Trên thế gian này, không có bất kỳ sự tồn tại nào mang ý nghĩa độc lập mà có thể xuất hiện, muốn tồn tại được chính là nhờ vào các mối quan hệ hỗ trợ tạo nên, hay theo Phật giáo gọi đó là do nhân duyên hội tụ đầy đủ. Xung quanh mỗi người đều được bao trùm bởi rất nhiều mối quan hệ, và một trong những mối quan hệ đặc biệt quan trọng mà mỗi người đã sinh ra trên đời ít nhiều ai cũng có, đó là bạn bè. Tuy nhiên, chữ “bạn” trong Phật giáo mang ý nghĩa vượt xa hơn so với cách hiểu thông thường của thế gian, bởi nó không chỉ đơn thuần chỉ những người bạn thân thiết mà còn hàm chứa những ý nghĩa sâu sắc về giáo pháp và tu tập.
Theo Phật giáo, sự hiện hữu của một người hay con đường tương lai của người đó như thế nào, cao sang hay thấp hèn, thành công hay thất bại, giàu hay nghèo, đều phụ thuộc vào vô số điều kiện tạo nên. Tất cả những điều kiện đó, Phật giáo gọi chung là “những người bạn”. Vì vậy, những người bạn này đóng vai trò quan trọng, chi phối đến toàn bộ đời sống mỗi chúng ta. Chữ “bạn” tưởng chừng như đơn giản nhưng không phải ai cũng thấu hiểu đúng ý nghĩa thật sự. Bởi theo Phật giáo, nội hàm chữ “bạn” vượt ngoài định nghĩa thông thường của thế gian.
Ý Nghĩa Chữ “Bạn” Theo Phật Giáo
Thế gian thường quan niệm, bạn là những người có mối quan hệ xung quanh mình, rất gần gũi, thân thiện, thêm bạn thì bớt thù. Khi nói đến khái niệm “bạn”, thông thường mỗi người còn hiểu theo nghĩa tích cực là những người bạn lành, cùng chung chí hướng, chia sẻ vui buồn với mình. Tuy nhiên, chữ “bạn” ở đây lại mang nghĩa trung lập, bản thân nó chỉ nói lên mối quan hệ giữa người với người, giữa đoàn thể với đoàn thể; tùy theo tính tư, danh từ đi theo nó mà ngữ nghĩa cũng thay đổi khác đi, như: Bạn tốt, bạn xấu, bạn đời, bạn đạo, bạn học, bạn đồng minh…
Qua lời dạy của các Pháp sư tiền nhân, ta có thể hiểu rõ hơn: “Ăn cơm có canh, tu hành có bạn” hay “Sanh ra ta là cha mẹ, tác thành ta là bạn bè”. Giả sử hiểu theo nghĩa thông thường, chữ bạn ở đây hàm nghĩa chỉ cho những người bạn cùng chung chí hướng, những người bạn chí còn tâm giao, những người bạn hiện hữu bằng xương bằng thịt luôn song hành bước đi cùng mình trong cuộc sống. Nếu hiểu như vậy, quả thật vẫn chưa toát lên được nội hàm của những lời dạy trên. Bởi không ai có thể đi cùng mình suốt con đường tu hành pháp hạnh, dù là người bạn nào chăng nữa thì cũng chỉ cùng ta đi hết một chặng đường và nhiều nhất là đi hết cuộc đời này.
Tuổi trẻ đang tu tập Phật pháp với tâm huyết và quyết tâm không lay chuyển
Để vấn đề trên được rõ ràng hơn, có lẽ chúng ta cần quan tâm đến một ngữ nghĩa mới hơn về chữ “bạn” theo lời Phật dạy. Dưới nhãn quan Phật giáo, chữ “bạn” không đơn thuần để chỉ những người bạn như đã nêu trên mà nó còn hàm nghĩa rất rộng. Trên một phương diện nào đó, chữ “bạn” còn chỉ cho lục thân quyến thuộc của chúng ta, như: Ông bà, cha mẹ, anh em… Điều này được Đức Phật đề cập đến trong bài kinh Tương Ưng Bộ, Phẩm Gia – Người Bạn như sau: “Ai bạn người ở nhà? Bạn ở nhà là mẹ”. Khách quan mà nói, lục thân quyến thuộc ngoài vai trò huyết thống, đôi lúc còn đóng vai những người bạn đồng hành với ta trong cuộc sống.
Như trên phương diện tu học, hạnh sư chí là những người bạn đồng tu, đồng học, cùng ta đi trên một chiếc thuyền giải thoát. Vì vậy, trong các đạo trường tu học, người ta thường gọi nhau là Pháp hữu, đạo hữu, tức là những người bạn pháp, bạn đạo cùng đi chung một chí hướng, một lý tưởng giải thoát. Tuy nhiên, nói như vậy không có nghĩa là chúng ta nhìn nhau với một thái độ ngang hàng, người nhỏ không kính người trên, con không kính cha… mà để chúng ta hiểu đúng hơn về ý nghĩa chữ “bạn”.
Có một lần, Tôn giả Ānanda nghĩ thầm, để thành tựu toàn bộ đời sống pháp hạnh của mình thì một nửa là nhờ những người bạn lành, một nửa là tự mình nỗ lực tu tập. Sau đó, Tôn giả Ānanda liền đem suy nghĩ ấy báo cáo với Đức Phật, Đức Phật mỉm cười hoan hỷ với lời dạy rằng: “Này Ānanda! Toàn bộ Pháp hạnh này, này Ānanda, là thiện bạn hữu, thiện bạn đã từng, thiện thân tính”. Rõ ràng, qua lời kinh Đức Phật xác quyết rằng, toàn bộ đời sống pháp hạnh của chúng ta đều nhờ vào những người bạn lành.
Bạn Lành Trong Tu Tập
Chính Thái tử Tất-đạt-đa sau 49 ngày đêm thiền định dưới cội Bồ-đề mới viên thành Phật quả. Vậy trong thời gian đó, ai là những người bạn lành giúp Ngài thành tựu đạo quả? Có phải chăng, đó chính là nhờ niệm tin, nhờ tinh tấn, nhờ nguyện lực, nhờ giới, nhờ thiền định, nhờ trí tuệ… Để hiểu rõ điều này, trong một bài kinh khác, bài kinh Tương Ưng Bộ, Phẩm Gia – Người Bạn, Đức Phật cũng có dạy: “Cái gì là m người bạn? Tín thành là m người bạn. Công đức tự mình là m, là bạn cho đời sau”.
Rõ ràng, đoạn kinh trên hàm ý minh chứng rằng, chính niệm tin, công đức Ba-la-mật nhiều đời tu tập Giới, Định, Tuệ… là những bạn lành giúp Thái tử Tất-đạt-đa tiến lên quả vị Vô thượng Chính Đẳng Chính giác ngay trong kiếp cuối cùng của Ngài. Như vậy, dưới góc nhìn tổng thể của Phật giáo, chữ “bạn” ở đây còn được hiểu là toàn bộ những gì ta thấy, ta nghe, ta ngũi, ta nắm, ta xúc chạm và ta suy tư hay nói gọn hơn, đó chính là sáu trần (sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp), là đối tượng mà sáu căn của mỗi người luôn chặt chữ đón nhận.
Hằng ngày, chúng ta tiếp xúc những gì, nghe được những gì, ngũi nắm những gì, suy tư những gì… Đó chính là những “người bạn” của chúng ta. Nếu ta thường xuyên lướt web, đọc báo, xem phim, hay suy tư đầy bất thiện… thì đây chính là những người bạn đưa chúng ta về cảnh giới sa đọa. Bởi lẽ, khi tiếp xúc với những đối tượng này, chúng không có khả năng giúp chúng ta hướng thượng, ly tham, buông bỏ mà lại gia tăng thêm hận thù, luyến ái, chấp thủ.
Trái lại, những người bạn có khả năng giúp chúng ta hướng thượng, ly tham, buông bỏ như xem kinh, nghe pháp, nhớ nghĩ điều lý lành, ngồi thiền, sống có chính niệm, có chính tín… thì cùng ngày những người bạn này sẽ giúp chúng ta tăng trưởng đời sống pháp hạnh. Điều này lại một lần nữa đã được Đức Phật xác quyết qua một bài kinh khác như sau: “Ta không thấy một pháp nào khác, này các Tỷ kheo, do pháp ấy, các pháp thiện chưa sanh được sanh khởi và các pháp bất thiện đã sanh được đoạn tận, này các Tỷ kheo, nhưa là m bạn với thiện”.
Như vậy, toàn bộ các pháp thiện hay ác đều có thể trở thành bạn của chúng ta, nhưng chính chúng ta lại là người có quyền quyết định nên là m bạn với thiện pháp hay ác pháp. Dù bạn thiện hay bạn ác, thì những người bạn này không chỉ tác động bản thân ngay trong đời sống hiện tại, mà chính nó sẽ theo chúng ta đến tận nhiều đời vị lai. Là m bạn với những pháp thiện, cùng ngày chúng ta cùng như những đóa hoa tỏ đẹp cho cuộc đời; bao nhiêu khó khăn gian nan vất vả cũng nhờ là m bạn với thiện pháp mà dễ dàng lướt qua.
Chọn Lựa Người Bạn Trong Cuộc Sống
Cũng chính thiện pháp là người bạn công đức tác động, chi phối, kết thành đời sống tốt đẹp hơn của chúng ta ở các đời sau này. Trong thời đại công nghệ thông tin tiên tiến như hiện nay, việc tiếp xúc với những điều xấu hay tốt trên mạng xã hội cực kỳ dễ dàng. Chỉ cần một cú click chuột, chúng ta có thể truy cập vô vàn trang mạng bộ ích, mang ý nghĩa hướng thượng; nhưng cũng một click chuột đó lại hướng chúng ta đi vào những thế giới tội tăm như đồng nghĩa với vô minh và tội lỗi.
Những lẽ thay, con người thường có xu hướng chìm theo dục vọng của bản thân, thích tìm được những điều xấu hơn là điều tốt và từ đó chúng ta dễ dàng kết bạn với những gì mà chúng ta bắt gặp. Cứ một lần tiếp xúc là một lần mối quan hệ lại được thắt chặt và chính chúng ta là tác nhân cốt cán cho việc là m đó. Lâu dần, việc tiếp xúc đó biến thành hành động, thì cũng chính chúng ta là người phải thọ nhận kết quả.
Theo đó mà suy, cuộc đời của chúng ta như thế nào đều tùy thuộc vào việc chúng ta tiếp xúc thường xuyên với đối tượng nào trong đời sống thường nhật. Đã có, trong sâu thẳm tâm thức, câu nói từ ngàn xưa: “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng” như mang ý nghĩa minh chứng toàn bộ vấn đề đã nêu trên. Vì vậy, cuộc đời mỗi người trở nên “đen hay sáng” đều tùy thuộc vào việc chúng ta tiếp xúc với “mực hay đèn”, bởi chính nó là người bạn của ta vậy.
Chúng ta nên thận trọng với những người bạn hiện lượng, hướng thượng, để ngày cùng tinh tấn trên con đường gần đức, tham sân si. Việc chọn lựa người bạn không chỉ ảnh hưởng đến hiện tại mà còn chi phối toàn bộ tương lai của chúng ta. Mỗi tiếp xúc, mỗi mối quan hệ đều là một lựa chọn, và lựa chọn ấy sẽ định hình con đường mà chúng ta sẽ đi. Do vậy, hãy có được sự tỉnh thức, sự định hướng rõ ràng để chọn làm bạn với những pháp thiện, những hình tượng lành, những người hướng thượng, bởi chính họ sẽ là chìa khóa dẫn chúng ta đến với tự do, an lạc và giải thoát.
Tài liệu tham khảo:
[1] Thích Minh Châu dịch, Kinh Tương Ưng Bộ, Chương Tương Ưng Chủ Thiền, VI. Phẩm Gia, Người Bạn, Nhà xuất bản Hồng Đức, Hà Nội, 2020, tr.998.
[2] Thích Minh Châu dịch, Kinh Tương Ưng, tập V, Đại Phẩm, Chương Tương Ưng Đạo, Phẩm Vô Minh, Viện Nghiên Cứu Phật Học Việt Nam, TP. Hồ Chí Minh, 1999, tr.11.
[3] Thích Minh Châu dịch, Kinh Tương Ưng Bộ, Chương Tương Ưng Chủ Thiền, VI. Phẩm Gia, Người Bạn, Nhà xuất bản Hồng Đức, Hà Nội, 2020, tr.48.
[4] Thích Minh Châu dịch, Kinh Tăng Chi Bộ, tập I, Chương Một Pháp, Phẩm Là m bạn với thiện, Viện Nghiên Cứu Phật Học Việt Nam, TP. Hồ Chí Minh, 1996, tr.30.
