Trong cuộc sống, mỗi con người đều phải đối mặt với những thử thách, những lúc bất lực và không biết cách giải quyết vấn đề. Đúng lúc ấy, Phật tử có quyền nương tựa vào Tam Bảo—Phật, Pháp, Tăng—để lấy lại sự bình tĩnh, định tâm và niềm tin chắc chắn rằng mình còn có đủ sức mạnh để kham nhận, thấy rõ và thảnh thơi vượt qua.
Tuy nhiên, nương tựa vào Tam Bảo là một hành động cần được thực hiện đúng cách. Nếu ta chỉ dâng cầu xin van, mong Tam Bảo “cứu” ta bằng cách bỏ lỡ hoặc thay đổi những gì đã xảy ra, thì đó chỉ là một hình thức tham ái, chứ không phải là nương tựa chính đáng. Thêm vào đó, ta còn có nguy cơ rơi vào cạm bẫy của những kẻ lợi dụng lòng mê tín để trục lợi cá nhân.
Phân Biệt Giữa Tín Ngưỡng Và Tri Tuệ Thật Sự
Trong Bát Chánh Đạo—con đường giải thoát mà Phật dạy—đức Phật không hề đề cập đến tín ngưỡng. Thay vào đó, Ngài nhấn mạnh Chánh Kiến, tức là trí tuệ thấy biết rõ ràng như thực mà không phải thông qua niềm tin mù quáng.
Khi lên tới bậc tu tập cao hơn—Ngũ Căn, Ngũ Lực—khái niệm “Tín” không còn là tín ngưỡng vô căn cứ, mà là tự tin chủ thể, một sự khẳng định vững chắc từ trí tuệ tự thân. Ngay cả khi tu theo Tam Bảo, một Phật tử chân chính cũng chỉ tin vào ba đức tính sáng suốt, định tâm và từ bi mà Tam Bảo nội tại chứng minh trong bản thân mình.
Bởi vậy, nếu tin mà không tự mình thử nghiệm con đường giác ngộ giải thoát, muốn thay đổi cảnh ngộ bằng cầu xin thay vì tự nỗ lực, thì ta vẫn đắm chìm trong vòng khổ não, chỉ thêm đắm chìm hơn mà thôi.
Phật tử nương tựa vào Tam Bảo trong tâm linh để vượt qua khó khăn và bất lực
Chọn Trách Nhiệm, Chọn Giải Thoát
Cuộc sống là một sự lựa chọn liên tục. Giữa quyền lợi và bổn phận, ta phải chọn bổn phận. Giữa hạnh phúc và trách nhiệm, ta phải nhận lấy trách nhiệm. Giữa khỏe mạnh và bệnh tật, ta phải gánh chịu điều đau khổ. Giữa tự do và giới luật, ta phải chấp nhận những hạn chế.
Những ai sẵn sàng gánh chịu thử thách mà không run sợ, những ai có chí nguyện vui lòng nhận lấy trách nhiệm, hòa ra lại sở hữu nhiều quyền lợi hơn tất cả những ai chỉ muốn trốn tránh. Họ có được nhiều tự do và hạnh phúc hơn bởi vì họ đã ngừng đặt hy vọng vào những điều ngoài tầm kiểm soát của mình.
Thực tế, nhiều Phật tử tu hành lâu năm vẫn còn xu hướng tiêu cực, chỉ dành ngày này qua ngày kia để kinh kệ, niệm Phật, lo cái “an tĩnh thanh nhàn” mà quên đi những mảng khác trong cuộc sống. Họ gác bỏ trách nhiệm, bỏ lỡ cơ hội học hỏi. Tu tập kiểu như vậy có vẻ như là cầu an, nhưng thực chất lại là dẫn dắt bản thân vào con đường giác ngộ hời hợt chứ không phải giác ngộ thật sự.
Đức Phật dạy rằng tu tập phải thiểu sự (appakicco)—ít bận tâm đến những việc vô ích—nhưng điều này không có nghĩa là tránh trách nhiệm hay sinh ra thêm khổ đau. Đó là việc sắp xếp lại thứ tự ưu tiên: vứt bỏ những điều vô nghĩa để tâm thức được thanh sạch, nhưng vẫn phải đảm nhận những bổn phận thiết yếu của mình trong xã hội.
Thấy rõ bản chất khổ đau, người tu có thể giải thoát trong chính hoàn cảnh hiện tại
Con Đường Giác Ngộ Là Con Đường Thực Tế
Giác ngộ không phải là một cảnh ngộ tương lai nào đó, không phải một thiên đàng xa vời. Giác ngộ là thấy rõ bản chất của những gì đang xảy ra ngay bây giờ. Tự do không phải thoát khỏi những rằng buộc, mà là thấy rõ chúng và không còn bị chi phối bởi chúng. Diệt khổ không phải là loại bỏ đau đớn, mà là thấu hiểu bản chất đau đớn và không còn bị nó làm tổn thương tâm linh.
Con đường giác ngộ được hoàn thành không phải bằng cách chờ đợi hoặc cầu nguyện một tương lai khác, mà bằng cách an nhiên gánh vác trách nhiệm hiện tại. Khi ta bình tĩnh đón nhận những gì cuộc sống mang đến—dù khó khăn hay vui vẻ—và từ đó học hỏi, sáng suốt thấu hiểu, thì chính lúc ấy ta đang bước trên con đường giác ngộ.
Bởi vì Phật pháp không có đến và đi nên có giải thoát giác ngộ hiện tiền, có thể đạt được ngay trong hoàn cảnh hiện tại, chứ không cần chờ đợi đầu thai kiếp tiếp theo hay chờ một phép mầu xảy ra.
Tâm Hồn Không Phân Biệt, Trí Tuệ Minh Bạch
Khi các bậc Tháo chỉ dạy về chọn bổn phận, đón nhận khổ đau, chấp nhận rằng buộc, họ không phải là những người bi quan hay vô cảm. Thay vào đó, họ có một tâm hồn bao dung, một thái độ không phân biệt chủ quan—nhưng đây là không phân biệt ở mức cao nhất, khi sáng suốt thấu hiểu hết mọi điều.
Hãy tưởng tượng một chiếc xe buýt với những ghế ngồi khác nhau. Hành khách thường có tâm lý muốn tìm ghế tốt nhất để ngồi. Những ai học vấn cao hơn thì ngồi bất kỳ ghế nào cũng được. Nhưng người thực sự cao thượng—người không phân biệt—sẽ nhường những ghế tốt cho người già, người bệnh, trẻ em, và chủ động ngồi ở ghế xấu nhất, mà không có cảm giác mình đang làm gì đó cao quý. Đó là người thực sự không phân biệt chủ quan.
Người không chọn lựa theo bản năng là người thấy rõ ràng nhất. Người bỏ túi sự phân biệt của cá nhân là người có trí tuệ minh bạch nhất. Lao Tử cũng nói: “Thượng thiện nhược thủy, thủy lợi vạn vật nên vô tranh, chỉ vẫn người chi sở ác, gần như đạo”—người tốt nhất giống như nước, nước lợi ích tất cả mà không tranh đoạt, cũng không ghét bỏ điều gì, nên gần với đạo.
Thái độ bình tĩnh và thấy rõ bản chất giúp tu sĩ vượt qua mọi khó khăn
Ứng Dụng Thiết Thực Vào Đời Sống Hàng Ngày
Nương tựa vào Tam Bảo không phải là lẩn trốn, không phải cầu xin được cứu chuộc. Đó là việc tìm lại định hướng, gắn kết với trí tuệ tích tụ qua các đời của Phật giáo, và từ đó tự mình thực hành theo những bài học đó.
Khi gặp khó khăn:
- Nương tựa vào Phật có nghĩa là nhận rằng đã có con người đạt tới giác ngộ trước ta, và ta cũng có thể làm được.
- Nương tựa vào Pháp có nghĩa là tin tưởng vào con đường tu tập, vào sự thực của những giáo lý và thực hành được chứng minh qua thế kỷ.
- Nương tựa vào Tăng có nghĩa là kết nối với cộng đồng những người cũng đi trên con đường này, cùng nhau học hỏi và khích lệ.
Nhưng cuối cùng, tự mình phải hành động—tu tập, quán chiếu, hiểu biết, và từ từ hoá giải những phiền não bằng trí tuệ riêng của mình.
Con đường giác ngộ là con đường thực tế, không có chốn tránh ẩn nào. Nó bắt đầu từ việc chấp nhận bổn phận, an nhiên gánh vác trách nhiệm, và từ trong chính sự chấp nhận ấy, tìm thấy hạnh phúc thật sự và tự do chân thật.
Tài liệu tham khảo:
- Kinh Bát Nhã (Tám Nhân Đạo)
- Kinh Duy Ma Cật – về khái niệm Phật pháp và đạo
- Lão Tử – Đạo Đức Kinh, điều 78
