Lời Phật dạy trong kinh điển: “Hết thảy các pháp đều do duyên sinh, và cũng đều do duyên mà diệt.” Duyên sinh duyên diệt – một nguyên lý sâu sắc về sự vận hành của vũ trụ và nhân sinh. Trong đời sống thường ngày, chúng ta không thể tránh khỏi những đau khổ vật chất lẫn tinh thần. Tuy nhiên, Phật giáo không chỉ là một tôn giáo tâm linh mà còn là một hệ thống y học sâu sắc, hướng tới chữa trị toàn diện những bệnh tật của cơ thể lẫn tâm hồn.
Phật Giáo Là Y Học Trong Nghĩa Rộng Lớn
Trong nội thế giới của loài người, bên cạnh các bệnh tật từ cơ thể, còn tồn tại những bệnh tật của tâm linh – những bệnh do vô minh, tham, sân, si gây ra. Để chữa trị các căn bệnh về thân tâm của chúng sinh, Đức Phật đã dành hết cuộc đời mình diễn thuyết Tam tạng mười hai bộ kinh điển, mỗi tác phẩm đều chỉ ra cách thức điều trị phù hợp cho từng loại bệnh.
Chính vì lý do này, kinh điển Phật giáo nói: “Phật là y sư, pháp là đơn thuốc, Tăng là y tá điều dưỡng, chúng sinh như người bệnh.” Từ nhận định này, có thể hiểu rằng Phật giáo là y học với ý nghĩa rộng lớn nhất – giáo pháp của Đức Phật chính là những đơn thuốc để trị liệu mọi nỗi khổ đau của nhân sinh. Đức Phật là vị bác sĩ vĩ đại nhất thế gian, người có khả năng chữa lành những vết thương sâu nhất trong lòng người.
Đại sư Tinh Vân – một trong những vị cao tăng nổi tiếng về y pháp Phật giáo
Đức Phật Và Nền Nếp Y Phương Minh
Trước khi thành Phật, Đức Phật đã học tập Ngũ minh – năm loại học vị, trong đó y phương minh là kiến thức cao siêu về phương pháp chữa trị bệnh. Theo ghi chép trong các kinh điển, trong số những đệ tử của Đức Phật, có vị danh y xuất sắc là Kỳ-bà, người từng dựa trên các chỉ thị của Ngài để hoàn thiện nhiều phương pháp chữa trị độc đáo. Ví dụ nổi bật là kỹ thuật mổ bụng bằng thuốc ngoại khoa – một tiến bộ y học hiện đại được ghi lại trong kinh điển cách đây hàng ngàn năm.
Trong lịch sử Phật giáo, đa số chư Tăng đạt được y phương minh cao siêu. Nhiều vị cao tăng nổi tiếng về tài năng y học, như Phật-đồ-trường, Trúc-pháp-điều, Đơn-đạo-khai, Trúc-pháp-khoáng, Ha-la-kiết, Pháp-hư, Na-liên-đề-đa-xá đều từng hoạt động tại các vùng miền khác nhau của Trung Quốc. Những vị này không ngại chịu khó khăn, gian khổ để cứu giúp chữa trị bệnh tật, hay tắy rửa quần áo và chuẩn bị đồ dùng hàng ngày cho những bệnh nhân, với lòng từ cảm sâu sắc đối với những người bị bệnh.
Tài Liệu Y Học Trong Kinh Điển Phật Giáo
Trong Tam tạng mười hai bộ kinh điển Phật giáo, có rất nhiều tác phẩm chuyên về lĩnh vực y dược. Những tài liệu này bao gồm các lịch sử y học, lý thuyết chẩn đoán, phương pháp điều trị và công thức dược học được truyền từ Tây Vực vào Trung Quốc. Trong những tác phẩm kinh điển này, các thông tin y học phong phú và đa dạng vẫn còn được lưu giữ cho đến ngày nay.
Chẳng hạn, trong Tăng nhất A ham kinh, Đức Phật đã ghi chép về ba loại bệnh lớn là phong, đâm và rét, đồng thời nêu ra những phương cách trị liệu. Trong Y dụ kinh, Đức Phật chỉ ra những điều kiện cần thiết mà các bác sĩ phải tuân thủ khi chăm sóc bệnh nhân. Trong Phật y kinh, Đức Phật nói rõ có mười nguyên nhân khiến con người bị bệnh. Ma-ha-chỉ quán cho biết rằng có sáu nguyên nhân tạo nên bệnh tật bao gồm những yếu tố ngoài tài và nội tại. Thanh tịnh đạo luận của Nam truyền cũng cấp đến tám loại nguyên nhân dẫn đến bệnh tật.
Bên cạnh những kinh điển chính, còn có nhiều tác phẩm khác như Phật thuyết chủ xỉ kinh, Phật thuyết chủ mục kinh, Phật thuyết chủ tiểu nhi kinh, Chủ thời khi bệnh kinh, Liễu bệnh trị kinh, Trị thiền bệnh bí yếu kinh, cùng nhiều luật điều khác, tất cả đều đề cập đến vấn đề y dược Phật giáo một cách chi tiết và toàn diện.
Đức Phật – Bác Sĩ Toàn Năng Về Tâm Thân
Đức Phật không chỉ là vị y vương vĩ đại giỏi chữa lành những bệnh tật thân thể của chúng sinh. Ngài đặc biệt còn là bác sĩ chuyên về tâm lý tài ba, có khả năng điều trị các chứng bệnh tâm thần một cách khéo léo. Chính Đức Phật đã lập nên tám vạn bốn ngàn pháp môn như Tam học, Lục độ, Tứ vô lượng tâm, Ngũ định tâm quán, v.v… Tất cả những điều này đều nhằm chữa trị những chứng bệnh tâm lý phức tạp như tham, sân, si của chúng sinh.
Sự sinh sôi của bệnh tật thường có liên hệ chặt chẽ với tâm lý, sinh lý, hành vi của con người, cũng như mối trường xã hội xung quanh. Đặc biệt trong thời đại hiện đại, nhiều người thích ăn những đồ ăn ngon lành thú vị nhưng không tốt cho sức khỏe, ăn vào rồi bệnh tật sinh ra. Có người say mê chơi bơi lội, nhân ra thì bệnh sinh. Có người bị quá tải thông tin, tâm trí bối rối nên bệnh sinh. Có người chịu áp lực công việc quá lớn, không chịu được áp lực nên bệnh vào. Có người tính tình yếu đuối, tinh thần suy sụp, tâm tư u sầu thì tâm bệnh nảy sinh. Có người quá bận tâm với những chuyện chỉ phi, bị ác cảm ràng buộc nên không tránh khỏi bệnh hoạn.
Nói gần gũi hơn, hết thảy nguyên nhân sinh ra bệnh tật đều chỉ vì tâm không thể tĩnh lặng, khí không thể hòa hợp, sự bao dung không thể rộng lớn, miệng không thể giữ gìn, sự giận dữ không thể kiềm chế, nỗi khổ không thể chịu đựng, nghèo không thể an bình, cái chết không thể quên đi, nội oán giận không thể buông bỏ, kiêu căng không thể kiên nhẫn, sợ hãi không thể gạt bỏ, tranh đua không thể ngừng lại, biện luận không thể dứt, ưu tư không thể hòa giải, vọng tưởng không thể trừ bỏ… Chính những trạng thái tinh thần này tạo nên các loại bệnh tật về thân tâm.
Phương Pháp Điều Trị Trong Phật Giáo
Phật giáo có nhiều con đường trị liệu đối với các loại bệnh này. Những phương pháp gồm: tiết chế ăn uống, lễ Phật bái sám, trì chú niệm Phật, thiền định tu hành, hành hương lễ bái, sở tục chỉ quán, lạc quan tiến thủ, tâm khoán tự tại, buông bỏ an nhiên. Những giáo pháp này không phải được đặt ra một cách vô căn cứ, mà đều dựa trên hiểu biết sâu sắc về bản chất của khổ đau và cách thức xóa tan nó.
Khi thực hành những pháp này một cách kiên trì và đúng đắn, chúng sinh có thể dần dần chữa lành những bệnh tâm lý mãn tính. Điều quan trọng là phải có sự kiên nhẫn, tin tưởng vào giáo pháp, và thực hành thường xuyên. Mỗi người có nhu cầu điều trị khác nhau, do đó Đức Phật đã dạy hết thảy pháp môn để phục vụ cho mọi loại căn cơ người đọc.
Thiền định là một trong những phương pháp quan trọng để điều trị các bệnh tâm lý trong Phật giáo
Y Học Thế Gian Và Y Học Phật Giáo
Y học thế gian hiện đại, khi điều trị bệnh tật, phần lớn nhấn mạnh đến các phương pháp như dinh dưỡng, vật lý trị liệu, hóa học, tâm lý, môi trường, khí hậu, dược phẩm – những phương pháp này trong phạm vi hữu hạn có thể chữa trị theo từng bệnh cụ thể. Tuy nhiên, y học của Phật giáo không chỉ bao gồm toàn bộ những kiến thức y học thế gian, mà còn coi trọng việc diệt tan gốc ba độc – tham, sân, si ở nơi tâm.
Một cái trần thế chừng nào vẫn còn tâm bệnh, thì cái trần đó vẫn cần đến tâm dược y của Phật. Chỉ khi hòa sức khỏe về sinh lý và tâm lý, mới có thể thực sự bước vào con đường sức khỏe, trí tuệ và an bình thứ thực.
Tài Liệu Tham Khảo
- Kinh Tăng Nhất A-Hàm: Ghi chép về ba loại bệnh lớn và phương pháp trị liệu theo giáo lý Phật
- Y Dụ Kinh: Hướng dẫn những điều kiện cần thiết cho bác sĩ trong chăm sóc bệnh nhân
- Phật Y Kinh: Trình bày mười nguyên nhân khiến con người bị bệnh tật
- Ma-ha-chỉ Quán: Giải thích sáu nguyên nhân tạo nên bệnh tật từ yếu tố ngoài tài và nội tại
- Thanh Tịnh Đạo Luận: Phân tích tám loại nguyên nhân dẫn đến bệnh tật
- Tứ Phần Luật, Ngũ Phần Luật, Thập Tụng Luật: Các quy tắc hành giới liên quan đến vệ sinh sức khỏe
- Kinh Phật Thuyết Chủ Xỉ, Chủ Mục, Chủ Tiểu Nhi: Những hướng dẫn chếm sóc sức khỏe trong các giai đoạn khác nhau
Sự hiểu biết sâu sắc về y học Phật giáo giúp chúng ta nhận thức rằng hành trình tu tập không chỉ là việc tìm kiếm an lạc sau kỳ này, mà còn là quá trình chữa trị toàn diện cho cả thân thể lẫn tâm hồn. Khi vừa chăm sóc sức khỏe sinh lý, vừa tu dưỡng tâm linh, chúng sinh mới có thể đạt được trạng thái khỏe mạnh, thanh tịnh và tự tại thực sự.
