Khi chúng ta bước trên con đường học Phật, điều mà chúng ta thực sự mong muốn chính là sự giải thoát. Ta muốn giải thoát khỏi mọi phiền não, khỏi mọi khổ đau trong cuộc sống. Vì vậy, ta đã tìm kiếm cách giải thoát này thông qua rất nhiều phương pháp, rất nhiều phái phù khác nhau.
Ta tìm kiếm sự giải thoát bằng cách tu tập các phương pháp hành trì khác nhau, nhưng thường quên rằng chính ngay giây phút ta giác ngộ, ngay giây phút đó ta đã giải thoát. Sự giác ngộ chính là lúc tâm ta nhận ra chân lý, lúc ta thấu hiểu bản chất thực của sự vật, và từ đó ta được giải phóng khỏi mọi ràng buộc của vô minh.
Nhận ra điều này, thay vì tìm kiếm một phương pháp nào đó để tu tập, để giải thoát, ta thay đổi cách thức tìm kiếm. Ta hãy tìm kiếm sự giác ngộ. Đây chính là chuyển biến lớn lao trong con đường tu học – từ tìm kiếm phương pháp đến tìm kiếm sự thực tại của chính bản tâm mình.
Phương Pháp Hành Trì và Sự Bám Chặp
Có rất nhiều người tìm kiếm các phương pháp tu tập khác nhau, nhưng họ lại kẹt lại trong phương pháp mà quên mất mục đích tối hậu – đó chính là sự giác ngộ. Sự bám chặp vào phương pháp gọi là “chấp pháp” – một chứng bệnh tâm thần tu tập mà nhiều người mắc phải. Người chấp pháp nặng thì rất khó thoát ra, và đôi khi họ lại có xu hướng chỉ tin tưởng vào phương pháp tu học của chính mình, cho rằng phương pháp đó là tốt nhất và bại bác tất cả những ai không đồng ý hoặc có truyền thống tu tập khác.
Lẫn trong phương pháp hành trì từ quan tâm quá mức đến chi tiết, người tu tập dễ quên đi bản chất của Đạo Phật. Lẫn trong phương pháp khiến ta không thể nào thấy được thực tại như nó đang là, mà luôn thấy thực tại thông qua những bộ lọc do phương pháp tạo ra. Do đó, ta cũng loại bỏ nỗi sợ hãi và bất an đến từ tâm trí thì ta cũng lại tạo ra sợ hãi và bất an lớn hơn.
Đạo Phật là con đường giác ngộ, là con đường dẫn ta từ trạng thái vô minh đến trạng thái sáng suốt. Nhưng nếu ta chỉ tập trung vào hình thức của phương pháp mà không để ý đến mục đích, ta sẽ lạc lối. Con đường hay nhất, tuyệt vời nhất chính là chuyển hóa cách sống của ta – từ sự chuyên chú vào trí tuệ bề ngoài chuyển sang sự chuyên chú vào trí tuệ giác ngộ, từ sự sống ở vị trí của tâm trí (bản ngã) lên vị trí của tâm giác (vô ngã).
Tâm Trí và Tâm Giác – Hai Con Đường Khác Nhau
Khi ta sống ở vị trí tâm giác, ta luôn nhìn thực tại như nó đang là. Ta thấy rõ ràng, không còn bị mù lòa bởi những ảo tưởng của bản ngã. Khi sống từ vị trí giác ngộ và thấy vạn pháp như thực, như chân nên không còn bị bản ngã, vô minh sai số hay là làm cho khổ đau nữa. Ngay đó chính là giải thoát.
Hay nói một cách đơn giản, giác ngộ là nhận ra tâm giác của chính mình, và sống đúng với tâm giác thì tự động vượt thoát mọi trói buộc, mọi nỗi phiền não.
Vì sao ta bị trói buộc, bị phiền não? Ta bị trói buộc bị phiền não là bởi vì ta không sống với tâm giác mà thường chỉ sống với tâm trí. Tâm trí chính là nguồn gốc của bản ngã, của vô minh đại dục. Tâm trí thì luôn trong vòng lặn quắn của nhị nguyên đối đãi như: đúng-sai, hay-dở, tốt-xấu, phải-quấy. Tâm trí thường tạo ra những tri giác sai lầm như: thấy bóng cây chuyển động qua lại trong gió thì lại tưởng là bóng ma, thấy sợi dây thừng thì tưởng là con rắn.
Sự khác biệt giữa tâm trí và tâm giác trong tu học Phật
Sống với tâm trí thì ta không thể nào thấy thực tại như nó đang là. Ta luôn thấy thực tại thông qua những bộ lọc do tâm trí tạo ra, luôn bị ảnh hưởng bởi kinh nghiệm quá khứ, bởi những định kiến, bởi những ham muốn và sợ hãi. Từ đó, ta cứ loại bỏ nỗi sợ hãi, bất an đến từ tâm trí thì ta cũng lại tạo ra sợ hãi và bất an lớn hơn – đó là một vòng luẩn quẩn vô tận.
Chuyển Hóa Từ Trí Tuệ Bề Ngoài Sang Trí Tuệ Giác Ngộ
Cách hay nhất, tuyệt vời nhất là chuyển hóa cách sống của ta. Chuyển từ vị trí trí tuệ bề ngoài (tâm trí) lên vị trí trí tuệ giác ngộ (tâm giác). Đó chính là chuyển từ trạng thái sống ở vị trí tâm trí (bản ngã) lên tâm giác (vô ngã).
Ngay vị trí tâm giác ta sống thì ta luôn nhìn thực tại như nó đang là. Không còn những sai lầm, không còn những bộ lọc tâm trí tạo ra. Ngay vị trí giác, ta thấy vạn pháp như thật, như chân nên không còn bị bản ngã và vô minh sai số hay làm cho ta khổ đau. Ngay đó chính là giải thoát thực sự.
Giác ngộ không phải là điều gì cao xa, lạ lùng. Giác ngộ chỉ đơn giản là nhận ra tâm giác của chính mình – cái tâm sáng suốt, thanh tịnh, không bị ô nhiễm bởi vô minh và bồ hỏa. Tâm giác, theo chữ Hán là tâm giác, theo tiếng Việt gọi là tâm gốc – tâm ban đầu, tâm nguyên thủy của con người. Nhận ra tâm gốc và sống được với tâm gốc của chính mình, đó chính là giác ngộ.
Sống ngay với tâm giác thì tự động vượt thoát mọi trói buộc, mọi nỗi phiền não. Không cần phải cố gắng loại bỏ gì cả, không cần phải chạy theo bất kỳ phương pháp nào. Chỉ cần nhận ra và sống với tâm giác, tất cả mọi thứ sẽ tự động chuyển hóa. Đó là con đường giác ngộ, con đường thực sự dẫn ta đến giải thoát.
Ứng Dụng Vào Cuộc Sống Tu Tập
Khi hiểu được nguyên lý này, người tu học Phật sẽ có cái nhìn khác. Thay vì chỉ tập trung vào những quy tắc, những hình thức hay những phương pháp tu tập, ta cần tập trung vào mục đích chính – giác ngộ. Mọi phương pháp tu tập đều là những công cụ để giúp ta tỉnh thức, để giúp ta quay trở lại với tâm giác ban đầu.
Điều quan trọng là ta phải thực sự nhận ra được tâm giác của chính mình. Khi tỉnh thức được tâm giác, ta sẽ tự động biết đâu là con đường đúng đắn, đâu là hành động phù hợp với giáo lý Phật. Không cần phải do dự hay băn khoăn nữa, vì tâm giác sẽ tự hướng dẫn ta.
Vì vậy, hãy tìm kiếm sự giác ngộ. Đây chính là mục đích thực sự của con đường tu học Phật – không phải để trở nên tốt hơn, không phải để có được gì cả, mà là để nhận ra chân lý, để tỉnh thức và sống một cách trọn vẹn, có ý thức với bản chất thực của sự vật.
