Nhân loại suốt hàng triệu năm đã tìm tòi câu trả lời cho một câu hỏi vĩ đại: cuộc sống của chúng ta có ý nghĩa gì? Những vị Phật, những bậc Bồ Tát ánh sáng từ trên cao đều thấu rõ không sót bất kỳ hành vi nào của chúng ta. Vì vậy, người học Phật, đặc biệt là những ai có tâm nguyện tu tập, phải dựa vào lương tâm, chủ trương nhân quả, làm việc với lý trí, không trái đạo đức, tuân thủ quy cách. Cuộc đời có bốn điều khó, và trong Pháp Hoa Văn Cú nó được diễn tả như sau:
Khó gặp thời kỳ Phật tại thế,
Khó gặp được Pháp chân thật,
Khó nghe được Pháp chân thật,
Khó tin nhận Pháp chân thật.
Những điều này không chỉ là những lời dạy cổ xưa, mà còn là sự thực tế mà mỗi người tu học trong thời đại hiện nay vẫn phải đối diện. Sự may mắn được sinh ra làm người đã là một viên mãn hiếm hoi, huống hồ là gặp được giáo pháp Phật đó.
Đường đi tu học Phật trong nếp sống thường ngày của người Việt
1. Biết Trân Trọng Thân Người Này
Làm người cần phải biết trân quý bản thân mình. Để minh họa, ta hãy lấy một ví dụ đơn giản nhưng sâu sắc: Giả sử có một món đồ quý giá, nhưng trông chỉ như một vật dụng cũ kỹ lỗi thời, chẳng ai thèm chú ý đến, thậm chí bị bỏ quên nơi góc bếp hoặc góc nhà. Tuy nhiên, một ngày nọ, một người bạn phát hiện ra nó là một báu vật hiếm có trên đời, là cổ vật vô cùng quý giá. Đương nhiên lúc đó chúng ta sẽ ngay lập tức nhận cái đó, đặt nó vào hộp và cất giấu trong kho an toàn, làm các biện pháp chống trộm và chống cháy, coi nó như một báu vật truyền đời.
Thực ra, chúng ta cũng nên nhìn nhận và bảo vệ thân mình theo cách tương tự như vậy. Thân xác của chúng ta tuy chỉ như hạt bụi ở thế gian, chẳng có gì đặc biệt quan trọng. Nhưng nếu thường nghĩ như vậy, thì bản thân không tránh khỏi sự biếng nhác, thậm chí ăn uống vô độ, thân thể dơ bẩn, hành vi bừa bãi, thậm chí là làm những việc không đúng chuẩn mực mà không cảm thấy xấu hổ. Người như vậy không chỉ hoàn toàn thiếu tự tin về bản thân, mà còn phủ nhận giá trị cao quý của chính mình.
Ngược lại, nếu một ngày nào đó chúng ta thực sự thức tỉnh, thường tự kiểm điểm, tự tin rằng bản thân mình cao quý, ắt hẳn sẽ thận trọng giữ gìn thân này, khích lệ tu dưỡng đức hạnh và phát triển trí tuệ của mình, cố gắng nuôi dưỡng nhân cách đến mức hoàn thiện. Không chỉ vậy, phải tiến xa hơn một bước để đặt đến cảnh giới của Phật và Bồ Tát, đó cũng không phải là điều khó khăn. Vì Phật và Bồ Tát cũng từ con người mà thành. Luật sư Tự Văn nói: “Biết quý trọng thân người, là con đường ngắn nhất để vào đạo”.
Con người trên thế gian, đầu lo thiếu ăn thiếu mặc, cũng đầu lo nghèo khó dậy vào. Điều đáng sợ nhất là không có tư tưởng đúng đắn. Vì phải có tư tưởng đúng đắn mới có thể sống một đời sống có ý nghĩa, mới có thể trang nghiêm đời sống này. Trong việc tu học Phật Đạo, trở ngại lớn nhất là sự buông thả, không biết làm lợi ích cho chính mình, mà hướng đến lối đi cực đoan. Con người chúng ta thường không thể tránh khỏi những ham muốn dục lạc, việc theo đuổi dục lạc chắc chắn sẽ là yếu tố chính dẫn đến sinh tử luân hồi. Buông thả dục vọng còn là một ác đức, như mũi tên lửa đốc hại.
2. Biết Chính Niệm Với Thân Vô Thường
Phật pháp khai thị cho con người phải biết tự phát tâm Bồ Đề để khắc phục mọi rằng buộc của dục vọng. Tất cả khổ vui, dù hữu hình hay vô hình, đều phải được giải thoát bởi tinh thần siêu thoát. Để vượt qua mọi cảm giác khổ vui, cần phải nhận thức rõ ràng rằng: mọi cảm giác đều là vô thường.
Trong quá trình thực hành không ngừng nghỉ, chúng ta có thể thoát khỏi sự rằng buộc của những cảm giác này, đạt đến trạng thái giải thoát mọi khổ vui và xa lìa các pháp đưa đến đau khổ. Phật pháp cũng dạy chúng ta rằng: trong niệm vui cần thấy có khổ đau, xem khổ như gai nhọn, thậm chí ngay trong sự tĩnh lặng không khổ không vui, cũng nên xem đó là vô thường, đây mới là chính kiến và chính giác.
Sự vô thường là quy luật tự nhiên trong cuộc sống của con người
Khi đã giác ngộ được như vậy, thì mới có thể chuyển hóa phiền nào trong hiện tại, chuyển hữu lưu thành vô lưu, thì dù thân mất đi nhưng pháp vẫn trường trú. Vô thường là một pháp, là quy luật thường trú bất biến trong thế gian này. Thân tâm con người, trời đất, thế gian, mặt trời, mặt trăng, không có gì là tồn tại mãi mãi, mọi thứ đều thay đổi trong từng giây từng phút, không lúc nào dừng lại.
Người đời có thể thường thấy cảnh hoa đẹp, trăng tròn, đào hồng, liễu xanh tươi, nhưng có ngỡ đâu chỉ một cơn mưa gió bão bùng lướt qua, tất cả cảnh mỹ miên này đều tan biến. Gương sáng có thể phản chiếu mọi thứ, nhưng một khi bị hoen rỉ, liền không còn sử dụng được nữa, chẳng khác gì sắt vụn. Cũng như ngọn lửa trong lò, mang lại sự ấm áp trong mùa đông, nhưng khi cơi tàn, lửa tắt, lò liền trở nên lạnh lẻo, căn phòng lại ngập trần cái lạnh thấu xương.
Hay khi nói về con người, từng là đứa trẻ vui đùa chạy nhảy quanh các con phố, hờn nhiên chơi với bùn đất trong vườn, nhưng chẳng mấy chốc đã trở thành bà già ông lão, khuôn mặt đầy những nếp nhăn. Hoặc từng là thiếu nữ duyên dáng xinh đẹp, nhưng trong chớp mắt đã khônngờn gương mặt thanh tú, vóc dáng cũng không còn thon thả, trở thành người phụ nữ tầm thường, lao đao vất vả suốt ngày lo toan cho gia đình, trong lòng không ngừng tính toán đời sống kinh tế.
Đây đều là những bức tranh khắc họa sự vô thường của đời người, sống là vô thường, chết cũng là vô thường. Các vấn đề ở thế gian vô cùng nhiều. Có những nhà tài phiệt sở hữu tài sản hàng trăm tỷ đô la, nhưng chỉ trong một đêm đã bị phá sản. Có những kẻ lang thang nghèo cùng khốn khó, chẳng có gì trong tay, nhưng bằng chốc trở thành phú ông giàu có. Hoặc có vùng đất hoang lại trở thành văn minh, từ phàm phu tu thành Phật tổ. Hoặc đang hòa bình bồng nhiên chiến tranh. Tất cả những điều này đều là những biểu hiện đa chiều của sự vô thường ở thế gian.
Hành trình của đời người giống như một chuyến đi khám phá, trải nghiệm và mạo hiểm, có thành công, có thất bại. Đôi khi đang đi trên con đường bằng phẳng thành thang, đột nhiên phát hiện phía trước là vách đá cheo leo, không còn lối đi; hoặc đang ở trên con đường núi gấp ghềnh, bằng nhiên gặp khúc quanh, cảnh sắc trở nên tươi đẹp. Thành bại một phần do con người, một phần do hoàn cảnh, cho nên nói “Trong khoảnh khắc, sống gió đã trải dài ngàn dặm”.
3. Hiểu Rõ Sinh Tử Là Đại Sự
Hãy phân tích về thân này, nếu ngày ngày bị phiền nào đuổi theo không dứt, thì tất nhiên con đường Bồ Đề (giác ngộ) sẽ không thể đạt được. Hoặc thỉnh thoảng khởi lên những vọng niệm khao khát danh vọng, tham luyến ý thức, tài sản, nếu lập tức quét sạch những điều này, thử hỏi còn gì để lưu luyến nữa?
Hoặc có khi lý trí của ta lóe sáng, phát khởi tâm thiện lành, nhưng lại bị mây phiền nào của ba độc (tham, sân, si) che lấp, luân quấn trong dục vọng, bị chi phối bởi ái dục và san si. Sớm tối làm đi làm lại những công việc quen thuộc, đáng tiếc trong chớp mắt đã nửa đời người trôi qua trong mộng ảo!
Chúng ta thường nghĩ rằng thân thể này là vật sở hữu của chúng ta, nhưng không biết rằng đây chỉ là vật tạm thời mượn ở, chỉ là nơi trú ngụ tạm bộ trong thời gian du hành ở cõi Ta Bà, là quán trú cho một giai đoạn tâm thức mà thôi. Cái gọi là giàu nghèo hay vinh nhục chỉ là sự khác biệt giữa khách sạn sang trọng hay quán trú nhỏ bé. Tâm trạng thích hay không thích ở nơi quán trú, cũng chỉ là chuyện trong thời gian tạm trú, một khi ra khỏi quán trú, mọi thứ đều chỉ là một giác mộng phù du, không kể bạn giàu hay nghèo, ánh nắng ngoài kia đều chiếu rồi chúng ta như nhau.
Nếu con người không chịu dành tâm huyết để tìm hiểu về vấn đề sinh tử lớn lao này, mà chỉ sống qua ngày một cách hời hợt, bừa bãi, thì cuộc sống thực sự rất nông cạn và ngu muội. Cổ nhân đã khuyên: “Sáng nghe được đạo, tối chết cũng cam lòng.”
Phật giáo trước hết dạy chúng ta quán chiếu cuộc đời vô thường, nhận thức thân này mong manh không bền chắc, từ đó giác ngộ và phát triển niệm tin và trí tuệ của mình, rèn luyện tinh thần cầu đạo. Bởi lẽ, dù anh hùng hào kiệt, trí giả hay học giả, cuối cùng cũng không thể chống lại sức mạnh vô thường. Cuộc đời của con người, sinh mạng chỉ dựa vào hơi thở ra vào mà thôi.
Vô thường là quy luật phổ quát chi phối tất cả hiện tượng trong đời sống
Như lời tựa trong Phẩm Vàng Kinh có viết: “Sắc đẹp không bền lâu, như ngựa chạy, mạng sống vô thường, trôi qua như dòng nước, hôm nay còn sống, ngày mai cũng khó mà bảo đảm.” Dù chỉ là vài câu ngắn gọn, đã hoàn toàn diễn tả sự vô thường của sinh tử, con đường cô đơn nơi hoàng tuyên, chỉ có thể một mình bước đi, không thể rủ người khác cùng đi. Tục ngữ nói rất đúng: “Vợ chồng vốn là chim cùng rừng, khi đại hạn đến thì mỗi người bay mỗi ngã.” Do đó, chúng ta nhất thiết phải tự mình phân tích thật sâu sắc.
Khi vô thường đến, dù quyền lực của quốc vương, hay quyền hành của quan chức nhà nước, cũng không thể giữ lại được. Lúc đó, chỉ thấy người thân và gia đình đau buồn, vợ con và bạn bè than khóc, không ai có thể thay thế cái chết. Dù có đổ ra hàng triệu tài sản, hay những báu vật quý hiếm trên đời, cũng khó mà đời lại được máy sống quý giá. Dù chỉ là vài câu ngắn gọn, đã hoàn toàn diễn tả sự vô thường của sinh tử, con đường cô đơn nơi hoàng tuyên, chỉ có thể một mình bước đi.
Cổ nhân viết trong Văn Tế Xương Trắng có câu: “Gió vô thường đến, đôi mắt bồng nhiên nhắm lại, hơi thở tắt, hương nhan biến mất, sắc xuân phai tàn, người thân bạn bè, than khóc cũng vô ích.” Dù chỉ là vài câu ngắn gọn, đã hoàn toàn diễn tả sự vô thường của sinh tử, con đường cô đơn, không ai có thể thay thế.
4. Phân Tích Tư Duy Sâu Sắc
Lên núi phải đến đỉnh, xuống biển phải đến đáy. Như câu nói “không biết rõ diễn mạo thật của Lũ Sơn, chỉ vì thân đang ở nơi nàyđó”. Được may mắn có thân người, chúng ta phải có quyết tâm giữ đến cùng, không ngại khó nhọc mà nghiên cứu thấu đảo vấn đề sinh tử lớn của sinh tử. Chân lý của cuộc sống không thể mơ hờ, không biết gì mà chỉ một mình lặng lẽ bước đi.
E rằng trong sự vô thức, chúng ta lại lạc vào con đường luân hồi của ba cõi sâu đường. Sinh ra với đôi bàn tay trắng, chết đi cũng chẳng mang theo được gì! Thực ra, từ hư không mà đến, rồi về lại hư không, tất cả đều dựa vào nhân duyên và nghiệp lực, trong cái không sinh không diệt mà hiện ra tưởng sinh tử hư ảo này.
Có biết rằng trong suốt cuộc đời, thân, khẩu, ý của chúng ta tạo ra hai loại hành vi thiện và ác, tích tụ thành nghiệp lực vô hình. Nghiệp lực này sẽ theo chúng ta đến bất kỳ đâu, không hề rời xa. Tương lai của chúng ta thực sự bị nghiệp lực này dẫn dắt, dù là rơi vào đường ác, sinh ra trong cõi người, cõi trời, hay đến cõi Tịnh Độ, tất cả đều tuỳ thuộc vào nghiệp lực này mà lên hay xuống.
Vậy mới nói “Nhân là lành quả là lành, nhân là ác quả là ác” là như vậy. Tuỳ theo luật nhân quả lớn nhỏ mà hiện tương, ngay cả khi thành Phật hay thành Thánh, cũng đều dựa vào lực của định nghiệp mà dẫn dắt. Chính vì vậy, cần phải kiểm điểm trong từng hành vi, lời nói, ý nghĩ hàng ngày của chúng ta, ở mọi nơi phải luôn luôn tự mình chú ý và cẩn trọng.
Điều này hoàn toàn là biểu hiện của sự tiếp nối của nghiệp lực. Khi hiểu được ý nghĩa này, tự nhiên sẽ thông đạt là lý vô ngã, nếu có thể khai mở trí tuệ chân thật của cuộc sống, có được đạo đức viên mãn, thì không chỉ bây giờ mà đến tương lai dài lâu, chúng ta cũng sẽ có thể hoạt động trong cảnh giới của chư Phật, trở thành một thiện tri thức lớn, có khả năng cứu độ chúng sinh.
Nhân loại chúng ta cần phải thay đổi cách suy nghĩ, từ bỏ những quan niệm cũ kỹ, nhận thức sâu sắc về bản chất vô thường của đời sống. Khi đã hiểu rõ rằng không có gì bền vững trên đời này, chúng ta mới có thể giải thoát khỏi những ràng buộc của tham, sân, si. Từ đó, có thể hướng về con đường giải thoát, tu tập theo giáo pháp Phật đạo, để tìm được hạnh phúc thực sự trong tâm linh.
Sự phân tích sâu sắc về trần quý thân người không phải để khiêm tốn hoặc tự hèn mình, mà để chúng ta hiểu rõ giá trị thực sự của cuộc sống hiện tại. Chúng ta được tái sinh làm người là một cơ hội hiếm hoi, là một món quà vô giá của các nhân duyên. Do đó, hãy trân trọng từng khoảnh khắc, sử dụng thân người này để tu tập, để giáo hóa mình và giáo hóa người khác, để tạo nên một cuộc đời có ý nghĩa thực sự theo giáo pháp Phật đạo.
Tài liệu tham khảo:
- Pháp Hoa Kinh
- Phẩm Vàng Kinh
- Văn Tế Xương Trắng (Bạch Cột Văn)
- Viên Quang Văn Tuyển – Thích Nữ Diêu Minh dịch
