Trong Phật giáo, lễ tang không chỉ là nghi thức hay tập tục văn hóa, mà là dịp quý báu để giúp đỡ người vừa mất. Tuy nhiên, nhiều Phật tử Việt Nam vẫn chưa rõ khi nào nên tiến hành Phật sự, và nên làm Phật sự như thế nào cho đúng với giáo pháp để vong linh người chết được siêu sinh Tây Phương Cực Lạc. Lão Hòa Thượng Thích Thánh Nghiêm, một vị cao tăng có kinh nghiệm lâu năm trong tu tập và hướng dẫn Phật pháp, đã giải đáp những thắc mắc này một cách chi tiết và rõ ràng.
Hiểu rõ ý nghĩa thực sự của Phật sự và cách thực hiện đúng cách là trách nhiệm của mỗi Phật tử. Bài viết này sẽ giúp bạn nắm vững những nguyên tắc cơ bản về lễ tang theo Phật giáo, từ đó có thể tổ chức lễ tang trang nghiêm, có ý nghĩa tu học, và tạo điều kiện tốt nhất để người quá cố được siêu sinh nơi nào cơ dàu thích hợp.
Khái Niệm Phật Sự Và Ý Nghĩa Thực Sự
Phật sự là tất cả những công việc hướng tới Phật pháp, hoằng dương Phật pháp, với đối tượng chủ yếu là con người. Đọc kinh, nghe pháp, khóa tụng, giảng kinh, bồ tát, giữ giới, tu thiền, thực hành bát chánh đạo, và thực hành sâu pháp Ba La Mật v.v… đều là Phật sự. Trong bối cảnh của lễ tang, Phật sự mang ý nghĩa đặc biệt: đó là những công việc nhằm tạo điều kiện cho vong linh người chết nghe pháp, tu tập, và hướng tới siêu sinh nơi có điều kiện tu tập tốt hơn.
Tuy nhiên, trong đời sống dân gian Việt Nam, khái niệm Phật sự thường bị hiểu sai. Khi người thân qua đời, gia đình thường mời các sư tăng đến niệm Phật, tụng kinh, và cầu siêu cho vong linh. Phần lớn thời gian, gia đình không trực tiếp tham gia vào những công việc Phật sự này, mà chỉ là người chứng thực bên cạnh. Họ tập trung vào việc tiếp đón khách, chuẩn bị cơm cháo phục vụ người viếng thăm, thậm chí còn đánh bài để giải trí. Đây không phải là Phật sự đúng nghĩa, mà chỉ là tuân theo tập tục, không những không hỗ trợ vong linh mà còn tạo nên những công việc vô ý nghĩa.
Phật sự đúng cách phải xuất phát từ lòng thành tâm, cung kính, và nghiêm tức trang trọng. Gia đình người chết phải tham gia trực tiếp vào các hoạt động tu học: tụng kinh, niệm Phật, sám hối cùng các sư tăng. Các sư tăng không chỉ đơn thuần là người chủ trì lễ tang, mà còn là người hướng dẫn và dẫn dắt cả gia đình trong con đường tu tập này. Nếu thực hiện lễ tang mà không có sự tham gia trực tiếp từ gia đình, không có lòng thành tâm kinh, thì công dụng đối với vong linh sẽ rất hạn chế.
Phật tử tụng kinh cầu siêu cho vong linh trong lễ tang trang trọng tại chùa chiền
Thời Điểm Tiến Hành Phật Sự Cho Người Chết
Theo giáo pháp Phật giáo, 49 ngày sau khi người chết là thời gian vô cùng quan trọng. Đây được gọi là giai đoạn trung ấm – khoảng thời gian mà ý thức của người chết vẫn còn hoạt động, còn có khả năng tiếp nhận Phật pháp và tu tập. Nếu vong linh có nhiều nghiệp ác nặng nề, họ có thể bị đưa xuống ba cõi ác ngay. Nếu có nhiều công đức thiện nghiệp, họ có thể sinh lên cõi trời hoặc các cõi cao hơn. Nếu tu tập thanh tịnh, họ có thể được siêu sinh Tây Phương Cực Lạc.
Trong 49 ngày này, công dụng của Phật sự là rất lớn. Ngay cả khi vong linh đã bị đưa vào ba cõi ác do nghiệp xấu, Phật sự vẫn có thể giúp giảm bớt nỗi khổ của họ, cải thiện hoàn cảnh. Nếu người chết được sinh lên cõi trời, Phật sự có thể làm tăng thêm hạnh phúc của họ ở đó. Nếu được siêu sinh Tây Phương Cực Lạc, Phật sự có thể giúp nâng cao thêm thứ bậc tu tập của họ nơi đó.
Kinh Địa Tạng Bồ Tát đã dạy rằng, để giúp cho bà con quyến thuộc được siêu sinh Tây Phương Cực Lạc, phải cung kính cùng đường chư Phật và Bồ Tát, đọc tụng kinh Phật. Theo Kinh Vu Lan Bồn, phải có bồ tát cúng dường chư Tăng xuất gia. Tóm lại, gia đình cần lập trường của bà con người quá cố từ lâu nay – dùng tài sản của họ để làm các công việc bồ tát, cúng dường Tam Bảo, hoằng dương Phật pháp, bồ thí cho kẻ nghèo, và giúp những kẻ khốn khổ thoát khỏi nỗi đau. Điều này có công dụng rất lớn giúp cho vong linh người chết rời bỏ khổ, được an vui, và từ đó có khả năng siêu sinh nơi tốt lành hơn.
Cách Thực Hiện Phật Sự Đúng Cách Trong 49 Ngày
Trong suốt 49 ngày sau khi người chết, gia đình nên tổ chức niệm danh hiệu Phật A Di Đà một cách liên tục. Nếu khi còn sống, người thân tu theo phương pháp Tây Phương Cực Lạc, hằng ngày niệm danh hiệu Phật A Di Đà, thì vong linh sẽ dễ dàng tiếp tục niệm Phật. Đây là một lợi thế rất lớn trong quá trình hướng tới siêu sinh.
Bà con thân thuộc của người chết nên phân công luân phiên nhau niệm danh hiệu Phật A Di Đà. Nếu người quá cố không tu theo phương pháp nào đặc biệt, vẫn nên niệm danh hiệu Phật A Di Đà cho họ. Tuy nhiên, nếu người chết từng tụng một bộ kinh nào đó hoặc thờ tụng danh hiệu một vị Phật hoặc Bồ Tát nào đó, thì tốt nhất là hãy thử trì kinh đó, niệm các danh hiệu Phật, Bồ Tát đó, rồi hồi hướng công đức cho họ.
Trong 49 ngày, nếu ngày nào cũng làm Phật sự là tốt nhất. Nếu không thể làm mỗi ngày, thì có thể tổ chức Phật sự trong 7 ngày đầu, hoặc trong 3 ngày đầu, hoặc ít nhất là trong 1 ngày đầu tiên sau khi chết. Việc sắp xếp như thế nào phụ thuộc vào điều kiện nhân lực và vật lực của gia đình. Tuy nhiên, càng sớm tổ chức Phật sự, càng nhiều ngày làm Phật sự, thì công dụng sẽ càng lớn.
Gia đình tụng kinh niệm Phật trong 49 ngày để cầu siêu cho vong linh người chết
Quy Tắc Cơ Bản Khi Thực Hiện Phật Sự Lễ Tang
Theo Phật giáo, lễ tang nên được tổ chức đơn giản, trang nghiêm, và lâu dài. Tránh hết mọi phô trương, lãng phí không cần thiết. Tiền phúng viếng ngoài phần dùng để trang trải chi phí lễ tang và nhu cầu sinh hoạt (nếu gia đình thuộc hạng người nghèo), còn lại nên dùng để cúng dường Tam Bảo, hoằng pháp lợi sinh, các công việc từ thiện, rồi hồi hướng công đức cho vong linh người chết được siêu sinh Tây Phương Cực Lạc.
Trong lễ tang theo Phật giáo, người chết được xử lý như thế nào? Có thể để xác trong nhà xác, hoặc tại nhà riêng để gia đình chuẩn bị. Sau đó, có thể hỏa táng (để tro cốt vào chùa hoặc bảo tháp) hoặc chôn cắt. Dù hỏa táng hay chôn cắt, gia đình nên dùng các nghi thức tụng niệm, đọc kinh, hồi hướng, thay cho các nghi thức phô trương như khiếu nại, khóc than, than thở v.v…
Xưa kia, ở nông thôn Việt Nam, có tập tục người già chuẩn bị sớm quan tài, áo tang để cầu sống lâu dài và cầu đại cát đại lợi. Tuy nhiên, ngày nay trong xã hội công nghiệp hiện đại, phong tục đó không còn nữa, và cũng không cần thiết. Thay vào đó, nên tập trung vào việc tu tập, niệm Phật, và làm những công việc có ý nghĩa thực sự.
Khi Phật Thích Ca Niên Bán vào Niết Bàn, các bậc A La Hán đã được giải thoát khỏi tất cả những đề tử đều khóc. Tuy nhiên, trong lễ tang ngày nay, nếu vì tục lệ mà tổ chức “khóc lóc để biểu thị lòng thương cảm”, thì không nên. Các Phật tử nên thay khóc lóc bằng các Phật sự – đó là cách biểu thị lòng thương cảm thiết thực nhất và có ích nhất cho vong linh.
Những Nghi Thức Phật Sự Thích Hợp Cho Lễ Tang
Theo nghi lễ tang chính thức của Phật giáo, ngoài những người phụ trách lễ tang, thì chủ thể phải là một vị pháp sư xuất gia tụng kinh và niệm Phật cho vong linh. Những người tham dự lễ tang nên có quyền kinh Phật trong tay để tụng theo pháp sư chủ lễ. Những bài kinh nên ngắn gọn, dễ hiểu, như bài “Tâm Kinh”, “Chú Vàng Sinh”, “Kệ Tán Phật”, “Niệm danh hiệu Phật”, “Kệ hồi hướng”.
Chỉ cần đọc không cần phải xưởng bội, vì trong số người tham dự có nhiều người không biết xưởng. Sau đó, vị pháp sư giới thiệu sơ lược tiểu sử, công đức học Phật, làm điều thiện của vong linh người chết, rồi nói đôi lời ngắn gọn cầu cho vong linh vãng sinh Tây Phương Cực Lạc và an ủi gia đình người chết.
Lễ tang gia đình và lễ tang chung (dành cho bạn bè đoàn thể) nên tổ chức vào cùng một ngày để tiến hành hiệu quả. Nghi thức lễ tang nên tổ chức giản đơn, trang trọng, với thời gian không quá một giờ, nhiều nhất là một giờ rưỡi. Dùng ban nhạc hay hàng rào danh dự đều là việc phô trương, hình thức. Những người không phải là Phật tử cho rằng những hình thức đó có lúc có tác dụng an ủi vong linh. Tuy nhiên, đối với các Phật tử, những điều đó chỉ là làm nhiều loạn tâm người chết, mong sinh nơi cõi Phật.
Lễ tang Phật giáo được tổ chức trang nghiêm tại chùa chiền
Sắp Xếp Và Vận Hành Phật Sự Theo Truyền Thống Trung Quốc
Ở Trung Quốc, lễ tang Phật giáo có những nghi thức cụ thể gồm nhiều khâu như: di lưu, tắm rửa, thay áo, đặt linh vị, tức tư bên linh vị, nhập quan, đưa tang, mai táng, và làm lễ cúng 7 ngày cho tới lễ cúng 100 ngày v.v… Mỗi khâu đều có ý nghĩa tu tập riêng.
Theo phương pháp Tây Phương Cực Lạc, trong khâu “di lưu” nên mời các thiện tri thức, kẻ cả tại gia và xuất gia, đến hộ niệm, nói pháp, tụng kinh, niệm Phật. Trong vòng 12 giờ sau khi đương sứ chết, tổ chức tắm rửa xác và tiếp tục hộ niệm. Bất cứ cụ hình nghi thức nào cũng tổ chức hộ niệm cho tâm vong linh hướng về vãng sinh Tây Phương Cực Lạc.
Tốt nhất là có các chư tăng hộ niệm làm lễ. Nếu không thể, có thể nhờ bạn bè đoàn Đạo, đồng tu giáo giúp độ hộ niệm. Điều quan trọng là phải tập trung vào hộ niệm để tâm vong linh không bị lạc hay bị nhiễu loạn. Bất kỳ lúc nào vong linh cũng cần sự hỗ trợ này để có thể an tâm hướng tới siêu sinh.
Cách Xử Lý Tài Sản Và Công Đức Trong Lễ Tang
Việc xử lý số tiền phúng viếng cần được thực hiện một cách sáng suốt và đúng cách. Nếu số tiền này ngoài phần dùng để trang trải chi phí lễ tang và nhu cầu sinh hoạt của gia đình (đặc biệt là những gia đình nghèo), phần còn lại nên được sử dụng cho những mục đích có ý nghĩa.
Nên dùng tiền để cúng dường Tam Bảo – tức là tu học, giáo dục Phật pháp cho mọi người. Làm các công việc hoằng pháp lợi sinh – giúp con người hiểu biết Phật giáo, tu tập để thoát khỏi khổ. Bồ thí cho những kẻ nghèo khó – giúp những người trong hoàn cảnh khó khăn, bị bệnh tật, mất mát. Làm các công việc từ thiện – hỗ trợ xã hội phát triển. Bồ thí cho tất cả chúng sinh – mở rộng lòng bi mẫn, mong muốn tất cả chúng sinh được thoát khỏi khổ.
Sau khi thực hiện những công việc từ thiện, tất cả công đức từ những việc làm này đều nên hồi hướng cho vong linh người chết để họ có thêm điều kiện siêu sinh nơi tốt hơn. Điều này vừa tránh được việc phô trương, lãng phí trong lễ tang, vừa tạo ra những công việc có ý nghĩa thực sự đối với xã hội.
Những Lưu Ý Quan Trọng Để Phật Sự Có Hiệu Quả
Phật sự trong lễ tang không chỉ là những nghi thức hình thức, mà phải xuất phát từ lòng thành tâm, cung kính và nghiêm túc. Để Phật sự có hiệu quả lớn nhất, gia đình người chết nên:
Thứ nhất, tham gia trực tiếp vào các hoạt động tu học. Không chỉ mời các sư tăng đến mà phải tự mình tụng kinh, niệm Phật, sám hối cùng các sư tăng. Điều này tạo nên năng lượng tinh thần mạnh mẽ và có công dụng lớn với vong linh.
Thứ hai, duy trì Phật sự trong toàn bộ 49 ngày sau khi chết. Nếu chỉ làm trong 7 ngày đầu rồi dừng, thì vong linh sẽ thiếu hỗ trợ trong những ngày còn lại, điều này không tốt. Nếu điều kiện cho phép, nên làm Phật sự hằng ngày.
Thứ ba, lựa chọn những hoạt động Phật sự có ý nghĩa. Ưu tiên những việc hướng tới siêu sinh Tây Phương Cực Lạc như niệm Phật A Di Đà, tụng kinh về Tây Phương Cực Lạc, cúng dường Tam Bảo v.v…
Thứ tư, tránh những việc phô trương, lãng phí hay trái với giáo pháp Phật như khóc than, than thở, dùng ban nhạc, hàng rào danh dự v.v… Những việc này chỉ làm loạn tâm vong linh.
Thứ năm, cung cấp cho gia đình người chết những kiến thức cần thiết về Phật pháp để họ hiểu rõ ý nghĩa của những gì họ đang làm, từ đó có thể thực hiện Phật sự với đầy đủ sự tín tâm.
Kết Luận
Phật sự trong lễ tang là một cách tuyệt vời để giúp đỡ vong linh người chết hướng tới siêu sinh nơi tốt lành, đặc biệt là Tây Phương Cực Lạc. Tuy nhiên, để Phật sự có hiệu quả thực sự, gia đình cần hiểu rõ ý nghĩa thực sự của nó, tham gia trực tiếp với lòng thành tâm cung kính, và thực hiện các hoạt động tu học phù hợp với giáo pháp Phật.
Thay vì tổ chức lễ tang rườm rà, phô trương với những nghi thức vô ý nghĩa, hãy tập trung vào những công việc Phật sự thiết thực. Sử dụng tài sản của người chết để làm những công việc bồ tát, cúng dường Tam Bảo, bồ thí cho những kẻ bất hạnh, và hoằng dương Phật pháp. Những việc làm này sẽ tạo ra công đức lớn lao, không chỉ có ích cho vong linh của người chết, mà còn giúp bạn và gia đình rửa sạch nỗi đau mất mát thông qua những hành động bố thí, từ bi.
Cuối cùng, hãy nhớ rằng lâu dài nhất là trong 49 ngày sau khi chết, vong linh vẫn còn có khả năng tu tập, tiếp nhận pháp, và thay đổi số phận của họ. Hãy tận dụng những ngày quý báu này để làm Phật sự cho họ, giúp họ có cơ hội siêu sinh sang nơi tốt lành hơn.
Để được hỗ trợ thêm về những vấn đề liên quan đến tu tập Phật pháp, bạn có thể tham khảo các kinh điển như Kinh Địa Tạng Bồ Tát, Kinh Vu Lan Bồn hoặc liên hệ với các chùa chiền gần nhất để được hướng dẫn chi tiết hơn.
