Khi cha mẹ giận dỗi, áp lực tâm lý rơi vào con cái như bóng mây che khuất ánh mặt trời. Nhiều trẻ em cảm thấy hoang mang, không biết phải làm gì, và thường bản năng là muốn trấn an hoặc giải thích. Tuy nhiên, lựa chọn cách ứng xử đúng đắn không phải là để tránh trách móc hay xoa dịu tạm thời, mà là để nuôi dưỡng tình thương sâu sắc và tu tập chánh niệm – một trong những bảo vật quý báu nhất mà Phật giáo dạy cho chúng ta. Bài viết này sẽ hướng dẫn bạn những phương pháp thiết thực, được thử nghiệm qua hàng trăm năm giáo lý Phật đà, giúp chuyển đổi những khoảnh khắc căng thẳng thành cơ hội tu tập quý giá.
Tại Sao Con Không Nên Biểu Lộ Cơn Giận Dỗi Bằng Lời Nói Hay Hành Động
Khi ta giận dỗi, bản năng đầu tiên là muốn diễn tả cảm xúc của mình để “được” nhẹ bớt. Chúng ta tự nhủ rằng “nếu không nói ra, nếu chỉ im lặng mà chứa chứa cơn giận, thì mình sẽ khổ hơn”. Vì thế, chúng ta cảm thấy cần phải nói ra hay làm điều gì đó để diễn tả cơn giận. Tuy nhiên, cách suy nghĩ này là một sai lầm phổ biến trong tâm lý con người.
Giáo pháp Phật đã chỉ ra rằng nói hay làm điều gì đó trong khi đang giận dỗi sẽ không giúp ta giải toả được gì cả. Thực tế, hành động và lời nói trong thời điểm tức giận sẽ chỉ làm tổn thương thêm cho chính mình lẫn người khác. Theo lời dạy của Đức Phật, khi nói hay làm gì trong khi đang giận, chúng ta vô tình trút hết sự giận dỗi của mình lên những người chung quanh. Cha mẹ đang có cơn giận riêng của họ, khi con vẫn cãi vã hay hành động bất khải, điều đó chỉ làm gia tăng bầu không khí căng thẳng trong gia đình.
Khi bật dậy để tranh luận hoặc bộc lộ sự phiền muộn, con đã làm tổn thương hai người: chính con và những người xung quanh. Bất cứ hành động hay lời nói nào được sinh ra từ tâm trạng tức giận đều mang theo độc tố của giận hờn. Thay vì được nhẹ bớt, con sẽ càng ngập chìm sâu hơn trong dòng sôi của cơn giận. Đó là lý do tại sao Thiền sư Thích Nhất Hạnh dạy: “Mình không nên nói gì, không làm gì cả mà chỉ trở về với chính mình để chăm sóc cơn giận”.
Con Nên Trở Về Với Chính Mình – Hành Pháp Tu Tập Thứ Nhất
Viện pháp đầu tiên và trọng yếu nhất mà chúng ta cần học là trở về với chính mình thông qua thở chánh niệm. Khi cảm nhận được cơn giận đang nổi lên, con không nên cố đè nén hay tiếp tục diễn tả nó. Thay vào đó, con hãy tìm một nơi yên tĩnh, ngồi hoặc đứng xuống, và bắt đầu thở sâu một cách có ý thức.
Khi thở vào, con nói với chính mình: “Thở vào, con biết rằng cơn giận đang có trong con”. Hành pháp thở như thế này có công năng nhận diện và ôm lấy cơn giận như một bà mẹ ôm lấy đứa con đau khổ của mình. Đây không phải là cách để chiến đấu với cơn giận hay cố gắng dập tắt nó, mà là cách để chúng ta chấp nhận sự hiện hữu của cơn giận và chăm sóc nó với lòng trắc ẩn.
Hành pháp này được gọi là nhận diện cơn giận (mindfulness of anger). Khi thở sâu và chú ý tập trung vào hơi thở, năng lượng của chánh niệm được tập lực từ hai hơi thở này. Năng lượng chánh niệm có khả năng nhận diện và ôm ấp cơn giận một cách dịu dàng, giống như bà mẹ nhận diện đứa con đau khổ của mình: “Con bé giận đi, chào con. Ta biết là con có điều đó, ta sẽ chăm sóc cho con!”
Ôm Lấy Cơn Giận – Biến Thành Tình Thương Qua Chánh Niệm
Bước tiếp theo, sau khi đã nhận diện cơn giận, con cần ôm lấy nó một cách dịu dàng và có ý thức. Khi thở vào và thở ra một cách chậm chạp, con sẽ chế tạo được năng lượng chánh niệm đủ mạnh để ôm ấp và chuyển hóa cơn giận. Đây là bước tu tập rất hiệu quả và mang tính tâm linh sâu sắc.
Thiền sư hướng dẫn trẻ em về phương pháp thở chánh niệm để xử lý cơn giận
Khi con tiếp tục thở và ôm ấp cơn giận như thế này, một điều kỳ diệu sẽ xảy ra. Cơn giận sẽ lắng dịu xuống từ từ. Không phải vì con cố gắng dập tắt nó, mà vì con đã chăm sóc nó với lòng trắc ẩn. Tương tự như khi bà mẹ ôm con bé khóc vào lòng một cách ấm áp, dịu dàng, thì con bé sẽ dần bình tĩnh và bỏ khóc. Cơn giận cũng vậy.
Thiền sư Thích Nhất Hạnh dạy: “Có hai loại năng lượng: năng lượng của cơn giận và năng lượng của chánh niệm được chế tạo bởi hai hơi thở chánh niệm. Con sử dụng năng lượng chánh niệm để nhận diện và ôm ấp cơn giận”. Đây chính là bí quyết chuyển hóa. Khi cơn giận được ôm ấp bởi chánh niệm, nó sẽ trở thành một nguồn năng lượng tích cực giúp chúng ta phát triển tình thương và lòng trắc ẩn.
Hiểu Biết Về Những Người Gây Ra Cơn Giận Của Con
Một yếu tố rất quan trọng trong việc chuyển hóa cơn giận là nhìn sâu vào những người đang gây ra cơn giận của chúng ta – trong trường hợp này là cha mẹ. Khi con tiếp tục thở sâu và bình tĩnh, con hãy suy ngẫm về cha mẹ của mình.
Cha mẹ cũng là những con người, họ cũng có cơn giận riêng của họ. Họ cũng có những khổ đau mà con chưa biết. Họ có thể đang chịu áp lực từ công việc, lo lắng về việc nuôi sống gia đình, hoặc có những vết thương tâm lý chưa được chữa lành. Khi họ giận dỗi, điều đó không hoàn toàn là lỗi của con hay do con gây ra. Họ chỉ đơn giản là chưa biết cách xử lý cơn giận của chính họ.
Hiểu được điều này, con sẽ từ từ hết giận cha mẹ. Thay vào đó, trong tâm con sẽ phát sinh một cảm xúc khác – đó là tình thương và lòng thương xót (compassion). Con sẽ nhìn thấy rằng cha mẹ cũng là những nạn nhân của cơn giận của họ, vì họ không biết cách chăm sóc nó. Họ chỉ biết cách vung tay sự giận dỗi ra khắp nơi và làm khổ những người xung quanh.
Tình thương chính là liều thuốc chữa trị sự giận dỗi. Khi tình thương phát sinh, cơn giận sẽ tắt ngấm. Thiền sư dạy: “Tình thương được phát sinh khi con nhìn thấy rằng trong người kia có sự giận dỗi và khổ đau. Người đó không có khả năng chăm sóc cơn giận nên trở thành nạn nhân của cơn giận và đã vung vãi cơn giận đó ra khắp nơi. Thấy được như vậy, con sẽ không còn giận nữa, và tình thương sẽ phát sinh trong con”.
Phương Pháp Thực Hành: Dùng Câu Thần Chú Để Nhắc Nhở Cha Mẹ
Khi cha mẹ đang giận dỗi, con có thể sử dụng một phương pháp rất thực tế và có hiệu quả – đó là dùng câu thần chú nhắc nhở để giúp họ nhận ra tình trạng của mình. Thiền sư Thích Nhất Hạnh dạy một câu thần chú nổi tiếng ở Làng Mai: “Mẹ ơi, hình như có bánh trong tủ lạnh” (Mommy, there is a cake in the refrigerator).
Câu này có ý nghĩa sâu xa: nó là một cách nhắc nhở mẹ rằng “mẹ ơi, con đang khổ. Con không muốn thấy mẹ giận như vậy. Con không muốn thấy không khí gia đình nặng nề như vậy, khiến cả nhà đều không vui”. Đây là một cách nói rất tinh tế, không trực tiếp phê bình cha mẹ, mà chỉ mềm mỏng nhắc nhở họ rằng “mẹ đang giận, mẹ hãy chăm sóc cơn giận của mẹ nhé”.
Khi cha mẹ nghe được câu nói này, vì cha mẹ thường là những người thông minh, họ sẽ nhận ra ngay ý của con. Mẹ sẽ tỉnh ngộ và nhận thức được rằng “mình đang giận và mình đang làm cho con đau khổ”. Lúc đó, mẹ có thể sẽ mỉm cười và nói: “Đúng rồi, con đi ra vườn chuẩn bị bàn ăn, mẹ sẽ mang bánh ra và mời ba ra ăn chung với mẹ con mình luôn”.
Đây là một kỳ tích của tình thương! Câu nói nhẹ nhàng, đầy tình thương của con đã thức tỉnh được mẹ, giúp mẹ hết giận, và cả gia đình lại sum vầy trong hạnh phúc. Không khí gia đình sẽ trở nên nhẹ nhàng hơn. Mẹ sẽ không còn giận ba nữa, và ba sẽ ra ăn bánh cùng với hai mẹ con. Đây là sự tu tập tuyệt vời!
Hỗ Trợ Cha Mẹ Khi Họ Quên Tu Tập
Nếu cha mẹ quên cách thực hành khi đang giận, con có thể nhắc nhở họ một cách dịu dàng: “Mẹ ơi, mẹ đang giận đó, mẹ hãy chăm sóc cho cơn giận của mẹ nhé. Con sẽ giúp cho mẹ, con sẽ thở với mẹ!”. Con có thể tới ngồi gần bên mẹ và bắt đầu thở sâu cùng mẹ.
Cha mẹ và con cái ngồi thiền chánh niệm cùng nhau để xử lý cơn giận
Hành động này có ý nghĩa rất lớn – nó cho thấy rằng con yêu quý cha mẹ và con muốn giúp họ. Hai mẹ con cùng ngồi thở chánh niệm để nhận diện và ôm ấp cơn giận. Đây là một phương pháp tu tập tuyệt vời! Khi cha hay mẹ giận, con cũng có thể tới giúp: “Bố ơi, hình như là bố đang có chút giận dỗi trong bố. Chúng ta hãy thực tập cùng nhau đi bố! Con sẽ yểm trợ cho bố”. Hai cha con cùng thở sâu để nhận diện và ôm ấp cơn giận một cách dịu dàng. Con sẽ cảm thấy khá hơn sau vài phút thở sâu, và cơn giận sẽ lắng dịu.
Lợi Ích Của Việc Không Lan Toả Cơn Giận
Khi con biết cách xử lý cơn giận của mình mà không vung vãi nó ra những người khác, con sẽ nhận được những lợi ích sâu sắc. Trước hết, con tránh được sự tổn thương thêm và những hối tiếc lâu dài. Lời nói hay hành động trong lúc giận thường là những điều mà con sẽ hối tiếc về sau.
Thứ hai, con sẽ trở thành một người có tu tập, một người biết cách chăm sóc bản thân. Khi cha mẹ và bạn bè thấy con xử lý cơn giận một cách yên tĩnh, họ sẽ rất nổi phục con và muốn học hỏi từ con. Con không vung vãi sự giận dỗi ra khắp nơi, mà chỉ yên lặng nhận diện và ôm ấp nó. Điều này cho thấy rằng con là một người có kỉ luật tâm linh cao.
Thứ ba, con sẽ giúp được cho những người xung quanh. Những người làm con giận cũng có nhiều sự giận dỗi mà họ không biết cách xử lý. Vì vậy nên họ vung vãi sự giận dỗi ra khắp nơi. Nhưng khi con biết cách thực hành, con không còn muốn trừng phạt họ nữa mà chỉ muốn giúp cho họ bớt khổ. Vì vậy, thay vì giận họ, trong tâm con phát sinh ra tình thương. Con không còn muốn trừng phạt nữa mà chỉ muốn giúp cho họ, vì trong tâm con đã có tình thương.
Gốc Rễ Của Việc Học Tập Cách Xử Lý Cơn Giận
Ai trong chúng ta cũng có lúc nổi giận, nhưng không phải ai cũng biết cách xử lý cơn giận của mình. Đây chính là lý do tại sao giáo dục tâm linh là rất quan trọng. Thiền sư Thích Nhất Hạnh mong rằng một ngày nào đó, nhân loại sẽ đưa phương pháp tu tập này vào các trường học.
Các thầy cô giáo và phụ huynh phải biết cách xử lý cơn giận, và phải có khả năng dạy lại cho các em học sinh. Nếu các thầy cô và phụ huynh làm được điều này thì dĩ nhiên các em học sinh cũng sẽ học được. Khi cha mẹ biết cách thực hành, con cái sẽ học được từ cha mẹ. Đây là sự truyền đạt giáo pháp từ thế hệ này sang thế hệ kế tiếp.
Phương pháp thực hành này rất hay và cơ bản, nó có thể mang về nhà sau khóa tu. Việc chăm sóc cơn giận một cách có ý thức là một kỹ năng sống vô cùng quý giá, một kỹ năng mà ai cũng cần học để sống hạnh phúc hơn, yên bình hơn và để không gây đau khổ cho những người xung quanh.
Tóm Lại: Từ Giận Dỗi Đến Chứng Thức Tâm Linh
Con đã học được rằng khi cha mẹ giận dỗi, việc của con không phải là lên tiếng hay hành động để diễn tả cảm xúc của riêng mình. Thay vào đó, con nên trở về với chính mình, sử dụng phương pháp thở chánh niệm để nhận diện và ôm ấp cơn giận. Khi con làm được điều này, con sẽ từ từ chuyển hóa cơn giận thành tình thương.
Con cũng có thể nhắc nhở cha mẹ một cách dịu dàng bằng những câu thần chú hay những lời nói yêu thương. Quan trọng nhất là con đã học được cách chăm sóc chính mình và cách giúp đỡ những người xung quanh một cách hữu hiệu. Đây là một phương pháp tu tập quý báu, một phương pháp có thể thay đổi cuộc đời con và cả gia đình con.
Hãy nhớ rằng: bất cứ ai cũng có thể học cách này, bất cứ ai cũng có thể sử dụng năng lượng chánh niệm để biến đổi cơn giận thành tình thương. Khi con tinh thông phương pháp này và thường xuyên thực hành, con sẽ nhận được một kho báu vô giá – khả năng sống với hạnh phúc, bình yên, và có khả năng mang lại yên bình cho những người xung quanh. Đó chính là con đường tu tập mà Đức Phật và các vị thiền sư đã chỉ bảo cho chúng ta.
