Trong con đường tu học Phật pháp, có một bệnh tinh thần phổ biến mà hầu như bất cứ ai cũng phải đối mặt – đó chính là chuyện thị phi. Thị phi không phải là vấn đề riêng của riêng một cá nhân, mà là bệnh chung của tất cả những kẻ còn mang theo tâm chứng sanh. Để tiến bộ trên con đường tu hành, chúng ta cần hiểu rõ bản chất của thị phi, những tác hại của nó, và cách vượt qua được những lời nói ác này.
Khi tu học trong những cộng đồng tu sĩ, việc giảm bớt những lỗi lầm hàng ngày là bước tiến tích cực. Tuy nhiên, điều mà các vị Thầy thường nhắc nhở là chúng ta cần dè dặt, không nên nói về những chuyện thị phi của huynh đệ, vì thị phi dễ gây mích lòng người này người khác, tạo ra những mâu thuẫn không cần thiết và cản trở quá trình tu hành của chúng ta.
Thị Là Phải, Phi Là Quái – Nguy Hại Của Lời Nói Ác
Có một cách diễn tả rất sâu sắc: “Thị là phải, phi là quái.” Khi chúng ta nói rằng một điều là phải và một điều khác là quái, thì người được gọi là quái thế nào cũng sẽ buồn. Đây không chỉ là một phát biểu đơn giản, mà là lời cảnh báo về hậu quả karmavic của việc phán xét và lên án người khác.
Trong quần thể tu sĩ, trách nhiệm có sự khác biệt. Khi trưởng liêu hoặc người có chức vụ chỉ đạo, huynh đệ mắc lỗi, thì đó là trách nhiệm của người trưởng. Nhưng khi không có trách nhiệm gì, nếu huynh đệ yêu cầu chúng ta chịu chu toàn sai trái của họ, chúng ta có thể chấp nhận với tâm bình an vì muốn giúp đỡ. Tuy nhiên, nếu chúng ta không muốn chịu vì lo sợ rằng mình sẽ bị trách phiền, thì điều đó cũng là một hình thức của thị phi.
Bệnh của con người, ai cũng như ai – chúng ta đều mắc phải. Khi ngồi lại một hội lớn, việc kể chuyện ai hay người khác dở là điều rất dễ xảy ra. Nhưng đây chính là lối vào của thị phi, là những lời nói ác yang đơ được che giấu dưới vỏ bọc của “kể chuyện thơm.” Những lời nói như vậy mang theo mùi vị bí ẩn, vẻ ngoài hấp dẫn, nhưng thực chất lại là những viên “thuốc độc” cho tâm linh của cả người nói lẫn người nghe.
Dòng lửa cháy từ những lời nói ác, tạo nên những mâu thuẫn trong cộng đồng tu học
Những Cảnh Báo Từ Xưa – Thị Phi Nan Vượt Qua
Người xưa thường nói: “Điểm thiết hóa thành kim ngọc dĩ, Khuyến nhân trú khước thị phi nan.” Câu nói này có nghĩa là: chỉ khỏi sắt biến thành vàng chuyển thành ngọc dĩ là dễ, nhưng khuyên bảo người ta bỏ thị phi còn khó hơn. Đây là một lời cảnh báo sâu sắc từ những bậc tiền nhân về độ khó khăn trong việc tránh khỏi thị phi.
Thực ra, vấn đề này bên Ni cô dễ phạm hơn so với bên Tăng. Nhiều người tu tập, mặc dù không nói những lời nói lớn tiếng hay lơ lỏng khen chê bao quanh, nhưng hay kể lẻ những câu chuyện nhỏ nhặt, từ đó sanh ra sự giận hờn lẫn nhau. Điều này làm tâm dâm đầy đủ những con đường quay cuồng, trở ngại quá trình tu hành. Bởi vậy, những vị Thầy luôn khuyên các đệ tử chỉ nên nói những chuyện vui vẻ với nhau.
Chúng ta là những người còn sót lại tâm chứng sanh, có những lúc ít, có những lúc nhiều. Trong đó đủ cả cơ hội lầm hay chưa ai hoàn toàn thành thiện. Nếu thấy huynh đệ nào có tật xấu mà không biết sửa, nói ra mích lòng, thì đó là lúc thỉnh nguyện trình lên trước đại chúng, để Thầy sẽ nhắc cho. Ở đây, Thầy chịu trách nhiệm rây nhắc các đệ tử.
Khác Biệt Giữa Nhắc Nhở Và Nói Thị Phi
Tuy nhiên, cần phân biệt rõ ràng giữa nhắc nhở hợp lý và nói thị phi. Khi Thầy nhắc, Thầy không ôm ấp trong lòng, không mang theo sân duyên. Đó là sự giáo hóa tinh tế. Còn bản thân chúng ta, tâm phàm phu hơi nhiều, vì ai hay thì khen, dở thì chê, không phải nói một lần mà nhắc đi nhắc lại năm bảy lượt, làm cho người nghe sanh ra sự phiền nảo. Bởi vậy, các đệ tử trong cộng đồng tu học cần dè dặt bỏ những lời nói “phải quái”, chỉ cần bàn nhắc nhau những gì chưa hợp với đạo lý rồi bỏ, những cái nào hợp với đạo lý thì tu.
Sống trong cộng đồng tu học, chúng ta nên sạch tẩn nhau về việc tu hành, chứ đừng gây phiền nảo cho nhau bằng những lời nói ác. Lời thị phi rất nặng, bỏ rất khó. Điều hết sức khó là làm mà chúng ta làm được mới hay. Khi chúng ta thực sự hiểu được bản chất của thị phi, chúng ta sẽ cố gắng tập rèn, từ từ sẽ bỏ được. Đó chính là điều mà các vị Thầy luôn nhắc nhở các đệ tử tu học.
Niệm Thị Phi Rơi Tung Từng Cánh
Trong tác phẩm “Sơn Phòng Mạn Hưởng” của vua Trần Nhân Tông, khi ngài tu trên núi Yên Tử, có câu đầu: “Thị phi niệm trút triêu hoa lạc.” Câu này diễn tả niệm thị phi của ngài giống như những cánh hoa rơi lạc tung tăng.
Để tu học hiệu quả, chúng ta cần hóa giải những niệm thị phi này thành những giọt nước thanh sạch rơi rơi rơi cho tan biến. Sáng ra, khi thấy các niệm thị phi rơi tung từng cánh, ta tỉnh thức được sự vô thường của nó, thấy rõ rằng chúng không có tính chất thật sự. Mặc dù bên ngoài trời đất còn, nhưng niệm thị phi đã trở nên như không có gì.
Người xưa cũng khó vì thị phi, chứ không riêng gì chúng ta. Đây là bệnh chung của nhân loại. Những người tu sĩ lớn tuổi vẫn có những lẽ là làm Pháp Sư giảng kinh rồi cũng chỉ trích người này người khác – đó cũng là thị phi. Người lớn còn vậy, huống hồ là những người nhỏ như chúng ta làm sao tránh khỏi điều đó?
Con Đường Vượt Qua Thị Phi Trong Tu Hành
Chúng ta tu học để được an ổn, bình yên. Vì vậy, những chướng ngại trên đạo, những điều không thanh tịnh phải bỏ đi. Cố gắng tập rèn từng ngày, rồi sẽ bỏ được, chứ không khó. Đó chính là điều mà các vị Thầy luôn nhắc nhở trong cộng đồng, để mỗi đệ tử cố gắng tập luyện.
Khi chúng ta sống trong cộng đồng tu học, cần nhớ rằng mục đích chính là tu hành, là tu tâm, không phải để tìm kiếm những chuyện thị phi. Mỗi lời nói, mỗi hành động cần phải được cân nhắc kỹ lưỡng xem liệu nó có phù hợp với đạo lý Phật giáo không. Nếu không, thì nên dè dặt từ bỏ nó.
Việc vượt qua thị phi không phải là một quá trình một sớm một chiều, mà là sự tu tập liên tục, ngày ngày, tháng tháng. Chúng ta cần kiên trì và nhân nhẫn với chính mình. Khi nhận ra những niệm thị phi nảy sinh, hãy quan sát nó với tâm chánh niệm, không phán xét, không chấp nhận, để cho nó tự tan biến như những giọt sương sáng mai dưới ánh mặt trời.
Từ Lý Thuyết Đến Thực Hành – Ứng Dụng Trong Đời Sống
Những lời dạy về thị phi không chỉ dành cho những người tu tại tu viện. Trong đời sống thường ngày, dù chúng ta làm việc gì, ở đâu, những nguyên tắc này vẫn có giá trị. Khi làm việc với người khác, hãy tránh những cuộc hội thoại lan man về người này người khác. Khi có mâu thuẫn, hãy tìm cách giải quyết một cách tích cực thay vì lan tỏa những lời nói ác về đối phương.
Phật giáo dạy rằng những lời nói có tác lực mạnh mẽ. Chúng ta nên sử dụng sức mạnh của lời nói một cách khôn ngoan, để xây dựng thay vì phá hoại, để gây hạnh phúc thay vì khổ đau. Khi chúng ta vắng bỏ những lời thị phi, chúng ta đã bước trên con đường chính đạo, hướng tới sự giác ngộ.
Mỗi người tu học đều có khả năng trở thành một ánh sáng sáng suốt trong cuộc sống hàng ngày của mình. Khi chúng ta bỏ thị phi, khi chúng ta nói lời thật thà, lời tốt lành, lời hòa hợp, chúng ta đang tu tập chánh ngữ – một phần quan trọng của Bát Chánh Đạo. Từ đó, ánh sáng của Phật pháp sẽ rạng rỡ trong tâm chúng ta và lan tỏa đến những người xung quanh.
Chuyện thị phi là một bài học quý giá trong con đường tu hành. Nhận thức rõ ràng về bản chất, nguy hại và cách vượt qua thị phi, chúng ta sẽ tiến gần hơn đến an ổn tâm linh và giác ngộ mà Phật pháp hướng dẫn.
