Các Tỳ-kheo, không phải chỉ từ bây giờ Đế Ba Đạt Đa mới tìm cách sát hại Ta. Xưa kia, Đế Ba cũng đã làm như vậy, nhưng không thể làm được. Đây là một trong những câu chuyện tiền thân của Đức Phật, được ghi chép trong các bộ kinh Pali, thể hiện rõ sức mạnh vô địch của từ bi và đạo đức.
Câu chuyện này không chỉ là một Jataka tale (câu chuyện tiền thân), mà còn là bài học sâu sắc về cách mà Bồ Tát—tiền thân của Đức Phật—đã tu tập và hoàn thành các độ (paramita), giáo lý nền tảng của Phật pháp Mahayana. Qua câu chuyện con nai sơn dương, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về nguồn gốc của từ bi vô lượng và trí tuệ siêu việt của Phật, cũng như cách áp dụng những bài học này vào cuộc sống tu tập ngày nay.
Bối Cảnh và Câu Chuyện Gốc
Khi đang tại Trúc Lâm, Đức Phật kể lại câu chuyện về Đế Ba Đạt Đa với các Tỳ-kheo. Các Tỳ-kheo đang tự trách Đế Ba Đạt Đa vì những hành động sát hại Như Lai. Theo kinh tạng, Đế Ba Đạt Đa đã mượn những người bạn cung tên, xô táng đá xuống, thả rông con voi Danapalaka (Tái Hộ) để dùng mọi cách thức sát hại Thế Tôn.
Khi nghe những lời chỉ trích này, Đức Phật không tỏ ra giận dữ hay buồn, mà thay vào đó, Ngài đã dùng một phương pháp giáo dục rất khéo léo. Thay vì chỉ trích Đế Ba Đạt Đa, Đức Phật quyết định kể một câu chuyện từ quá khứ để cho các Tỳ-kheo hiểu rằng không phải bây giờ Đế Ba mới có ác tâm hại mình, mà từ nhiều kiếp về trước, người này đã tìm cách sát hại Phật, nhưng vô cùng vô lực trước tâm từ bi của Bồ Tát.
Trúc Lâm tự là nơi Đức Phật kể câu chuyện tiền thân về con nai sơn dương
Thời Vua Brahmadatta: Bồ Tát Đời Động Vật
Thuở xưa, khi vua Brahmadatta trị vì tại thành Ba-la-nạt, Bồ Tát sanh ra làm con nai sơn dương, sống trong rừng sâu, ăn trái cây từ những cây sepanni (một loại cây quý). Bồ Tát không sống một mình, mà đã hình thành một kiếp sống văn minh, lành mạnh trong rừng—một minh họa cho việc tu tập sống sánh một cách tự giác.
Một thời, có một người thợ sắn ở làng gần rừng. Người này phát hiện những dấu chân nai dưới gốc cây sepanni, nơi Bồ Tát thường đến ăn trái cây. Anh ta đã dựng một cái dàn trên cây sepanni, ngồi ở đó để phòng cây giáo xuống—một cái bẫy để bắt các con nai khi chúng đến ăn trái cây. Từ đó, người thợ sắn kiếm sống bằng cách sắn và bán thịt nai.
Mặc dù có nhiều con nai khác trong rừng, anh ta chỉ nhắm vào con nai của Bồ Tát. Cuối cùng, dấu chân của Bồ Tát bị anh thợ sắn phát hiện dưới gốc cây sepanni. Sáng hôm sau, anh ta sớm nổi dậy, cắm cây giáo trên cây, rồi nước đi vào rừng.
Trí Tuệ và Lòng Trắc Ẩn của Bồ Tát
Buổi sáng, Bồ Tát vào rừng với ý định ăn trái sepanni. Tuy nhiên, Bồ Tát không đi trực tiếp đến gốc cây. Thay vào đó, Ngài đi vòng quanh đường vòng ngoài, suy nghĩ: “Có khi những thợ sắn đặt dàn, dựng dàn trên cây. Có thể có nguy hiểm như vậy ở đây”. Đây là biểu hiện của sự cẩn trọng và trí tuệ vô lượng—Bồ Tát biết quan sát hoàn cảnh, biết chữa tâm kín cảnh giác.
Con đường này cho chúng ta thấy rằng trong Phật giáo, trí tuệ (prajna) không phải là đơn giản nhận biết nguy hiểm, mà là khả năng nhìn xa thấy rộng, suy tính toàn diện. Bồ Tát không chỉ lo cho bản thân mà còn suy nghĩ đến những con nai khác trong rừng—lòng từ bi đó là nền tảng của mọi hành động.
Người thợ sắn, ngồi trên dàn, nhìn thấy Bồ Tát không đi thẳng đến gốc cây mà lại đi vòng quanh. Anh ta quäng cây giáo xuống, rơi trước mặt Bồ Tát, và sau đó nói: “Hãy đi đi! Nay ta đã bắt hết ngư rồi!”
Lời Dạy Của Bồ Tát Trước Cái Chết
Bồ Tát nhảy vòng trơn, dừng lại và nói với người thợ sắn: “Nay ngư rơi của chế tuy giết hết ta, nhưng chế khôn bắt hết kết quả hành động chế làm—tức là năm địa ngục lớn, mười sáu địa ngục phụ và năm hình thức trời buộc và hình tội…”
Đây là lời dạy của Bồ Tát về Luật nhân quả (karma). Mặc dù sắp chết, Bồ Tát vẫn đầy lòng từ bi dành cho kẻ sắp giết mình. Thay vì trách móc hay đổi thù, Bồ Tát cảnh báo người thợ sắn về hậu quả karmique của hành động sát sinh—đó là địa ngục. Đây là chính là sắc tính của Bồ Tát tu tập tu tập: dạy dỗ với từ bi.
Nói xong, Bồ Tát chạy xa để tìm đồ ăn khác. Còn người thợ sắn, thực tế cũng bị sợ hãi bởi những lời nói này. Anh ta leo xuống khỏi dàn và đi theo chế tìm gặp.
Ý Nghĩa Sâu Sắc Của Câu Chuyện
Đức Phật nói: “Nay cách Tỳ-kheo, không phải chỉ nay Đế Ba Đạt Đa mới tìm cách sát hại Ta. Xưa kia, Đế Ba cũng làm như vậy, nhưng không có thể làm được.”
Thuyết pháp nói xong, Đức Phật kết hợp hai câu chuyện và nhận diễn tiền thân. Lúc bấy giờ, người thợ sắn dựng cái dàn là Đế Ba Đạt Đa, còn con nai sơn dương là chính Đức Phật vậy.
Câu chuyện này mang nhiều giáo lý sâu sắc:
Thứ nhất, nó cho thấy rằng tâm từ bi không thể bị tiêu diệt bởi ác ý. Mặc dù bị tấn công, Bồ Tát vẫn cất tiếng cảnh báo kẻ sắp giết mình về hậu quả tội lỗi. Đây là thể hiện của Bồ Tát Đạo—tâm hướng tới giải thoát cho tất cả chúng sinh.
Thứ hai, trí tuệ siêu việt là bảo vệ vô cùng an toàn. Bồ Tát không bị giết vì Ngài có trí tuệ—Ngài nhận ra nguy hiểm từ sớm và tránh nó một cách thông minh.
Thứ ba, luật nhân quả là phổ quát và bất khả kháng. Dù là vua hay dân thường, dù có sức mạnh thế nào, hành động sát sinh luôn kéo theo hậu quả phản tác dụng trong vô số kiếp tương lai. Bồ Tát nói với người thợ sắn về địa ngục không phải để đe dọa, mà để cảnh báo nhân quả.
Ứng Dụng Vào Tu Tập Ngày Nay
Cho độc giả Phật tử hiện đại, câu chuyện này mang nhiều bài học thực tế:
Về từ bi: Chúng ta không cần đợi cho đến khi sắp chết mới thể hiện từ bi. Hàng ngày, chúng ta có cơ hội tu tập lòng từ bi qua những hành động nhỏ—tha thứ cho người khác, cảnh báo với tình yêu thương, giúp đỡ không kỳ vọng đền đáp.
Về trí tuệ: Trí tuệ trong Phật giáo không chỉ là kiến thức mà là khả năng nhìn thấu bản chất của hiện tượng, biết phân biệt nguy hiểm và an toàn, biết lựa chọn đường đi phù hợp.
Về nhân quả: Mỗi hành động của chúng ta đều có hậu quả. Nếu ta hành động với ác tâm, hậu quả sẽ tuần hoàn lại. Ngược lại, nếu tu tập với tâm từ bi và trí tuệ, chúng ta sẽ gặt hái quả ngọt ngào.
Về Bồ Tát Đạo: Đây là lời mời gọi con đường Bồ Tát—không chỉ tìm kiếm giải thoát cá nhân mà hướng tới giải thoát của tất cả chúng sinh, kể cả những kẻ muốn hại mình.
Câu chuyện con nai sơn dương và người thợ sắn, dù đơn giản về mặt cốt truyện, nhưng chứa đầy những giáo lý sâu sắc. Nó nhắc nhở chúng ta rằng Đức Phật, trong quá trình tu tập vô vàn kiếp, đã trải qua những khó khăn, thử thách, và những cuộc tấn công ác ý—nhưng từ bi và trí tuệ của Ngài luôn chiến thắng. Con đường này cũng là con đường của chúng ta, nếu chúng ta quyết tâm tu tập.
Bạn đang trên con đường tu tập của mình. Hãy nhớ rằng từ bi và trí tuệ là hai cánh chim bay cao nhất trong Phật pháp. Qua mỗi thử thách, chúng ta có cơ hội để phát triển những phẩm chất này. Sự bền bỉ trong tu tập sẽ dẫn chúng ta đến sự giác ngộ.
