Tuy giáo lý Phật Đà bàn nhiều về các nơi khổ của chúng sinh, nhưng không có nghĩa là những người học Phật nhất định phải trốn đời, trốn tránh hiện thực một cách tiêu cực để lĩnh khổ tìm vui. Đây là một hiểu lầm phổ biến về đạo Phật mà cần được làm sáng tỏ.
Khổ Theo Phật Giáo – Tâm Niệm Hay Hiện Tượng?
Quan niệm về khổ trong Phật giáo không phải là vì Đắng cảnh hay vì giác quan mang lại những cảm giác không dễ chịu. Chủ yếu, khổ chỉ nằm ở nơi khác – chính là nơi khổ trong tâm niệm, trong quan niệm của con người. Cái khổ thực sự mà Phật giáo muốn chỉ ra là sự khổ tâm trong lòng người: nếu một người có nhân sinh quan lệch lạc, không rõ ràng, chính xác, luôn luôn lấy cái tôi làm trung tâm của mỗi vấn đề, thì đấy mới là cái khổ thực sự.
Điều này cũng giống như con tâm nhảy kén, tự trói buộc mình, cho nên tục ngữ có câu: “Thiên hạ vô sự, kẻ ngu tự đắt điều” – phần lớn con người tự tìm trái đắng ăn rồi kêu khổ, quả thực là hạng phàm phu!
Con người tự tạo ra khổ đau từ những quan niệm sai lệch trong tâm thức
Bản Chất Thực Sự Của Khổ
Khổ mà Phật pháp muốn nói tới ở đây là những phản ứng tâm lý sinh ra từ ba độc căn: tham, sân, si như đau buồn, sâu nặng, phiền muộn. Thế nên, khổ không phải là điều cố định, bất biến, cũng không phải cùng sinh ra với con người nên chỉ cần chúng ta thay đổi quan niệm sống, có nhân sinh quan đúng đắn thì đau khổ sẽ không còn nơi để tồn tại dù trên mặt hiện tượng tương tự như đó là đau khổ.
Một người ở trong cái mà người khác quy là đau khổ nhưng bản thân họ không nghĩ là thế thì vẫn không khổ cũng không cảm thấy khổ nữa. Ví dụ, khi chúng ta hi sinh vì người khác, vì thân bằng quyên thuộc, vì tổ quốc thì sẽ không thấy cái chết là khổ, không thấy sự đau đớn là khổ, vì lúc đó chúng ta đã tìm thấy ý nghĩa của đời mình, thấy giá trị của sự sống đời mình, lòng không còn cảm thấy trổng trải. Tuy cũng phải bỏ ra công sức nhọc nhằn nhưng trong lòng mình thỏa mãn, thích thú thì khổ không còn là khổ nữa.
Vai Trò Của Thái Độ Sống Đúng Đắn
Điều này cho chúng ta thấy được tầm quan trọng của thái độ sống đúng đắn. Ví dụ, khi ta vận dụng câu “soi rõi quán chiếu năm uẩn là không nên vượt qua tất cả đau khổ” của Bát Nhã Tâm Kinh vào đời sống thực tế thì sẽ dễ dàng nhận thấy rằng tâm thân này có được những yếu tố giả hợp mà nên, mỗi sự vật trong đời đều vận động vô thường, không ngừng thay đổi, nó chỉ tồn tại trong thoáng chốc như sương mai.
Khi hiểu được điểm này, con người sẽ không vật vã đấu tranh với bản thân, với con người và thế giới nữa. Một khi đối diện với khổ đau, họ không còn tâm lý sợ hãi, trốn tránh mà giờ họ có đủ dũng khí để đối diện và giải quyết với hết khả năng của mình, không còn bị nơi khổ uy hiếp nữa. Thực ra, cái khổ đến với ta thì ít mà tâm lý sợ khổ là làm khổ chúng ta nhiều hơn. Đấy chính là nơi khổ tự chuốc không đáng có của con người.
Thái Độ Nên Nhập Thế Của Người Tu Hành
Một người thực sự thấu hiểu giáo lý Phật giáo sẽ dễ dàng nhận thấy một cách rõ ràng rằng, trên thực tế, khổ chẳng qua chỉ tồn tại trong những quan niệm sai lầm, những quan niệm đó đều do con người làm chủ. Vì thế, không lý do gì mà chúng ta lại để điều chúng ta có thể làm chủ đi làm khổ mình cả! Thế giới hiện thực chẳng có gì đáng sợ, chẳng có gì mà chúng ta phải trốn tránh nó, thế thì chúng ta hãy tắp phải bi quan, trốn đời?
Từ kinh điển và lịch sử cho thấy, sau khi giác ngộ, Đức Thích Ca đã giải thoát mọi khổ đau của thế gian. Tuy nhiên, người đó đâu có từ bỏ cuộc đời này, ngược lại người còn đi sâu vào đời để giúp đời, giúp người thoát khổ. Vì thế, nếu ai bảo rằng hiện thực cuộc sống này đáng sợ, đáng trốn tránh là hoàn toàn sai lầm, đi ngược lại với những gì Đức Phật đã làm, đã dạy, đồng thời đây không phải là người tu hành đích thực.
Đức Phật không trốn đời mà trở lại giáo hóa chúng sinh
Ba Khái Niệm: Xuất Thế, Nhập Thế, Quyến Luyến
Cũng cần lưu ý rằng, tinh thần “nhập thế” ở đây không có nghĩa như “nhập thế” mà mỗi người thường nghĩ. Trong Phật pháp, có ba từ để chỉ tinh thần, thái độ của một người tu hành như “xuất thế” (vượt ra ngoài thế gian), “nhập thế” (đi sâu vào đời), “quyến luyến” (tham tiếc cuộc đời). Quan niệm về “nhập thế” như mỗi người nghĩ thường bị nhầm lẫn với “quyến luyến”: tham luyến cái phù phiếm, hư danh, tình yêu nam nữ của trần tục và các thứ hưởng thụ vật chất khác.
Một vị Bồ-tát thực sự thì tuy thân trong bụi trần nhưng lòng vẫn thanh cao, không bị vật chất tình cảm tầm thường nhấn chìm, khuấy nhiễu, làm phiền muộn. Đấy mới chính là tinh thần “nhập thế” đích thực và nhập thế như thế cũng là “xuất thế” vậy. Tuy sống giữa thế gian nhưng tâm không bị thế gian chiều dụi, không bị tham sân si buộc ràng, đó chính là tự do thực sự.
Nhập Thế Không Phải Quyến Luyến
Từ giải thích về nhập thế ở trên, chúng ta thấy rằng nhập thế đúng nghĩa cũng chính là ý nghĩa của xuất thế, xuất thế nhưng không phải trốn đời, lĩnh người, xa rời nhân gian. Vào đời để cứu đời, giúp người thoát khổ, nhưng không vương bản với tiền tài, danh lợi, nam nữ, đấy chính là chân ý nghĩa của nhập thế và xuất thế.
Chừng nào chúng ta vào đời nhưng không tham luyến cuộc đời, không tham luyến cuộc đời đồng thời cũng không trốn tránh hiện thực thì đấy chính là lĩa khổ được vui vậy. Người tu hành không phải là người trốn chạy khỏi trách nhiệm hay sự thực, mà là người đối diện với hiện thực một cách sáng suốt, với trí tuệ sâu sắc, để từ đó tìm được con đường giải thoát cho chính mình và giúp người khác làm cách tương tự.
Con Đường Trung Đạo Của Người Học Phật
Phật giáo dạy con đường trung đạo – không quá khắt khe, không quá thoải mái. Điều này có ý nghĩa rất sâu xa. Không phải là để buộc ràng con người phải chịu khổ một cách vô ý nghĩa, mà để giúp họ hiểu rằng khổ chỉ là một trạng thái tâm lý sinh từ những quan niệm sai lầm. Một khi hiểu rõ điều này, người tu hành sẽ không còn sợ khổ, không còn trốn tránh, mà thay vào đó là đối diện, giải quyết, và cuối cùng là vượt thoát.
Sự khác biệt giữa người có đạo tâm và người bình thường chính nằm ở đây. Người bình thường mỗi khi gặp khó khăn sẽ hoặc là trốn tránh, hoặc là sa đà vào tham luyến những thứ xa vời. Còn người học Phật, khi gặp khó khăn, sẽ coi đó là cơ hội để tu tập, để rèn luyện trí tuệ, để thực hành lòng từ bi. Một khi thái độ thay đổi, cuộc đời sẽ hoàn toàn khác.
Lời Kết – Hành Động Thực Tế Từ Giáo Lý
Cuối cùng, giáo lý Phật đã rõ ràng: không nên quyến luyến, cũng không nên trốn tránh. Đó là con đường trung đạo mà Đức Phật đã chỉ dạy. Thay vì lo âu về khổ, chúng ta nên tập trung vào việc thay đổi quan niệm, rèn luyện tâm thức, phát triển trí tuệ. Khi tâm thức được thanh tịnh, trí tuệ được khơi dậy, thì những gì tưởng như khó khăn, khổ đau sẽ trở thành bậc thang giúp chúng ta bước tới những chân lý cao hơn.
Hãy sống với ý thức rõ ràng, với lòng từ bi sâu sắc, vừa chấp nhận cuộc đời với những điều nó mang lại, vừa không bị nó chi phối. Đó chính là người tu hành thực sự, là người đã tìm được con đường giải thoát.
