Đa phần chúng ta đều tự tế, đúng hoàn, lời hay, ý đẹp trong điều kiện bình thường. Nhưng khi đương đến quyền lợi, danh dự bị bôi nhọ, cái tôi bị xúc phạm thì sẽ phản ứng dễ dỗi, thậm chí mất cả nhân cách. Đó là lẽ tự nhiên của con người khi chưa rèn luyện tâm tính. Tuy nhiên, Phật giáo chỉ chúng ta một cách khác – khi gặp nghịch cảnh, trái ý, chính là lúc kiểm tra và tu tập bản thân một cách thực sự.
Hiểu Rõ Thiện Ngữ và Cung Thuận Trong Phật Pháp
Thiện ngữ và cung thuận là hai khái niệm quan trọng trong tu học Phật giáo. Thiện ngữ có nghĩa là nói lời lành, chân thật, nhẹ nhàng, xây dựng, đoàn kết, yêu thương. Đó không chỉ là những lời nói lịch sự mà là sự phát xuất từ tâm từ bi, không có ý xấu hoặc gây tổn hại. Cung thuận là cung kính, nhu hòa, ôn tồn, tôn trọng người khác. Đôi khi có những việc mình chưa thực sự hài lòng nhưng cũng không vì thế mà bức bối, nóng nảy, quát thao, gây gổ.
Trong Kinh Trung A-hàm, Đức Phật đã dạy các tỳ-kheo về sự khác biệt giữa thực hành thiện ngữ và cung thuận đích thực với những hành động chỉ vì lợi ích và nhu cầu sống. Đức Phật nói: “Ta không nói các tỳ-kheo là thiện ngữ cung thuận do các nhu dụng sinh sống, y bát, ăn thức, giường chõng. Vì sao vậy? Tỳ-kheo ấy nếu không nhận được các thứ ấy thì trả lại bằng sự không thiện ngữ cung thuận, thành tựu được tính không thiện ngữ cung thuận.”
Một nhà sư đang thiền định dưới ánh nắng buổi sáng tạo cảnh tĩnh lặng
Khi Gặp Nghịch Cảnh – Thử Thách Thực Sự Củau Học
Điều đáng nói ở đây là chỉ khi gặp nghịch cảnh, trái ý, không vừa lòng mới kiểm tra được khả năng thiện ngữ và cung thuận của mình. Đó chính là dấu hiệu của sự tu tập thực sự. Ngược lại, nếu bạn chỉ biết nói lời lành và cung kính khi mọi việc suôn sẻ, khi được sủng ái, được tôn trọng, thì đó không phải là tu học đích thực. Đức Phật tiếp tục giảng: “Nếu có tỳ-kheo vì viễn ly, y trên viễn ly, sống nơi viễn ly mà thiện ngữ cung thuận, thành tựu được tính thiện ngữ cung thuận, Ta nói ấy thật sự là thiện ngữ cung thuận.”
Đa phần chúng ta đều tự tế, đúng hoàn trong điều kiện bình thường, nhưng khi đương đến quyền lợi, danh dự bị xúc phạm, cái tôi bị thương tổn thì sẽ phản ứng dễ dỗi. Đó là lẽ tự nhiên của con người chưa rèn luyện. Chính sự biến động trong cuộc sống với vô vàn nghịch cảnh sẽ giúp chúng ta rèn luyện mình để vững chãi hơn.
Khéo Léo Thủ Hộ Và An Trú Tâm Tính
Từ lời dạy của Đức Phật, chúng ta cần khéo léo thủ hộ và an trú. Thủ hộ là giữ gìn sâu căn, ba nghiệp thiện lành. An trú là vững bền trước mọi thuận nghịch. Muốn đạt được bình tĩnh và an nhiên như thế, chúng ta cần rèn luyện các đức tính quan trọng: nhân nhục, ôn hòa, giới chỉ, chịu đựng, giới tự chủ, khéo định, khéo tĩnh tâm.
Các tỳ-kheo đang tụng kinh trong chùa với tiếng chuông vang vọng
Trong cuộc sống tu học, việc gặp những người khác với quan điểm không giống mình là điều thường xuyên xảy ra. Nếu người khác nói những lời cực căn, chỉ trích, nói xấu, chúng ta nên “không phiền nộ, không thù nghịch, không uất sâu, oán hận, không hận học, không lộ về hung bạo.” Đó là dấu hiệu cho thấy ta đã bước đầu thành công trong tu học.
Khi gặp những tình cảnh như vậy, đa số người sẽ háo hức bào chữa, tìm cách biện minh cho mình, bộc tỏ sự không hài lòng. Nhưng nếu ta có thể duy trì được bình tĩnh, không hối hận, không căm ghét, không lâu dài tạo ra thù oán, chính là lúc ta thực hiện được thiện ngữ và cung thuận. Đó là khi ta thực sự “biết tu.”
Xây Dựng Hiểu Và Thương Qua Trí Tuệ
Xây dựng hiểu và thương hay nói cách khác là phát huy trí tuệ và từ bi – những chất liệu quan trọng giúp chúng ta vượt lên mọi chướng ngại. Trí tuệ giúp chúng ta nhận ra bản chất thực của những người khác, tại sao họ nói những lời như vậy. Có thể vì họ bức bối, uất hận, hay vì sự hiểu biết còn hạn chế. Từ bi giúp chúng ta thương xót tình trạng của họ thay vì giận dữ hay tức tối.
Hoa sen nở trên mặt nước, biểu tượng của sự tinh khiết giữa bụi đất
Khi gặp nghịch cảnh, trái ý, không vừa lòng, chúng ta có hai lựa chọn: một là để cảm xúc tiêu cực chi phối hành động, nói những lời tàn khốc, tạo thêm mâu thuẫn. Hai là sử dụng trí tuệ để hiểu tình huống, sử dụng từ bi để tương ưu người khác, rồi phản ứng bằng thiện ngữ và cung thuận. Lựa chọn thứ hai chính là tu học đích thực.
Ứng Dụng Trong Cuộc Sống Hàng Ngày
Trong thực tế, việc sống gần những người khác, chứng kiến những phản ứng tiêu cực của họ khi gặp cảnh trái ý, mới có thể kết luận chính xác về tu học của mỗi người. Nhiều người khoe khoang về bình tĩnh, nhẫn nhục nhưng đó chỉ là lời nói. Thực tế, khi bị xúc phạm, khi danh dự bị tổn thương, họ sẽ bộc lộ bản chất thực của mình.
Ngay cả những vị tỳ-kheo mới tu hành, vừa xuất gia, hướng đến ly dục và ly bất thiện pháp, khi gặp sự phân chia trong bốn vật dụng cần thiết (thực phẩm, y phục, tòa cụ-phòng xá, thuốc thang), lỡ có thiếu sót hoặc thua thiết so với huynh đệ mà kham nhận được, hoan hỷ vô tư, không phiền trách, cũng chẳng phải là dễ dàng. Nhưng bằng cách rèn luyện thường xuyên, họ sẽ ngày càng thành thạo trong việc kiểm soát tâm tính và phản ứng.
Rèn Luyện Để Vững Chãi Hơn
Dù ai cũng mong muốn an yên nhưng cuộc sống vẫn dễ dàng không bình yên. Chính sự biến động trong cuộc sống với vô vàn nghịch cảnh sẽ giúp chúng ta rèn luyện mình để vững chãi hơn. Cần khéo léo thủ hộ và an trú. Thủ hộ là giữ gìn sâu căn, ba nghiệp thiện lành. An trú là vững bền trước mọi thuận nghịch. Xây dựng hiểu và thương hay nói cách khác là phát huy trí tuệ và từ bi – những chất liệu quan trọng giúp chúng ta vượt lên mọi chướng ngại.
Kết Luận
Cuộc tu học Phật giáo không phải là tìm kiếm những hoàn cảnh thuận lợi, thoải mái, mà là học cách đương đầu với những hoàn cảnh khó khăn, thử thách. Mỗi lần gặp nghịch cảnh, trái ý, chính là một cơ hội để kiểm tra xem bản thân đã tiến bộ trong tu học bao nhiêu. Khi bạn có thể duy trì thiện ngữ và cung thuận trong lúc khó khăn, giận dữ, bị xúc phạm, đó chính là dấu hiệu bạn đang tu học đích thực.
Hãy biến mỗi nghịch cảnh thành một bài học, mỗi người khác thành một thầy dạy, và hãy nhớ rằng: “Khi gặp nghịch cảnh, ngưởi khác nói những lời cực căn mà ta không phiền nộ, không thù nghịch, không uất sâu, oán hận, không hận học, không lộ về hung bạo” – đó chính là lúc ta thực sự biết tu, là lúc ta làm chủ bản thân trước những điều không vừa ý.
