Các Phật tử thân mến! Câu chuyện về “Rút ngắn con đường” là một bài học sâu sắc về cách Đức Phật dạy dỗ chúng sinh. Theo lời Phật dạy, Bồ-tát phải tu tập ba chỉ tu lục độ, trải qua trăm kiếp tu hành mới được tương hạo. Tuy nhiên, có nhiều người nghe Phật pháp lâu dài như thế liền không dám tinh tấn vọng lên. Vì vậy, Đức Phật đã khéo léo sử dụng phương tiện thích nghi để hướng dẫn chúng sinh vào chánh pháp, tương ứng với căn cơ và hoàn cảnh của mỗi người.
Qua câu chuyện này, chúng ta sẽ hiểu rõ hơn về trí tuệ vô lượng của Đức Phật trong việc dạy pháp, cũng như ý nghĩa của phương tiện (upāya) trong Phật giáo Mahayana. Đây không chỉ là một câu chuyện thú vị mà còn là một lời khuyên thực tế cho quá trình tu hành của chúng ta ngày hôm nay.
Câu Chuyện Về Các Trẻ Em và Người Thân
Đức Phật kể: Có những đứa trẻ em rất ngoan, rất thông minh. Khi các cháu nghe người lớn khen thì rất vui mừng, chạy lại gần ông. Ông sử dụng chiêu dụ cao hơn: “Các cháu à! Là cây rừng đầy sân dơ quá, các cháu giúp ông quét sạch được không?” Các em vui vẻ quét sạch xong rồi trở về nhà.
Đức Phật dạy dỗ các trẻ em như một ông nội yêu thương, sử dụng những lời lẽ phù hợp với sự phát triển của chúng
Đây là một cách gạt trở con, nhưng tại sao ông lại gạt trở con? Vì mục đích của mỗi người khác nhau. Có người làm lợi ích cho mọi người. Có người vì lợi ích kỹ lẻ cho cá nhân mình. Có người cố tính lừa dối vì có mục đích riêng. Có người dạy người khác làm việc thiện. Trong đó, có sự khác biệt giữa thiện-ác, trung-gian, chính-tà. Sự khác biệt này quyết định xem hành động có thực sự mang lợi ích hay không, có dẫn người khác tới bến bờ giác ngộ hay là dẫn họ tới chỗ bế tắc.
Truyện Thương Vấn: Con Đường Được Rút Ngắn
Đức Phật còn kể một câu chuyện thí dụ rất hay về việc rút ngắn con đường. Ngày xưa có một thần nữ cách hoàng cung của nhà vua khoảng tám mưởi dặm. Thần này có một con suối nước chảy trong veo rất ngọt, nhà vua ra lệnh cho dân chúng ở thần này: “Mỗi ngày gánh nước suối vào cung vua”. Ban đầu, dân chúng hợp ban cách gánh tiếp sức, họ làm một cách miễn cưỡng. Nhưng lâu ngày, dân chúng cảm thấy con đường quá xa, họ đắm ra một mẫu mới, ai nấy đều muốn đi khỏi thần này, để khỏi phải hàng ngày gánh nước cho nhà vua. Công việc nặng nhọc, mất nhiều thời gian, nhưng chẳng có đồng công nào.
Trưởng thần biết được tin tức này, liền suy nghĩ: “Nếu như dân chúng bỏ đi thì ta tâu với vua như thế nào?” Do đó, trưởng thần liền triệu tập mỗi người mở cuộc họp. Ông nói:
“Kính thưa đồng bào! Hôm nay chúng tôi mời các vị đến đây là để thảo luận vấn đề cải thiện gánh nước như thế nào cho đỡ cực nhọc. Mỗi ngày, các vị gánh nước cho nhà vua rất vất vả, đường đi lại rất xa, nhưng chúng ta không thể không có tinh thần trung thành với vua và yêu nước. Cho nên chúng tôi nghĩ đã phải rút ngắn con đường, đó là cách tốt nhất.”
Trưởng thần vừa phát biểu xong, mỗi người đều vỗ tay tán thành, cả hội trưởng đều nhất trí đồng thanh nói lên: “Hoan hô hay lắm!”
Trưởng thần lại hỏi: “Xin các vị hãy yên lặng! Mỗi người có biết từ thần chúng ta đến hoàng cung có bao nhiêu dặm không?”
Mỗi người cùng trả lời: “Dạ, tám mươi dặm. Chúng tôi sẽ tâu lên nhà vua để từ tám mươi dặm sửa lại thành năm mươi dặm được không? Rất tốt! Rất tốt!” Dân chúng trong thần đều hỗn đồng ý. Vì thế, thần trưởng đến thỉnh cầu nhà vua con đường từ tám mươi dặm sửa lại thành năm mươi dặm. Nhà vua phê chuẩn rút ngắn đoạn đường, dân chúng vui mừng khôn xiết như điên cuồng. Họ cho rằng từ nay về sau không còn đi con đường xa như trước. Mặc dù có những người thông minh nói với họ con đường không có rút ngắn, vẫn giống như trước đây. Nhưng dân chúng vẫn không tin.
Bài Học Đạo Lý: Phương Tiện Thích Nghi Trong Phật Giáo
Các vị Đạo đức! Đức Phật dạy rằng Bồ-tát phải tu tập ba chỉ tu lục độ, trải qua trăm kiếp tu hành mới được tương hạo. Có người vừa nghe Phật đạo tu lâu dài như thế, liền không dám tinh tấn vọng lên. Do vậy, Đức Phật thuyết pháp khai mở phương tiện nói có ba thừa hoặc năm thừa, chính là nói theo căn cơ của chúng sinh mà có nhiều pháp, cũng có thể là làm cho chúng sinh dần dần vào Phật đạo Đại thừa.
Nếu bậc thượng căn lợi trí thì Phật nói Nhất thừa Phật pháp, độn ngộ Phật pháp thành Phật, hoặc tức thân thành Phật. Tuy nhiên, có rất nhiều chúng sinh đều tham cuộc sống sung sướng hiện tại mà mãi mãi đánh mất tương lai. Nếu bậc trí nói: “Chúng sinh vô biên thề nguyện độ”, giống như đánh khẽ tai trâu, gọi mở tâm Bồ-Đề cơ của họ không được. Cho nên phải nói: “Lấy Phật, niệm Phật có linh nghiệm và cảm ứng như thế, họ mới chịu học Phật”.
Đặc biệt là ngày nay thời đại khoa học kỹ thuật phát triển, mỗi người đều tham hưởng thụ cuộc sống vật chất. Nếu chúng ta nói Phật pháp phải tu khổ hạnh nhân như thế, như thế… thì mỹ thành tạo Phật đạo, họ sẽ tránh xa. Hiện nay lại gặp thời đại mạt pháp, ngoài đạo thuyết pháp nhiều như số cát sông Hằng, chúng nói: “Tu được đạo nhanh chóng”. Trở thành hướng chung của mỗi người, dù sao họ cũng bằng lòng đến với đạo. Bạn nói đi, bạn đúng? Hay họ đúng? Phương tiện thuyết pháp phải dùng ngôn từ hiện đại để giải thích Phật pháp? Hay dùng khoa học để chứng minh Phật pháp? Hay dùng ngôn từ hoa mỹ để giảng nói Phật pháp? Nếu như dùng phương pháp lừa dối để giảng nói Phật pháp thì Phật pháp trở thành tà pháp.
Thuyết pháp không phải là vật để đùa giỡn. Then chốt hướng dẫn mỗi người vào chính đạo; hoặc vào tà đạo, chính là ở đây. Phương tiện của Đức Phật là để rút ngắn con đường tu tập của chúng sinh, giúp họ tiếp cận pháp môn Tịnh Độ hay thẳng vào bản chất giác ngộ, chứ không phải để dẫn họ vào tà lối. Sự khác biệt giữa chính pháp và tà pháp, giữa trí tuệ và sự lừa dối, nằm ngay ở mục đích và tâm địa của người thuyết pháp.
Rút Ngắn Con Đường Qua Tu Tập Tịnh Độ
Trong bối cảnh ngày nay, Phật giáo Việt Nam cần nhận thức rõ hơn về tầm quan trọng của phương tiện thích nghi. Đức Phật đã dạy nhiều pháp môn, nhưng điểm chung là đưa chúng sinh đến giác ngộ. Pháp môn Tịnh Độ, được Đức Phật Aloka dạy là cách “rút ngắn con đường” hiệu quả nhất cho người tu tập ở thời Mạt pháp.
Khi niệm Phật, chúng sinh đang tìm kiếm cách tu tập phù hợp với cuộc sống hôm nay – không quá khó khăn, không quá vô lý, mà vẫn đạt tới mục đích giải thoát. Đây chính là ý nghĩa của câu chuyện rút ngắn con đường: không phải con đường thực sự bị rút ngắn, mà là cách tiếp cận giáo pháp được tối ưu hóa theo căn cơ và hoàn cảnh của chúng sinh.
Bài học từ câu chuyện này là chúng ta cần hiểu rõ sự khác biệt giữa:
- Phương tiện chính đạo: hướng dẫn chúng sinh vào giác ngộ, dù thông qua pháp môn nào
- Phương tiện tà lối: lừa dối chúng sinh vì mục đích riêng tư, làm họ lệch khỏi chánh pháp
- Phương tiện thích nghi: điều chỉnh cách dạy để phù hợp với mỗi đối tượng, nhưng vẫn giữ nguyên bản chất giáo pháp
Ứng Dụng Trong Tu Tập Hiện Đại
Ngày nay, khi học Phật, chúng ta thường gặp phải thắc mắc: “Nếu phải tu những ngàn kiếp mới thành Phật thì sao mà tu?” Đây chính là tâm trạng “không dám tinh tấn vọng lên” mà Đức Phật đã nhận thức. Vì vậy, Đức Phật thuyết pháp Tịnh Độ, cho phép chúng sinh tu tập với tâm niệm Phật A-Di-Đà, vọng sinh Cực Lạc, nơi đó điều kiện tu tập tốt hơn, từ đó tiếp tục tu tập đến khi thành Phật.
Phương tiện này không phải là lừa dối hay thay đổi pháp lý căn bản. Nó là cách thông minh để “rút ngắn con đường” – giúp chúng sinh có thể đạt được giác ngộ trong thời gian hợp lý hơn, với điều kiện tu tập phù hợp hơn. Điều này không có nghĩa con đường tu tập thực sự bị rút ngắn, mà là chúng sinh được hướng dẫn một cách thích hợp hơn với căn cơ của mình.
Bài học quan trọng nhất là: Sự khác biệt giữa chính pháp và tà pháp không nằm ở hình thức, mà nằm ở mục đích. Khi dạy pháp với mục đích đưa chúng sinh tới giác ngộ, thất bao giờ là phương tiện chính đạo. Khi sử dụng pháp để thỏa mãn mục đích riêng tư, thì dù hình thức có vàng vọt nhất cũng trở thành tà pháp.
Hôm nay, giữa vô số pháp môn và thuyết pháp khác nhau, chúng ta cần sáng suốt nhận biết: Pháp môn nào dẫn ta tới giác ngộ? Pháp môn nào rút ngắn con đường tu tập phù hợp với thời đại và căn cơ của mình? Chỉ có như vậy, chúng ta mới thực sự “rút ngắn con đường” trên hành trình tu tập vô cùng vô tận của Phật giáo.
Huyền chuyển: Phát triển của phương tiện trong Phật giáo
Qua các câu chuyện này, chúng ta thấy rõ trí tuệ vô lượng của Đức Phật. Ngài không áp đặt một con đường tu tập duy nhất, mà thay vào đó, Ngài dạy nhiều pháp môn, mỗi pháp môn lại có nhiều cách tiếp cận khác nhau. Mục đích duy nhất là giúp chúng sinh thấu suốt tính chất của khổ, tập, diệt, đạo, và từ đó giải thoát khỏi sinh tử luân hồi.
Phương tiện (upāya) là nâng cao của Đức Phật, cho phép Ngài nói những điều hợp lý, xác thực với bộ não và tâm hồn của mỗi người nghe. Đây không phải lừa dối, mà là sự thương xót vô cùng, là tình yêu thương của một bậc thầy đối với những người học của mình.
Chúng ta hôm nay vẫn cần phải hiểu và áp dụng bài học này. Không phải chìm đắm vào các chi tiết nhỏ, mà cần thấy được ý tứ sâu kín của Phật pháp. Phật pháp không phải để làm khó những người tu tập, mà để giúp họ dần dần tiến tới giác ngộ. Bất kể chúng ta sử dụng phương tiện nào – niệm Phật, thiền định, hay hành động từ bi – điều quan trọng là tâm địa phải chính, mục đích phải đúng, hướng về chánh pháp.
Khi tinh tấn tu hành Phật pháp, hãy nhớ rằng Đức Phật đã “rút ngắn con đường” cho chúng sinh ở thời Mạt pháp. Chúng ta được sinh vào thời đại này không phải may mắn tình cờ, mà vì duyên phận và sự chuẩn bị của kiếp trước. Vậy thì hãy nắm bắt cơ hội này, tin tưởng pháp môn phù hợp với mình, và tiếp tục nỗ lực tu hành. Con đường đã được rút ngắn, bây giờ chỉ còn tùy thuộc vào quyết tâm của chúng sinh mà thôi.
