Ai chú ý quan sát sẽ nhận ra rằng mọi thứ trong vũ trụ này đều đang trong tình trạng biến đổi liên tục. Trời thay đổi, cuộc sống luôn thay đổi, không bao giờ yên tĩnh. Sự vận hành, biến chuyển liên tục là bản chất của thân tâm và thế giới này. Mỗi khổ đau của con người tuy có thấy vô thường nhưng trong sâu thẳm lại mong muốn những gì mình yêu thích mãi đứng yên. Trong khi sinh mạng của chúng ta cũng rất mong manh, không thể nắm giữ được, thì sao còn cầu cứu những vật ngoài thân thể.
Đó chính là khiêm cung của con người hiện đại – chúng ta vô tình dấu chân trên lối đi sai. Phật giáo dạy rằng chỉ khi thấu hiểu sâu sắc về vô thường, ta mới có thể giải phóng bản thân khỏi những ràng buộc của bất chợt. Tất cả những điều mà chúng ta khao khát nắm giữ đều không thể tồn tại mãi mãi – đó là bản chất của cuộc sống.
Tôn Phật Dạy Quan Sát Vô Thường
Trong kinh điển Phật giáo, Đức Phật từng nêu rõ: “Hãy quán sát vô thường, các pháp hữu vi sinh diệt tương tục. Mạng người trong hơi thở, thở ra mà không thở vào tự kháy qua đời khác.” Quán sát để thấy, thấy rồi nhập tâm, sống với cái thấy đó như thật vô thường ấy. Nhờ quán sát thường trực như vậy, chúng ta có thể chấp nhận hiện thực đầy biến động thuận nghịch của cuộc sống, buông xả những gì cần buông xả.
Trong Kinh Tạp A-hàm, Đức Phật đã kể chuyện một vị Tỷ-kheo hỏi: “Báo Thánh nhân, mạng sống dưới đời đời, hủy diệt nhanh chóng như thế nào?” Phật trả lời rằng điều này có thể nói nhưng người muốn hiểu thì khó. Để minh họa, Phật dùng một ví dụ sâu sắc: “Có bốn người, tay cầm cung cỡi, cùng lúc bắn ra cả bốn phương. Có một người theo kịp khi tên chưa rơi, chắp lấy bốn mũi tên. Nhưng có Đệa thần Thiên từ còn nhanh chóng hơn gấp bội. Thần Hộ không lại nhanh hơn Đệa thần gấp bội. Từ Thiên vương lại nhanh hơn Thần Hộ gấp bội. Có thần hướng đạo Nhật nguyệt thần từ lại nhanh hơn Từ Thiên vương gấp bội.”
Ánh sáng tuệ tỏa rực từ quán sát vô thường giúp tâm thanh tịnh
Phật kết luận rằng: “Sự thay đổi biến hoại của mạng hình còn nhanh hơn thần hướng đạo Nhật nguyệt gấp bội.” Những lời dạy này nhắc nhở chúng ta rằng tuổi thọ con người chuyển đi nhanh gấp hàng triệu lần so với sự chuyển động của vũ trụ. Do đó, các vị tỷ-kheo phải tinh tấn phương tiện quán sát mạng hình là vô thường nhanh chóng như vậy.
Hiểu Rõ Bản Chất Vô Thường Từ Kinh Điển
Kinh điển dạy rằng trong tất cả những báu vật ở thế gian, thân mạng là quý giá nhất. Trái lại, quý giá ấy lại mong manh, dễ vợ nhất. Đó chính là thân phận của chúng ta! Phải quán sát, suy xét kỹ về sự thật này để điều chỉnh quan niệm và lối sống. Hãy thôi bột tham đắm, nắm giữ, bám víu và tạo khổ nhau.
Nhìn vào cuộc sống hàng ngày, chúng ta dễ dàng nhận ra những dấu hiệu của vô thường. Từ những sự thay đổi nhỏ nhặt như màu sắc da dần héo tàn, mái tóc bạc dần, cho đến những thay đổi lớn hơn như mất mát những người thân yêu, từ bỏ những sở hữu quen thuộc. Cuộc sống không bao giờ ổn định – luôn có lúc lên, lúc xuống, lúc gain, lúc mất.
Phật giáo không dạy chúng ta nên bi quan trước hiện thực của sự thay đổi không ngừng này. Ngược lại, thấy rõ sự thật vô thường là một tuệ giác lớn, sự minh triết của đời sống. Sự đổ vỡ chính là vun đắp, sự hủy diệt để hình thành. Nắm giữ cái không nắm giữ được là khổ đau. Buông xả cái đáng xả buông thì an lạc.
Quán Sát Vô Thường – Chìa Khóa Giải Thoát
Tự tại với mỗi biến động, tuỳ duyên với sự thật như thế của cuộc sống – đây chính là công phu tu tập thiết yếu. Không ai có thể trốn thoát khỏi vô thường, cũng không ai có thể chống lại dòng nước chảy của thời gian. Thay vì chống cự, hãy học cách thích ứng, chấp nhận và sống hòa điệu với nó.
Hình ảnh mỗi người đang tranh giành, cầu xin lẫn nhau trong căn nhà cổ đang bốc cháy dụi dụi đã khoác vỏ nét sự thật chân dung của đời sống. Thay vì oán kết, giành giắt, hơn thua, hận thù, nên chặng hãy nhanh chân chạy ra khỏi ngôi nhà lửa. Ngôi nhà lửa ấy là biển khổ luân hồi – nơi mà tham, sân, si luôn bốc cháy. Chạy ra khỏi nó bằng cách nào? Bằng hiểu biết, bằng tuệ, bằng quán sát vô thường.
Khi chúng ta sâu sắc nhận thức rằng mọi thứ đều vô thường, chúng ta bắt đầu từ bỏ những ảo tưởng về bản ngã, về việc sở hữu vĩnh viễn. Từ đó mà sinh ra từ bi – yêu thương tất cả chúng sinh, vì chúng ta hiểu rằng mọi người, mọi thứ đều chung một lý, chung một nỗi khổ. Đó là bước khởi đầu cho con đường tu học, con đường hướng tới giải thoát.
Áp Dụng Quán Sát Vô Thường Trong Cuộc Sống
Không phải việc quán sát vô thường là tìm kiếm những trải nghiệm tâm linh cao siêu. Chúng ta hoàn toàn có thể bắt đầu từ những điều đơn giản, gần gũi nhất trong cuộc sống hàng ngày. Hãy dừng lại, nhìn vào thân thể của mình – mọi tế bào đều đang sống, chết và tái sinh liên tục. Hãy nhìn vào những người thân – năm ngày không gặp, họ đã thay đổi, vô thần, hay vào mắt họ thoáng có nếp nhăn mới.
Công phu quán sát không cần phải phức tạp. Trong từng hơi thở, từng bước đi, từng tư tưởng, chúng ta đều có thể nhận ra vô thường. Sáng thức này, thấy rõ điều này, khi đó tham muốn giãn ra, sợ hãi kéo lùi, tâm đạt được sự thanh thoát. Con đường tu tập không ở xa vời, nó nằm ngay trong lòng bàn tay và từng phút giây của cuộc sống.
Một người tu tập nghiêm túc về vô thường sẽ từng bước thay đổi cách sống. Không còn tranh giành những thứ vô bổ, không còn tích tụ những gì không cần thiết, không còn bắt buộc người khác phải theo mình. Thay vào đó, họ học cách thương yêu điều kiện hiện tại, sống đơn giản, giúp đỡ mọi người và tâm tư luôn hướng tới sự giải thoát của chính mình lẫn tất cả chúng sinh.
Hiến Thực Của Thân Mạng Và Cuộc Sống
Hiện thực của thân mạng và đời sống thì phổ phông nhưng những người đệ tử Phật không vì thế mà bi quan. Ngược lại, thấy rõ sự thật vô thường là một tuệ giác lớn, minh triết của đời sống. Sự đổ vỡ chính là vun đắp, sự hủy diệt để hình thành. Nắm giữ cái không nắm giữ được là khổ đau. Buông xả cái đáng xả buông thì an lạc.
Tự tại với mỗi biến động, tuỳ duyên với sự thật như thế của cuộc sống – đây chính là cách sống của người thực sự hiểu biết. Những người Phật tử thực tập vô thường sẽ sớm thấy được lợi ích: tâm trí thanh tịnh, lo lắng giảm bớt, và cuộc sống trở nên ý nghĩa hơn. Chúng ta không phải chờ cho đến khi já rôi vào tai họa mới thức tỉnh. Hãy bắt đầu quán sát, chấp nhận vô thường từ bây giờ, để sống một cuộc đời thực sự tự do và thanh bình.
Kinh điển Phật giáo dạy rằng những ai hiểu biết sâu sắc về vô thường sẽ có được tuệ trí rõ ràng, sẽ vượt qua được những khổ đau, những tham lam và những ảo tưởng. Đó là con đường bắt đầu từ quán sát vô thường – từ lý thuyết tới thực hành, từ hiểu biết tới giải thoát.
Tham khảo Kinh Điển:
- Kinh Tạp A-hàm, kinh số 1.257
- Kinh Pháp Cú – các k偈về vô thường
- Kinh Tứ Niệm Xứ – phương pháp quán sát cơ bản
