HT. Thích Thanh Từ
Mỗi người tu, ai cũng tưởng mình phải thấy (ngộ) được đạo, và tưởng rằng đạo là cái gì cao siêu ở ngoài mình. Triệu Châu cũng có tâm niệm như chúng ta, khi được Ngài Nam Tuyên trả lời “Tâm bình thường là đạo”, sợ chưa đủ sức tin. Vậy, tâm bình thường là tâm nào?
Từ trước tôi thường nói “Tâm bình thường là đạo”, song chỉ nói tổng quát hoặc nói xa gần để quý vị thẩm nhận, chứ không nói thẳng. Hôm nay tôi chỉ thẳng để quý vị thấy và nhận ra để ứng dụng tu hành.
Cuộc Đối Thoại Giữa Triệu Châu và Nam Tuyên
Triệu Châu đến hỏi Ngài Nam Tuyên:
Thế nào là đạo?
Nam Tuyên đáp:
Tâm bình thường là đạo.
Triệu Châu hỏi:
Lại có thể nhầm tiến đến chăng?
Nam Tuyên đáp:
Nghĩ nhầm tiến đến là trái.
Triệu Châu hỏi:
Khi chẳng nghĩ là làm sao biết là đạo?
Nam Tuyên đáp:
Đạo chẳng thuộc biết và chẳng biết, biết là vọng giác, không biết là vô kỳ, nếu thật đạt đạo thì chẳng nghi, vì như hư không thành thang, rộng rang đâu thể gắng nói phải quấy.
Ngay đó sơ ngộ.
Tâm Bình Thường – Tâm Nào?
Mỗi người tu, ai cũng tưởng mình phải thấy (ngộ) được đạo, và tưởng rằng đạo là cái gì cao siêu ở ngoài mình. Triệu Châu cũng có tâm niệm như chúng ta, khi được Ngài Nam Tuyên trả lời “Tâm bình thường là đạo”, sợ chưa đủ sức tin.
Tâm nhớ chuyện năm xưa nghĩ chuyện năm tới có phải là tâm bình thường không? Vừa dấy niệm là động, mà động thì bất bình thường.
Tâm bình thường là tâm lặng lẽ sáng suốt, thấy biết rõ ràng, như mặt nước phẳng lặng không gợn sóng. Đó là tâm mà Phật muốn chúng ta nhận ra trong mỗi khoảnh khắc của cuộc sống hàng ngày.
Phân Biệt Tâm Bình Thường và Tâm Phân別
Ngài Nam Tuyên chỉ thẳng: “Tâm bình thường là đạo”, qua lời chỉ thẳng mà Triệu Châu chưa nhận ra nên hỏi “Lại có thể nhầm tiến đến chăng?”.
Sợ nghĩ tiến đến để đạt đạo, song, nghĩ tiến đến là bất bình thường, mà bất bình thường thì không phải đạo. Vì vậy, Ngài Nam Tuyên nói: “Nghĩ nhầm tiến đến là trái”.
Vừa nghĩ tiến đến là động, mà động là bất bình thường, nên trái đạo. Đây là lí do tại sao nhiều người tu khó nhận ra con đường giải thoát – vì họ luôn đang tìm kiếm, luôn đang chạy theo thứ gì đó mà cho là đạo.
Mặt nước lặng yên phản chiếu ánh sáng mặt trời – biểu tượng tâm bình thường
Vượt Ra Ngoài Nhị Nguyên
Vừa Triệu Châu còn chưa nhận, bên hỏi thêm: “Khi chẳng nghĩ là làm sao biết là đạo?”
Sợ cho đạo là cái gì phải do suy nghĩ mà biết, nay không cho suy nghĩ thì làm sao biết đó là đạo? Đây là câu hỏi của một tâm còn treo nghi, muốn nắm bắt, muốn bằng chứng.
Ngài Nam Tuyên báo:
“Đạo chẳng thuộc biết và chẳng biết, biết là vọng giác, không biết là vô kỳ, nếu thật đạt đạo thì chẳng nghi, vì như hư không thành thang, rộng rang đâu thể gắng nói phải quấy”.
Nghĩa là tâm lặng lẽ sáng suốt đó là đạo. Vừa dấy niệm muốn biết nó là vọng giác, còn ngu ngơ không biết gì là vô kỳ, cả hai đều sai. Nếu thực đạt đạo – tức là nhận ra cái lặng lẽ chân thật thì không còn nghi ngờ gì cả, lúc đó tâm rộng rang thành thang, không thể nói là phải hay quấy.
Ánh Sáng Tự Nhiên Của Tâm
Vừa nói phải quấy là có niệm hai bên thì trái đạo. Khi ta nói đạo là phải hoặc sai, là tốt hoặc xấu, là có hoặc không, thì lúc đó ta đã rơi vào thế giới của các khái niệm, các phân biệt. Đó không phải là tâm bình thường nữa, mà là tâm phân biệt, tâm dao động.
Tâm bình thường vượt ra ngoài tất cả những khái niệm này. Nó không cầu tìm, không cầu nắm bắt. Nó đơn giản là hiện hữu, như nước là nước, như không là không, như cây là cây. Mỗi vật mỗi hiện tượng đều có bản tính riêng của nó, và tâm bình thường là tâm có thể nhận thấy, tiếp nhận tất cả những điều này một cách toàn vẹn, không phân biệt, không phán xét.
Ngay đó Triệu Châu ngộ được “Tâm bình thường là đạo”.
Ứng Dụng Trong Đời Sống Thực Hành
Tôi đã nói trãng ra để quý vị có nhận được không? Khi ta hiểu được tâm bình thường là đạo, ta sẽ không còn tìm kiếm đạo ở một nơi nào xa xôi, ở một thứ gì cao siêu bên ngoài mình.
Đạo ở trong chính từng hành động hàng ngày của ta. Khi ta sơ tán và thực hiện công việc hàng ngày với tâm lặng lẽ, sáng suốt, thấy biết rõ ràng những gì đang diễn ra, mà không bị cuốn theo trí tưởng tượng, những khái niệm, những sợ hãi thì ta đang ở trong đạo.
Tâm bình thường là lấy bình thường làm bộ bề. Một sinh hoạt thường ngày bình thường trở thành tu hành. Tâm bình thường là không còn tách biệt giữa người tu hành và cuộc sống. Đạo không phải ở chùa chiền, ở kinh sách hay ở lời dạy của sư phụ. Đạo là ở trong mỗi tấc tách của cuộc sống này, nếu ta biết nhìn bằng tâm bình thường.
Con Đường Tu Hành Không Ngoằn Ngoèo
Nhiều người tưởng tu hành phải qua những bước phức tạp, phải tu tập những kỹ năng siêu phàm, phải chịu khổ luyện mới có thể đạt được. Nhưng theo lời dạy của các vị cao tăng, con đường đạo lý là rất đơn giản – chính là tâm bình thường của ta hôm nay.
Vì vậy, hãy học cách để tâm lặng lẽ, để nó được yên tĩnh. Đừng buộc nó phải nhớ cái gì hay quên cái gì. Đừng ép nó phải suy tính hay phán xét. Cứ để nó được như nó là. Khi tâm được yên tĩnh, sáng suốt, không còn gắng sức thì đạo đã hiện diện rồi.
Đạo chẳng thuộc về biết hay không biết, vì nó vượt ra ngoài những khái niệm này. Đạo là sự sống động, tươi sáng của tâm khi nó được tự do khỏi những xiềng xích của tâm phân biệt.
Kết Luận: Tâm Bình Thường Là Đạo
Tâm bình thường – đó chính là cái tâm có thể nhìn thấy, nghe thấy, cảm thấy mà không bị mắc kẹt vào những khái niệm, những phân biệt. Đó là cái tâm vốn có sẵn trong mỗi chúng ta ngay từ bây giờ, không cần phải đi tìm ở chốn nào xa xôi.
Hành trình tu học Phật pháp không phải để trở thành ai khác, mà để nhận ra ta chính là ta, với tâm bình thường chân thật của mình. Khi tâm bình thường được hiển lộ, khi ta nhận ra giáo pháp này không phải lý thuyết mà là sự hiển hiện tự nhiên trong cuộc sống, chúng ta sẽ không còn nghi ngờ. Lúc đó, đạo đã hiện diện trong mỗi hơi thở, mỗi bước chân, mỗi suy nghĩ và cảm xúc của ta.
Hãy trở về với tâm bình thường, và tu hành sẽ trở nên đơn giản hơn, tự nhiên hơn, giải thoát hơn. Đó chính là lẽ sống mà các Tổ sư Phật giáo đã chỉ dạy từ xưa tới nay.
