Nhiều người học Phật gặp phải một thắc mắc chung: liệu cách hành thiền của họ có phải là vipassanã (thiền minh sát) hay không? Đây là một câu hỏi quan trọng, vì nó liên quan trực tiếp đến hiệu quả của quá trình tu học. Hôm nay, chúng ta sẽ tìm hiểu sâu hơn về vấn đề này thông qua một cuộc trao đổi giữa một nữ Phật tử và một vị sư tôn kính. Câu chuyện này phản ánh những khó khăn thực tế của những ai đang tìm tòi con đường tu học phù hợp với hoàn cảnh của chính mình.
Câu Hỏi Của Nữ Phật Tử
Vâng kính sư, con xin sư ông chỉ dạy cách hành thiền của con có phải là vipassanã không?
Thưa sư ông, vì nhiều lý do, con chưa có cơ hội được đi hành thiền nhiều dưới sự chỉ dạy của các vị thiền sư. Phần lớn những pháp học và pháp hành mà con biết được là do đọc từ sách và học hỏi từ nhiều nguồn rồi tự chắt lọc. Cuối năm 2017, con có xin đến Viện Không Nữ tác. Tại đây, sau khi gặp gỡ, sư cô Liễu Pháp chỉ nói với con hai điều quan trọng: thứ nhất là cần gì cứ nghĩ cho chín chắn thì đó là chính tự duy; thứ hai là tất cả chỉ là một chủ Buông. Con đã dùng những ngày ngắn ngủi trong vườn nhà viện để nhắm mắt và nghĩ thấu đạo những điều cần nghĩ.
Con không quan sát hai thở nhiều, mà chỉ liên tục nhìn kỹ và vào những điều trổi lên trong tâm và truy tìm gốc rễ của nó. Dù không đạt được nhiều thành tựu, con thấy mình bắt đầu biết tự soi xét mình hơn và đi những bước đầu tiên quan sát tâm mình mỗi khi thấy sân giận tham lam nổi lên. Sau khi trở về từ Viện Không Nữ, con cố gắng duy trì chính niệm tỉnh giác trong các hoạt động và ngồi thiền hai thời một ngày theo Kinh 16 pháp quán niệm hai thở.
Con tự thấy mình hay đi qua 4 pháp quán thân rất nhanh và dừng lại lâu hơn ở 4 pháp quán thở. Con vẫn bám vào các đề mục trổi lên trong tâm, tiếp tục tự duy thấu đạo để hiểu rõ ràng vấn đề đang làm con bận lòng. Sau những lúc “chính tự duy” này, con không còn bị đề mục đó làm cho đau khổ quá nhiều nữa. Cứ mỗi lần hành thiền con lại thấy mình bỏt đi một chút phiền não nào phán xét (dù không nhiều).
Nữ Phật tử hành thiền và quán chiếu tâm tính trong yên tĩnh
Con không hiểu có thể dùng từ “thoả mãn” trong trường hợp này không. Vì khi quán chiếu đến một mức nào đó thì con không còn bị đề mục này quấy rối nữa và con thấy tâm mình an lạc, không bị buộc phải nghĩ gì nữa. Trạng thái này lâu nhất kéo dài được khoảng 5 phút, đôi khi chỉ được 1 phút, đôi khi chỉ được mấy giây. Sự an lạc này làm con dính mắc, những lần ngồi thiền sau con hay cố tìm lại cảm giác đó.
Đến lúc con sinh con. Việc duy trì chính niệm tỉnh giác của con theo thời gian cũng yếu dần và gần như mất hẳn. Ngày ngày con chỉ nhận ra mình đang thất niệm, và mỗi việc chỉ dừng ở đó. Cho đến gần đây con bắt đầu nghe pháp trở lại. Con cảm thấy thoả mãn khi nghe pháp của sư ông, đọc sách của thiền sư Ajahn Chah và đặc biệt là loạt vi diệu pháp của sư cô Tâm Tâm vì nó giúp con giải đáp nhiều thắc mắc về Pháp Học.
Trong thời gian nghe pháp này, dù không hành thiền, con thấy mình hiểu ra được nhiều điều một cách rất tự nhiên. Trong lúc đang cho con trai con bú, con bỗng hiểu ra sự luyến ái mù quáng của con đối với những người ruột thịt và một cách rất nhanh chóng, nơi đau về gia đình đã chi phối con suốt ba mấy năm trời biến mất. Con lấy đó để quán chiếu sâu thêm và chỉ mấy ngày sau con thấy mình không còn phiền não gì về những đau khổ đã diễn ra trong quá khứ nữa.
Con cũng tranh thủ hùng lực này để đẩy mạnh chính tự duy và thoát được một nơi sợ hãi đã chi phối con suốt 10 năm qua. Bây giờ con có thể đối diện với nó hàng ngày mà sợ hãi không nổi lên nữa. Con được trang trải tiếp tục quán chiếu về nơi hãi hùng đối với những bất trắc trong tương lai, lòng tham của con đối với tiền bạc và trong nỗ lực tốt cùng, con thấy mình đã gợt được phần nào những mạng thó rắp của lòng tham, sân hận.
Con tự nhủ mình rằng: nếu những đau khổ trong quá khứ đã khiến ta trưởng thành, có lý do gì để sợ hãi những bất trắc trong tương lai? Hiện giờ con thấy lòng nhẹ nhàng hơn, không có nhiều tham lam, phán xét, ghét bỏ… Con cho rằng con đã đạt được một thành tựu nhỏ trong quá trình tự sửa mình.
Thắc Mắc Về Kỹ Thuật Hành Thiền
Tuy nhiên những điều đó diễn ra khi con đang làm việc. Khi ngồi xuống hành thiền con không biết phải làm gì nữa. Pháp “chính tự duy” đã áp dụng giờ đây không còn hiệu quả với con. Theo kiến giải hạn hẹp của con thì có lẽ là do trong con không còn những phiền não nào quá thó rắp nữa. Con cần được một vị thiền sư chỉ dạy để đi bước tiếp theo.
Nhiều thiền sư Theravada nói rằng khi hành thiền hãy quan sát hai thở ra vào nơi đầu mũi hoặc phòng xập nơi bụng và đừng chệch khỏi đề mục đó, dù tâm có đi đâu cũng nhớ đưa nó quay về. Đạt được bước khởi đầu này rồi hãy bắt đầu quán chiếu. Đây chính là điểm con thắc mắc.
Bởi có nhiều thiền sư khác cũng nói rằng đừng bám vào một đề mục mà hãy quán chiếu tất cả những đề mục trổi lên trong tâm. Con cũng đọc được bài pháp của sư ông nói rằng nếu chỉ thuần ghi nhận hai thở thì đó là thiền định, không phải vipassanã.
Thiền sư chỉ dạy pháp hành thiền vipassanã cho những người học Phật
Sư ông xót thương chỉ dạy giúp con:
-
16 pháp quán niệm hai thở mà con đã hành có phải là kỹ thuật thiền vipassana không?
-
Con thường bắt đầu bằng hai thở nhưng không kết thúc bằng hai thở mà quán chiếu những đề mục khác trổi lên trong tâm, kỹ thuật đó có đúng không?
-
Con rất mong được diễn kiến sư ông nhưng dịch kéo dài con chưa vào Vũng Tàu được. Với tình trạng của con hiện tại thì con nên làm gì để có thể tiếp tục tự hành thiền tại nhà?
Con tạ ơn sư ông đã dành thời gian từ bi lâu mãn!
Trả Lời Từ Vị Thiền Sư
Sư ông không trả lời trực tiếp những câu hỏi của con. Chỉ nói vắn tắt thế này thôi:
Con còn loay hoay áp dụng cái gọi là pháp học và pháp hành. Trong quá trình áp dụng pháp học pháp hành của con, những kết quả nhận ra sự thật và đoạn giảm được những sai lầm lại không phải từ nỗ lực thực hành đó, mà là qua trải nghiệm thực tế đời sống.
Chính nỗ lực thực hành đã làm trở ngại thấy biết trung thực của con. Bây giờ, tốt nhất là buông hết pháp học pháp hành mà con đã vay mượn đi, chỉ đơn giản sống tự nhiên để trải nghiệm chiêm nghiệm lại chính mình trong mỗi hoạt động đời sống thì mới giác ngộ sự thật một cách sáng tạo được. Giác ngộ không bao giờ làm nô lệ cho bất cứ cái gọi là “kỹ thuật” nào.
Ý Nghĩa Sâu Sắc Của Lời Dạy
Lời dạy của vị thiền sư này chứa đựng một sâu sắc rất lớn. Nhiều người thường rơi vào tình trạng mà nữ Phật tử đã trải qua – tức là đã học quá nhiều pháp học, quá nhiều kỹ thuật thiền định, đến mức quên mất bản chất thực của tu học. Bản chất đó chính là sự nhận thức và giác ngộ tự nhiên phát sinh từ việc sống thực tế và quan sát tâm mình một cách thẳng thắn.
Vị sư này nhấn mạnh rằng kỹ thuật thiền chỉ là công cụ hỗ trợ, không phải là mục tiêu cuối cùng. Khi ta quá chú trọng vào cách thực hiện “đúng” theo quy tắc, ta dễ dàng tạo ra những trở ngại tâm lý, những dính mắc mới. Điều này trái lại với mục đích ban đầu của thiền – đó là tìm được sự tự do và giải thoát.
Những kinh nghiệm tích cực mà nữ Phật tử đạt được – như hiểu biết về sự luyến ái, thoát khỏi nỗi sợ hãi kéo dài 10 năm, giảm bớt tham sân si – đều xuất phát không phải từ việc tuân theo kỹ thuật thiền một cách cứng nhắc, mà từ việc thực sống, sống tự nhiên và quan sát thực tế mang lại.
Hướng Dẫn Tu Học Tại Nhà
Đối với những ai như nữ Phật tử này, muốn tiếp tục tu học tại nhà mà không có sư phụ trực tiếp hướng dẫn, lời khuyên của vị sư là rất thực tế. Thay vì tiếp tục tập trung vào các kỹ thuật phức tạp, con đường duy nhất là:
Thứ nhất, buông bỏ tất cả những gì đã học về pháp học và pháp hành. Điều này không có nghĩa là từ bỏ tu học, mà là từ bỏ cách tiếp cận cứng nhắc và hình thức.
Thứ hai, sống một cách tự nhiên nhất, không cố gắng áp dụng bất kỳ kỹ thuật nào. Hãy để tâm mình hoạt động một cách tự thân.
Thứ ba, thường xuyên quan sát, chiêm nghiệm lại chính mình trong mỗi hoạt động, mỗi tương tác với cuộc sống. Giác ngộ sự thật sẽ đến một cách tự nhiên, sáng tạo, không bị ràng buộc bởi bất kỳ hình thức nào.
Người tu hành quan sát tâm mình trong cuộc sống thường ngày
Bài Học Cho Những Người Tu Học Hiện Đại
Trong thời đại hiện nay, khi thông tin phong phú và dễ tiếp cận, nhiều người học Phật rơi vào bẫy quá tải thông tin về pháp học. Chúng ta học từ sách, từ những video pháp thoại, từ những khóa tu trực tuyến… Những điều này tuy có giá trị nhất định, nhưng cũng có thể trở thành trở ngại nếu ta quá chú trọng vào lý thuyết.
Lời dạy của vị sư nhắc nhở chúng ta một sự thật đơn giản nhưng sâu sắc: Giác ngộ không bao giờ là kết quả của việc tuân theo một công thức hay một kỹ thuật nào đó một cách máy móc. Giác ngộ là sự hiểu biết trực tiếp, sáng suốt, xuất phát từ quan sát thực tế của chính ta.
Những thành tựu mà nữ Phật tử đạt được – việc thoát khỏi những sợ hãi, tham lam, phiền não – đều là kết quả của sự thực hành và sống chân thực, chứ không phải từ việc tuân theo một quy tắc hành thiền nào.
Kết Luận
Câu hỏi “cách hành thiền của tôi có phải là vipassanã không?” không phải là một câu hỏi mang tính học thuật hay lý thuyết thuần túy. Đó là một câu hỏi về con đường tu học của chính mình. Tuy nhiên, câu trả lời có thể làm chúng ta bất ngờ: không phải tất cả những gì ta cần là hiểu rõ từng kỹ thuật, mà là sự sống thực tế, quan sát thành thực và buông bỏ những ảo tưởng về kỹ thuật.
Vipassanã – thiền minh sát – không phải là một kỹ thuật phức tạp mà chỉ có những người chuyên tu mới có thể đạt được. Đó là sự quan sát thẳng thắn, minh mẫn của tâm chúng ta đối với tất cả những gì đang xảy ra bên trong và xung quanh. Khi chúng ta buông bỏ những ràng buộc về hình thức, khi chúng ta sống một cách chân thực, giác ngộ sẽ tự nhiên xuất hiện.
Vì vậy, với những ai đang ở bước đường tương tự như nữ Phật tử, lời khuyên chân thành nhất là: đừng để những kỹ thuật và lý thuyết làm phức tạp hóa con đường tu học của bạn. Hãy sống tự nhiên, quan sát thực tế, và tin tưởng vào khả năng giác ngộ tự nhiên của tâm mình. Đó chính là con đường tối thiểu, rõ ràng nhất dẫn đến sự giải thoát thực sự.
Tham khảo: Trung Tâm Hộ Tông, các bài pháp thoại về Thiền Vipassanã và những triết lý về Phật Giáo Theravada của các thiền sư Ajahn Chah và những người kế thừa truyền thống.
