới cội bồ-đề. Con sẽ trở thành chủ sở hữu của một gia tài siêu thế”. Ngài gọi Tôn giả Xá-lợi-phất làm lễ xuất gia cho La-hầu-la và lãnh trách nhiệm làm thầy giáo thọ dạy dỡ cậu.
Đức Phật Thích-ca dạy La-hầu-la từ khi còn trẻ về phẩm hạnh và tu tập
Tầm Quan Trọng Của Quán Sát Trước, Trong Và Sau Mỗi Hành Động
Sa-di La-hầu-la thông minh lại chuyên cần tu học, biết vâng lời và tôn trọng giới luật. Mỗi sáng cậu dậy học sớm, lấy tay vốc một nắm cát và tung lên rồi nguyện: “Mong rằng ngày hôm nay ta học được nhiều như số cát nay”. Mặc dù giao việc dạy dỡ La-hầu-la cho Tôn giả Xá-lợi-phất nhưng Đức Phật vẫn thường xuyên quan tâm giáo huấn cậu.
Một trong những bài kinh nổi tiếng mà Đức Phật dạy La-hầu-la là kinh Ambalatthikā rāhulovāda (Kinh Giáo giới La-hầu-la ở rừng Am-ba-la, thuộc Trung bộ kinh II). Bài kinh nói về tầm quan trọng của lòng trung thực, của sự chân thật, và tầm quan trọng của sự phản tỉnh để diệt trừ mọi ý niệm, lời nói và hành động bất thiện. Về tính trung thực, Đức Phật dạy La-hầu-la: “Đời Sa-di quả thật không có nghĩa lý gì nếu còn nói dối mà không biết hổ thẹn. Đời Sa-di quả thật nhục bỏ đi nếu còn nói dối mà không biết hổ thẹn. Đời Sa-di quả thật bị đảo lộn nếu còn nói dối mà không biết hổ thẹn. Đời Sa-di quả thật trống không và vô vị nếu còn nói dối mà không biết hổ thẹn. Với người nói dối mà không biết hổ thẹn, Như Lai tuyên bố không có điều tội lỗi, xấu xa nào mà người đó không làm. Do đó, La-hầu-la, con phải cố gắng lập tâm quyết định: Dù trong lúc chơi đùa, con cũng không nói dối”.
Về tầm quan trọng của sự phản tỉnh để diệt trừ những ý niệm, lời nói và hành vi bất thiện, Đức Phật hỏi La-hầu-la:
- Này La-hầu-la, cái gương dùng để làm gì?
- Bạch Đức Tháy Tôn, để phản chiếu lại hình ảnh.
- Cũng như vậy, này La-hầu-la, trước khi hành động điều gì, con phải quán xét, suy gầm tấn tưởng. Trước khi nói điều gì con phải quán xét và suy gầm tấn tưởng. Trước khi nghĩ điều gì, con phải quán xét và suy gầm tấn tưởng.
Thầy Xá-lợi-phất hướng dẫn La-hầu-la tu tập thiền định
Bất cứ điều gì con muốn làm bằng thân, phải quán xét, suy gầm, nếu biết rõ: “Thân nghiệp này ta muốn làm, thân nghiệp này của ta có thể đưa đến tự hại, có thể đưa đến hại người, có thể đưa đến hại cả hai (mình và người), thời thân nghiệp này là bất thiện, đưa đến phiền nào khổ đau”. Một thân nghiệp như vậy, này La-hầu-la, con nhất định chỉ có làm. Này La-hầu-la, nếu sau khi quán xét, suy gầm, con thấy rõ: “Thân nghiệp này ta muốn làm, thân nghiệp này của ta không đưa đến tự hại, không đưa đến hại người, không đưa đến hại cả hai, thời thân nghiệp này là thiện, đưa đến an lạc, đem đến quả báo an lạc”. Một thân nghiệp như vậy là thiện, này La-hầu-la, con nên làm.
Trong khi đang làm điều gì bằng thân, con phải quán xét, suy gầm tấn tưởng. Nếu con biết rõ: “Thân nghiệp này ta đang làm, thân nghiệp này của ta đưa đến tự hại, đưa đến hại người, đưa đến hại cả hai, thời thân nghiệp này là bất thiện, đưa đến đau khổ, đưa đến quả báo đau khổ”. Này La-hầu-la, thân nghiệp như vậy là bất thiện, con hãy tự bỏ thân nghiệp ấy. Nhưng nếu trong khi quán xét, suy gầm, con biết như sau: “Thân nghiệp này ta đang làm, không đưa đến tự hại, không đưa đến hại người, không đưa đến hại cả hai, thời thân nghiệp này là thiện, đưa đến an lạc, đem đến quả báo an lạc”. Thân nghiệp như vậy, này La-hầu-la, con cần phải tiếp tục làm.
Này La-hầu-la, sau khi con làm xong một thân nghiệp, con cũng cần phải quán xét, suy gầm về thân nghiệp ấy như sau: “Thân nghiệp này ta đã làm, thân nghiệp này của ta đưa đến tự hại, đưa đến hại người khác, đưa đến hại cả hai, thời thân nghiệp này là bất thiện, đưa đến đau khổ, đem đến quả báo đau khổ”. Một thân nghiệp như vậy, này La-hầu-la, con cần phải thừa lên thấy mình, cần phải trình bày trước thấy mình, các bậc đạo sư, hay trước các vị đồng pháp hành, các bậc thiện tri thức.
Sau khi đã phát lộ sám hối, con phải chặt bỏ, không nên tái phạm. Này La-hầu-la, như thế ấy con phải cố gắng luyện tập, trau giới, luôn luôn quán xét, suy gầm tấn tưởng để giữ cho mỗi hành động bằng thân, khẩu, ý được trong sạch.
Đạt Quả Thánh Qua Tu Tập Và Phản Tỉnh
Nhờ nghiêm trì giới luật và tinh tấn tu tập thiền định theo sự hướng dẫn của Đức Phật và Tôn giả Xá-lợi-phất, không bao lâu, khi nghe giảng bài kinh Cùla Rāhulovāda, La-hầu-la chứng Thánh quả A-la-hán. Trong Trường lão Tăng ký có ghi lại bài kệ của Tôn giả La-hầu-la sau khi Ngài chứng Thánh quả như sau:
Nhờ ta được diểm phúc
Có phước báo tốt đẹp
Làm con đấng Như Lai
Lại được trao Pháp nhân
Nên được bạn trí gọi:
“La-hầu-la may mắn”.
Các lâu hoặc đoạn tận,
Không còn có tái sinh
Tam minh ta đạt được
Thấy được cõi bất tử.
Tôn giả La-hầu-la nỗ lực tu tập trong rừng tìm kiếm An Niên Niết Bàn
Khác với thế gian thường tình, cha mẹ thường trao cho con cái gia tài là của cái bạc vàng, Đức Phật đã không làm thế, Ngài để lại gia tài cho con mình là phước đức, trí tuệ, là sự nghiệp giác ngộ, giải thoát. Thế gian thường dạy con cái nghề nghiệp mưu sinh, cách làm sao để kiếm được nhiều tiền, làm sao để giàu sang, có quyền thế danh vọng. Nhưng Đức Phật thì ngược lại, Ngài dạy con mình rằng, tất cả mọi thứ trên thế gian này là phù du tạm bợ, “không phải là ta, không phải của ta, không phải là tự ngã của ta”, không có gì vững bền và tồn tại mãi mãi.
Của cải, bạc vàng, danh vọng, địa vị là đầu mối của phiền nào khổ đau, chỉ có Niết-bàn an lạc mới là chân hạnh phúc, chỉ có sự nghiệp hoằng pháp độ sinh, làm lợi ích cho đời mới là sự nghiệp cao quý bậc nhất ở thế gian. Những lời dạy này sâu sắc với tôn chỉ: “Chừ ác mạc tác, chúng thiện phụng hành, tự tịnh kỳ ý” (Không làm các việc ác, siêng làm các việc lành, giữ tâm ý trong sạch) và “Nguyện đoạn nhất thiết ác, nguyện tu nhất thiết thiện, nguyện độ nhất thiết chúng sinh” (Nguyện dứt từ tất cả điều ác, nguyện thực hành tất cả điều lành, nguyện độ tất cả chúng sinh).
Năm 18 tuổi, La-hầu-la trở thành một thanh niên có phong độ uy nghiêm khả kính, thân tướng đẹp đẽ, dung mạo phi phàm. Một lần trên đường thi bình khất thực cùng Đức Phật, La-hầu-la khởi lên ý nghĩ: “Ta cũng đẹp như Đức Tháy Tôn. Thân tướng của Đức Tháy Tôn vô cùng đẹp đẽ và thân tướng của ta cũng vậy”. Đức Phật đọc được tư tưởng ấy, Ngài dạy La-hầu-la như sau: “Bất luận thân tướng như thế nào, hình dáng đẹp đẽ hay xấu xí cũng phải được quán sát: Cái này không phải của ta, cái này không phải là ta, cái này không phải là tự ngã của ta”.
Đức Phật dạy La-hầu-la phải quán chiếu như thế để không luyến ái, chấp trước tâm ngũ uẩn giả tạm, không sinh tâm kiêu mạn khi thấy thân tướng mình trang nghiêm, đẹp đẽ. Những lời dạy này không chỉ dành riêng cho La-hầu-la mà còn là bài học quý báu cho tất cả những người tu tập Phật pháp trong việc tu học tâm tính và nuôi dưỡng đạo tâm.
Lời Dạy Về Tự Giác Và Trách Nhiệm
Những lời dạy mà Đức Phật dành cho La-hầu-la mang một thông điệp sâu sắc: con người cần phải tự quán sát, tự phản tỉnh mỗi hành động trước khi thực hiện, trong quá trình thực hiện, và sau khi thực hiện. Đây không phải là những lời dạy lạc hậu hay bề ngoài mà là những bài học thiết thực về đạo đức, trách nhiệm cá nhân trong từng hành động của cuộc sống. Phật giáo không dạy mọi người phải chạy trốn thế gian, mà hướng dẫn chúng ta sống một cuộc sống chân chính, có ý thức, có trách nhiệm với bản thân và cộng đồng xã hội.
Lối sống mà Đức Phật dạy La-hầu-la là một bài học về tự chủ, tự kiểm soát và tự điều khiển hành vi. Thay vì phụ thuộc vào những lệnh trừng phạt từ bên ngoài, con người tự trở thành nhà giáo dục của chính mình, tự biết đâu là điều nên làm và đâu là điều không nên làm. Chính vì thế, những lời dạy này vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay, trong thế giới hiện đại nơi những vấn đề về tâm tính, kỷ luật tự thân, trách nhiệm xã hội ngày càng trở nên cấp thiết.
La-hầu-la với sự nỗ lực không ngừng, lòng trung thực và sự quán sát thường xuyên mà Đức Phật dạy đã trở thành một vị A-la-hán xuất sắc. Trong số mười đại đệ tử của Đức Phật, La-hầu-la được ghi nhận là người nỗ lực tu tập nhiều nhất. Điều này chứng minh rằng, không có con đường nào khác để đạt đến giải thoát ngoài việc tự mình nỗ lực, tự mình quán sát và tự mình thực hành giáo pháp mà Đức Phật dạy.
Bài Học Đối Với Người Tu Tập Hiện Đại
Giáo pháp mà Đức Phật dạy La-hầu-la về sự quán sát trước, trong và sau hành động, về tính trung thực, về sự phản tỉnh và tự kiểm soát, là những bài học vô giá đối với người tu tập Phật pháp ngày nay. Trong thế giới hiện đại với những cám dỗ vô số, những thách thức từ công nghệ và xã hội, việc tu tập tâm tính, giữ gìn đạo đức, và thực hành phản tỉnh hàng ngày càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.
Lời dạy của Đức Phật cho La-hầu-la không chỉ là những lời khuyên trừu tượng mà là những hướng dẫn thực tiễn, có thể áp dụng vào mỗi hoàn cảnh của cuộc sống. Khi chúng ta học cách quán sát mỗi hành động, khi chúng ta trở thành người trung thực với chính mình, khi chúng ta thường xuyên phản tỉnh và sửa chữa những sai lầm của mình, chúng ta đang bước đi trên con đường tu tập mà Đức Phật đã chỉ ra, con đường dẫn đến sự giải thoát và An Niên Niết Bàn.
