Quáng Tâm
Ta là ai, chính hay tà, tự mình biết và chắc chắn mỗi người đều biết. Nhưng trong cuộc sống hàng ngày, việc phân biệt một người là chính hay tà không phải lúc nào cũng dễ dàng. Lời Phật dạy về năm tiêu chí phân biệt người chính, kẻ tà mang đến cho chúng ta một bộ quy tắc rõ ràng, giúp chúng ta không chỉ đánh giá người khác mà còn tự soi chiếu bản thân. Đây là một trong những giáo lý thực tiễn nhất của Đức Phật, hướng dẫn Phật tử con đường tu tập và hoàn thiện nhân cách.
Đức Phật giáo huấn các Tỳ kheo trong vườn Kỳ Viên quanh những vấn đề đạo đức nhân sinh
Năm Tiêu Chí Phân Biệt Người Chính Và Kẻ Tà
Trong Kinh Tăng Nhất A-hàm, Đức Phật đã thuyết pháp trực tiếp với các Tỳ kheo về cách phân biệt một người thuộc nhóm tà hoặc nhóm chính. Pháp này được truyền dạy một cách rõ ràng qua các hành động và biểu hiện cụ thể trong cuộc sống. Thay vì đánh giá con người dựa trên lời nói hay ngoại hình, Đức Phật hướng dẫn chúng ta nhìn vào năm dấu hiệu cơ bản phản ánh bản chất thực sự của một người.
Những tiêu chí này đơn giản nhưng sâu sắc, bao gồm cả cách người đó ứng xử khi vui, buồn, khi làm việc tốt, khi bị khuyên nhủ, và thái độ họ giữ trong cuộc sống hàng ngày. Qua việc quan sát những dấu hiệu này, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về tính cách và đức hạnh thực sự của người đó, từ đó biết cách ứng xử thích hợp.
Các Tỳ kheo tập trung lắng nghe Đức Phật giảng pháp trong tĩnh thất chùa tâm linh
Năm Tiêu Chí Của Nhóm Tà
Đức Phật dạy rằng người thuộc nhóm tà sẽ có những biểu hiện sau: khi nên cười mà không cười, lúc nên vui vẻ mà lại không vui vẻ, khi nên khởi tâm từ mà lại không khởi tâm từ, làm việc ác mà không xấu hổ, nghe lời lãnh đạo nhưng không chịu tuân theo. Những dấu hiệu này cho thấy một người thiếu khiêm tốn, không có nhân cách, thiếu sự tôn trọng đối với đạo đức và những lời khuyên chân chính.
Khi một người không tôn trọng tinh thần từ bi, không xấu hổ trước những hành động sai trái, thậm chí chế nhạo những ai có khát vọng tu tập, họ đang dần xa rời con đường giác ngộ. Đây là những người chưa hiểu được tầm quan trọng của đạo hạnh trong đời sống, chưa nhận thức rõ về nhân quả của các hành động riêng mình.
Năm Tiêu Chí Của Nhóm Chính
Ngược lại, người thuộc nhóm chính sẽ biểu hiện hoàn toàn khác: khi nên cười thì cười, lúc nên vui vẻ thì vui vẻ, khi nên khởi tâm từ thì khởi tâm từ, làm việc ác thì xấu hổ, nghe lời lãnh đạo thì sẵn lòng tuân theo. Những biểu hiện này phản ánh một tâm hồn trong sáng, có nhân cách cao đẹp, biết tôn trọng đạo đức và luôn sẵn sàng tu tập hoàn thiện bản thân.
Những người chính là những ai luôn tỉnh thức, biết kiểm soát cảm xúc của mình một cách hợp lý. Họ không phô trương sự vui sướng một cách vô độ, nhưng cũng không đàn áp những cảm xúc tự nhiên. Thay vào đó, họ sống với sự cân bằng, luôn duy trì tâm từ, biết xấu hổ trước những hành động sai trái, và tôn trọng những lời khuyên từ những người có tâm huyết với con đường tu tập.
Tâm hạnh của con người được thể hiện qua những hành động nhỏ trong cuộc sống hàng ngày
Tự Soi Chiếu Bản Thân Qua Năm Tiêu Chí
Cuộc sống luôn biến động, thân tâm luôn vô thường, ranh giới giữa chính tà đôi khi lại rất nhạy cảm và mong manh. Dù lúc nào ta cũng nhân danh (hoặc tự nghĩ) mình là người của chính phái, là đại sứ của thiện lành nhưng thực tế thì không hẳn như vậy. Vì thế, điều cần thiết là luôn lấy năm tiêu chí của Đức Phật để kiểm tra chính mình nhằm tự điều chỉnh và hoàn thiện lấy bản thân mình.
Mỗi sáng khi thức dậy, hãy tự hỏi: Hôm qua tôi có cười khi nên cười, hay là cười một cách vô tội vạ? Tôi có vui vẻ lành mạnh hay là vui vẻ của tham lam và buông tuông? Tôi có khởi tâm từ bi hay là chỉ vì lợi ích riêng? Khi làm điều gì sai trái, tôi có xấu hổ không, hay là vô tây? Khi nghe lời khuyên từ thầy trò và bạn bè, tôi có sẵn sàng chấp nhận hay là cứng đầu ngoan cố?
Bằng cách thường xuyên tự soi chiếu này, chúng ta sẽ dần nhận thức rõ hơn về những điểm yếu trong nhân cách của mình, từ đó có kế hoạch để cải tổ, nâng cao đạo hạnh. Đây chính là quá trình tu tập thực sự, quá trình mà mỗi Phật tử Việt Nam nên thực hiện trong đời sống hàng ngày.
Niệm Phật và quán chiếu là những công phu giúp Phật tử tự hoàn thiện bản thân theo lời Phật dạy
Ứng Dụng Năm Tiêu Chí Vào Cuộc Sống
Lời Phật dạy về phân biệt người chính và kẻ tà không phải chỉ để chúng ta phán xét người khác, mà chủ yếu là để chúng ta biết cách soi chiếu bản thân. Trong gia đình, nơi công sở, trong các hoạt động cộng đồng, chúng ta cần thường xuyên kiểm tra xem những tiêu chí này đang áp dụng trong cuộc sống của mình như thế nào.
Khi gặp khó khăn hay thất bại, thay vì đổ lỗi cho người khác, hãy tự hỏi: Thái độ của tôi lúc này có phản ánh sự từ bi hay không? Tôi có xấu hổ về những sai lầm của mình không? Tôi có sẵn lòng tiếp nhận lời khuyên để sửa chữa không? Khi gặp những bạn bè có tâm tu hành cao, hãy chú ý quan sát họ, học hỏi cách họ ứng xử, cách họ duy trì được sự cân bằng giữa đạo hạnh và cuộc sống thế gian.
Đặc biệt, Phật tử nên nhận ra rằng việc theo Đức Phật không phải là nhân danh, mà là thực hành. Thực hành để làm sạch tâm hồn, để nâng cao nhân cách, để góp phần làm sáng tỏ và lan tỏa chánh pháp trong xã hội. Lời Phật dạy này là một cẩm nang thực tiễn giúp chúng ta kiểm tra, đánh giá lại bản thân, từ đó có động lực để tu tập và hoàn thiện hơn.
Kết Luận
Năm tiêu chí phân biệt người chính và kẻ tà mà Đức Phật dạy là một bộ quy tắc đạo đức toàn diện, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bản chất con người và cách sống đúng với giáo pháp. Không ai có thể tự ngoài những tiêu chí này, cũng không ai có thể lấy danh nghĩa mà bỏ qua yêu cầu thực hành của nó. Ta là ai, chính hay tà, tự mình biết và chắc chắn mỗi người đều biết.
Vì thế, từ hôm nay, hãy lấy năm tiêu chí này làm gương soi hàng ngày. Hãy tự kiểm tra, tự soi chiếu, tự điều chỉnh để ngày một tiến gần đến con đường chính, con đường dẫn tới giác ngộ. Hãy không ngừng nỗ lực tu tập, vì tu tập không chỉ là cải tổ bản thân mà còn là góp phần lan tỏa ánh sáng của chánh pháp, mang sự an vui thực sự đến cho mọi người xung quanh. Đó là trách nhiệm và lợi ích lâu dài của mỗi Phật tử con Đức Phật.
Tài Liệu Tham Khảo:
- Kinh Tăng Nhất A-hàm, tập II, phẩm Tà tước, VNCPHVN ấn hành, 1998, tr.357
- Phật học về đạo hạnh và tu tập thực tiễn
- Các bản giảng pháp về giáo lý Phật giáo Việt Nam
