Cuộc sống xuất gia không phải là sự tìm kiếm sung túc vật chất hay những tiện nghi của đời thế. Ngược lại, các Phật tử xuất gia thường rơi vào những bẫy khó lường khi không nhận thức rõ về mục đích thực của việc xuất gia. Hai yếu tố chính có thể làm tiêu hại đời sống tu hành của một vị xuất gia là lòng tham dưỡng và tâm niệm sai lệch khi tiếp nhận sự cung kính từ người thế tục.
Vấn Đề Lòng Tham Dưỡng Trong Cuộc Sống Xuất Gia
Thuật ngữ “lòng tham dưỡng” (tham dưỡng) đề cập đến sự khao khát những vật chất, tiền bạc và những điều giàu có hơn người khác. Trong đời sống xuất gia, lòng tham dưỡng này thể hiện qua việc tìm kiếm các vật dụng xa hoa, những bộ quần áo quý giá hay những nơi ở thoải mái. Tính chất của lòng tham dưỡng chính là làm cho đời sống xuất gia trở nên phiền não và mất mục đích tu tập.
Kinh điển Phật giáo dạy rằng những vị xuất gia phải có tâm niệm khác với người thế tục. Đặc biệt, ba nhu cầu cơ bản: ăn uống, quần áo và chỗ ở phải luôn đơn giản, không quá dư thừa. Trong truyền thống Phật giáo, điều này được gọi là “Tam thường bất túc” – ba thứ không bao giờ được quá đầy đủ. Theo lời Phật dạy, nếu những nhu cầu này được thỏa mãn quá dư dả, sẽ gây hại cho đời sống tu hành.
Vị sư sãi bàn tay lọc cơm đơn giản tại chùa
Khi người xuất gia có quá nhiều thời gian và năng lực để chăm sóc ba nhu cầu trên một cách thừa thãi, thì thực tế là người ấy đang tạo ra các trở ngại cho bản thân. Tâm tính vốn muốn tiếp tục tìm kiếm thêm những điều xa hoa sẽ không ngừng lớn mạnh. Kinh điển nhắc nhở rằng Phật tử xuất gia cần phải hiểu sâu sắc về nguyên tắc này – những nhu cầu nhân sinh cơ bản không nên được thỏa mãn quá đầy đủ, bởi điều đó sẽ mở rộng con đường dẫn đến tham lam và khổ đau.
Tâm Niệm Sai Lệch Khi Tiếp Nhận Sự Cung Kính
Yếu tố thứ hai gây tiêu hại đời tu là cách một vị xuất gia tiếp nhận và xử lý sự cung kính, tôn trọng từ những người thế tục. Trong Phật giáo, khi người thế tục cúi đầu hay thực hiện những hành vi cung kính, không phải họ đang cung kính cá nhân của vị xuất gia, mà họ đang cung kính Tam Bảo (Phật, Pháp, Tăng).
Nếu một vị sư nhận thức rằng những lạy lạc, cúi đầu và cung kính đó là dành cho bản thân mình – cá nhân của họ – thì đó là một sai lầm toàn vẹn. Khi mặc chiếc áo cà sa và được mọi người cúi đầu, nếu vị sư này có tâm niệm rằng họ đang cúi đầu trước bản thân mình, thì họ đã hoàn toàn hiểu sai. Những người cúi đầu đang cung kính Tam Bảo – Phật Pháp, Phật, Pháp và Tăng, mà vị xuất gia là biểu tượng sống động của Tam Bảo đó.
Hãy tưởng tượng một lá cờ. Lá cờ có thể có nhiều màu sắc khác nhau, nhưng nó chỉ là một miếng vải thôi. Mọi người cúi đầu trước lá cờ không phải vì chính miếng vải đó, mà vì những gì lá cờ đại diện – một quốc gia, một dân tộc, những giá trị cao cả của một dân tộc. Nếu lá cờ có sự độc lập riêng thì thật là buồn cười. Sự thật là người ta không cúi đầu trước miếng vải, mà cúi đầu trước một thực tại lớn lao và quan trọng hơn nhiều.
Vị tăng nhân cúi đầu trước Phật tử trong chùa
Tương tự như vậy, khi vị xuất gia mặc áo tháy tu và được cung kính, nếu vị sư này tưởng tượng rằng mọi cung kính đó là hướng vào cá nhân mình, thì đó là một sai lầm không thể chối cãi được. Người ta hướng về vị sư không phải vì vị sư là một cá nhân bình thường, mà vì vị sư là biểu tượng của Tam Bảo. Khi Phật tử cúi đầu trước vị sư, vị sư này cần phải hoàn toàn nhận thức rằng đó là sự tiếp xúc với cực hướng thượng trong tâm người cụp đó. Cho nên, những lúc Phật tử cúi đầu để xin lạy vị sư, đó là lúc tất cả những sự tôn trọng, sự cung kính đó đều hướng lên Tam Bảo, chứ không hề hướng vào cá nhân của vị sư.
Nếu vị sư chỉ ngồi đó và ngu ngơ nhận lạy mà tưởng rằng mọi người đang cúi đầu trước bản thân mình, thì vị sư này đang đi ngược lại. Người đang cúi đầu đang định hướng suy tư về cực hướng thượng, còn vị sư đang nhận lạy lại đang định hướng suy tư về bản thân – đó là một sự mâu thuẫn chua chát và trái ngược chiều hướng tu tập.
Sự Cung Kính Có Thể Kích Thích Con Ngã Mạn
Trong truyền thống Phật giáo Nam tông lẫn Bắc tông, ở đâu cũng tồn tại sự cung kính đối với vị xuất gia. Tuy nhiên, những vị xuất gia cần phải hiểu rằng sự cung kính này rất quý báu, bởi vì khi người thế tục cúi đầu trước Tam Bảo, họ tự động hướng tâm về cực hướng thượng. Điều này rất tốt cho người cúi đầu. Nhưng nếu vị xuất gia không thực tập đúng hướng, thì người ta sẽ đi ngược lại – phụ ân Tam Bảo và cũng phụ những người đang yểm trợ trong hành trình tu học.
Cho nên mỗi khi có một vị sư hoặc cô ni mới xuất gia, tôi thường cảnh dặn rằng khi con đã xuống tóc, con đã mặc chiếc áo cà sa của người tu rồi, thì tự nhiên con trở thành biểu tượng của Tam Bảo. Khi người ta cúi đầu lạy con, con buộc phải để cho họ cúi đầu vì con là biểu tượng của Tam Bảo. Con không thể chạy trốn được, bởi vì con là biểu tượng của Tam Bảo.
Vì thế, con phải thực tập ngay từ ngày đầu tiên con trở thành vị xuất gia – con phải ngồi đó một cách thật trang nghiêm, con phải tiếp xúc với Tam Bảo, con phải nuôi dưỡng ý thức rằng người ta cúi đầu lạy đây là cúi đầu lạy Tam Bảo qua hình tượng xuất gia của con. Người ta không cúi đầu lạy con cá nhân. Nhờ vậy, cái tự hào có thể nẩy sinh bên trong con sẽ không kịp nức dậy, vì bất kỳ sự cúi đầu nào mà người ta dành cho con đều qua con và hướng lên Tam Bảo, không bao giờ mắc kẹt lại trong tâm con.
Hàng ngàn Phật tử cúi đầu lạy Tam Bảo tại lễ khóa tu
Thực tế là trong giới xuất gia có những vị đã trở thành đối tượng của sự kiêu căng, ngã mạn, chỉ vì họ không thực tập chính niệm từ ban đầu. Họ ngỡ rằng người ta đang quỳ cúi lạy cái ngã của mình. Nhận thức sai như vậy là sai lầm vô cùng. Đó là một cái bẫy mà người tu phải cảnh tỉnh rất kỹ, vô cùng dễ bị kẹt vào.
Phương Pháp Bảo Vệ Tâm Hành Từ Những Bẫy Tham Lam
Phương pháp để giữ thân, để đừng kẹt vào bẫy lòng tham dưỡng và bẫy cung kính vẫn là Phép Quy Y Tam Bảo. Có những lúc tôi ngồi truyền giới, có hàng ngàn người thỉnh giới một lượt. Trong số đó, có những người tai mắt nổi bật trong xã hội, vậy nên tất cả những điều đó không thể đặc biệt thúc đẩy tôi, bởi tôi luôn quán chiếu rằng tất cả những người đang cúi đó đều đang tỏ lộ sự cung kính đối với Tam Bảo. Bản thân tôi chỉ là biểu tượng, tôi đang giúp họ thực tập sự quay về nương tựa Tam Bảo, và tôi phải làm cho trọn bốn phần của tôi.
Vì thế, đối với phương diện cả hình thức lẫn nội dung, tôi phải xứng đáng để cho họ có cơ hội tu tạo công đức và tiếp nhận giới Pháp. Như vậy, dù có cả mười ngàn người lạy, tôi vẫn thấy an nhiên, bất động. Sự cung kính của những người cư sĩ có thể làm tươi tệm gieo hạt ngã mạn nơi vị xuất gia. Đó là sự thật, vì vậy vị xuất gia phải cảnh tỉnh lắm.
Theo nguyên tắc, vị xuất gia phải khiêm nhường hơn những người cư sĩ, bởi vì vị xuất gia là người anh em lớn tuổi hơn trong Pháp, là người thầy trong Pháp, vì vậy những đức tính tốt lành của vị xuất gia phải lớn hơn những đức tính tốt của những người học trò. Nếu những người học trò của tôi có sự khiêm nhường mà tôi không có sự khiêm nhường, thì tôi làm sao có thể là thầy của họ được? Do đó, đức khiêm nhường của vị xuất gia phải lớn hơn đức khiêm nhường của những người cư sĩ. Đó mới thật là đúng nguyên tắc.
Quán Chiếu Hằng Ngày Để Tiêu Diệt Những Chủng Tử Tiêu Hại
Trong thực tập hằng ngày, chúng ta phải dùng chính niệm để quán chiếu, để thấy những hạt giống của sự kiêu căng, ngã mạn có đang ngày càng lớn lên không. Những hạt giống đó có đang ngày càng được chuyển hóa để tiêu diệt hay không? Đây là điều rất quan trọng đối với người tu hành.
Đồng thời, chúng ta cũng phải quán chiếu để xem những chất liệu của vui chơi, của tham thì, của hạnh phúc, có đang ngày càng phát triển trong chúng ta hay không. Sự phát triển của những chất liệu tích cực này – sự an lạc tâm linh, sự từ bi, sự trí tuệ – sẽ cho chúng ta biết rằng ta đang đi đúng hướng. Nếu thấy những hạt giống tiêu hại vẫn tiếp tục mọc lên hằng ngày, thì ta cần điều chỉnh hướng tu tập của mình ngay lập tức.
Sự tu hành không phải là vấn đề kiến thức hay lý thuyết, mà là vấn đề thực hành liên tục. Khi chúng ta nhận thức được những yếu tố tiêu hại, khi chúng ta thấy được bẫy của tham lam và ngã mạn, chúng ta mới có cơ hội thay đổi. Phật giáo không bao giờ dạy rằng chúng ta hoàn hảo, mà dạy rằng chúng ta luôn có thể tu hành, luôn có thể cải thiện. Hiểu được điều này, những vị xuất gia mới có thể thực sự bảo vệ được pháp thân của mình.
Kết Luận: Hành Trình Tu Tập Không Bao Giờ Dừng Lại
Đời sống xuất gia là một hành trình liên tục của sự tu hành và trừng phạt bản thân. Hai yếu tố chính – lòng tham dưỡng và tâm niệm sai lệch về sự cung kính – đều có gốc rễ từ sự không nhận thức đúng mục đích xuất gia. Mục đích thực sự của việc xuất gia không phải để tìm kiếm an lạc vật chất hay danh vọng cá nhân, mà để trở thành một tấm gương sống của Phật Pháp, để giúp đỡ tất cả chúng sinh.
Khi những vị xuất gia hiểu rằng mình chỉ là biểu tượng của Tam Bảo, khi mình biết rằng những sự cúi đầu lạy không hề dành cho cá nhân mình, thì sự tự tại, sự an lạc thực sự mới bắt đầu xuất hiện. Hãy luôn nhớ rằng, quá trình tu hành là quá trình liên tục quán chiếu, liên tục tu sửa, và liên tục hướng về Tam Bảo. Phàm có yếu tố tiêu hại nào xuất hiện, hãy nhân chỉnh, khi biết đó là một bẫy của tham lam và ngã mạn, thì bẫy đó sẽ từ từ mất tác dụng.
Cho nên, tất cả những vị tu, dù là sư hay cô, đều nên tự hỏi mình mỗi ngày: “Tôi có đang phát triển những đức tính tốt lành không? Tôi có đang để cho những hạt giống tiêu hại mọc lên không? Tôi có đang quay về Tam Bảo hay đang quay về bản thân?” Những câu hỏi này, khi được đặt ra thường xuyên, sẽ trở thành ánh sáng dẫn đường cho hành trình tu tập của chúng ta, giúp chúng ta tránh được những bẫy ngã mạn và tham lam, và sâu xa hơn là giúp chúng ta thực sự trở thành những biểu tượng xứng đáng của Tam Bảo.
