Khi bước chân lên con đường tu học Phật, mỗi Phật tử đều phát nguyện theo Tam Bảo, quyết tâm học tập theo giáo pháp của Đức Phật. Nhưng để bước chân ấy mang ý nghĩa sâu sắc, chúng ta cần nắm vững hai nền tảng căn bản trong Phật giáo: Từ Bi và Trí Tuệ. Chính lòng Từ Bi chính là cội nguồn, là trái tim đập động của mọi hành động Phật sự.
Trong cơ thể của con người, trái tim và khối óc tượng trưng cho hai thứ linh hồn khác nhau. Tương tự, trong Phật giáo, Từ Bi biểu hiện cho tâm từ – con tim yêu thương, còn Trí Tuệ là sự hiểu biết sâu sắc về bản chất cuộc đời. Từ đó, hòa thượng Thích Nhất Hạnh đã định nghĩa Từ Bi một cách giản dị và sâu sắc nhất: đó là tình yêu thương không điều kiện.
Bản Chất Của Từ Bi Trong Giáo Pháp Phật
Để hiểu rõ hơn về Từ Bi, chúng ta cần phân biệt rõ ràng giữa các khái niệm. “Từ” là ban vui, có nghĩa là chia sẻ niềm vui đến mọi người và vui vẻ với cái vui của người khác. “Bi” là cứu khổ, tức là lòng đồng cảm, xót thương trước cảnh khổ của người. Hai từ này kết hợp lại thành “Từ Bi” – một tâm thái sống muốn giải thoát khổ đau cho mọi sinh linh.
Nói đến lòng Từ Bi, Đức Phật Thích Ca là một tấm gương thắp sáng nhất cho chúng ta noi theo. Ngài đã xả thân mạng của mình cho muôn loài chúng sanh. Kinh Kim Quang Minh ghi chép rằng qua nhiều kiếp, Phật đã lao động vất vả, hy sinh để cứu độ tất cả chúng sinh khổ vực. Ngài hiểu rõ rằng, giải thoát bản thân là không đủ, chân lý của Phật là giải thoát cho cả muôn loài.
Đức Phật Thích Ca tỏ lòng từ bi với chúng sanh qua nhiều kiếp
Câu Chuyện Vua Xả Thân Của Lòng Từ Bi
Một trong những câu chuyện tiêu biểu nhất về lòng Từ Bi được ghi lại trong các bộ kinh Phật. Vào thời xưa, có vua Ma-ha La-đế thường làm việc thiền định, không có kẻ thù. Vua có ba người con. Một hôm ba vị vương tử cùng nhau vào rừng du ngoạn, dần dần họ đến một khu rừng trúc yên tĩnh.
Tại đó, cả ba gặp một bà mẹ sơ sinh vừa mới đẻ bảy con chỉ được bảy ngày tuổi. Bà mẹ các con chúng đói quặt, không thể kiếm được thức ăn, nên bà khát khưởn, thân thể ốm gầy, mạng sống không còn bao lâu. Vua tử thứ ba suy tư: “Đây chính là lúc ta xả thân mạng. Ta từ xưa đến nay đã xả thân nhiều lần, nhưng đều vô ích! Tùy thời cấp dưỡng cho thân không thiếu gì, mà nó không biết ơn, lại còn hằn oán. Thân này thật không bền chắc, nay ta xả bỏ để có sự nghiệp Vô thường, làm chiếc cầu lớn trên biển sinh tử, vĩnh viễn xa lửa nơi lo sợ vô thường biển đời, thành tựu đầy đủ công đức Trí Tuệ.”
Vua xả thân cho bà mẹ chim nòng cổng trong rừng trúc
Vua tử liền nói với hai anh: “Hai anh cùng với gia nhân có thể trở về trước, em sẽ ở lại sau!” Ngài rời lạc chim nòng cổng, cọi y phục treo lên cành tre và phát nguyện: “Ta nay vì tất cả chúng sinh, cầu chứng đạo mầu Vô thường giác, độ chứng sinh trong ba cõi!” Phát nguyện xong, vua tử buông mình trước bảy chim con đó, nhưng do oai lực từ bi của ngài nên chim không thể ăn thịt. Vua tử suy nghĩ: “Chim quá ốm gầy, sức lực yếu ớt không thể ăn thịt ta.” Ngài tìm dao bén, nhưng không có, bèn dùng cành tre khó tự đâm vào cỏ, cho máu tuôn ra chảy đến bên chim. Chim thấy máu từ cỏ vua tử tuôn ra, liền đến uống và ăn thịt, chỉ còn lại xương.
Từ Bi Được Thực Hành Trong Cuộc Sống Hiện Nay
Còn trong kiếp này, thông qua nhiều bài giảng, Đức Phật luôn khuyến dụ đệ tử phải biết phát tâm Từ Bi. Trong Kệ Pháp Cú Bắc Truyền (Câu 121-122), Phật dạy:
Thường giữ lòng từ Ái,
Sống đúng lời Phật khuyên,
Biết đủ biết dừng lại,
Sẽ sống đời thanh danh.
Đức Phật A-Di-Đà, người đã thấy sự đau khổ của chúng sanh trong cảnh Ta-Bà mà phát lên 48 lời nguyện, hình thành nên nước cõi Tây Phương Cực Lạc. Nguyện của Phật A-Di-Đà đưa hết chúng sanh rối xa đường khổ đến bờ bến an lạc, đó là biểu hiện tối cao của lòng Từ Bi.
Bộ Tát Quán Thế Âm – Bồ Tát của lòng từ bi
Bộ Tát Quán Thế Âm, vị Bồ Tát đại diện cho lòng Từ Bi, đã ứng hóa ra 33 thân tướng khác nhau, đi khắp nơi cứu độ chúng sanh. Nếu ai xưng niệm danh hiệu ngài, ngài liền ứng hiện giúp đỡ cho vượt qua khó khăn, khổ nạn. Hình ảnh Chư Phật, Chư Bồ Tát là những tấm gương sáng nhất cho mỗi người chúng ta noi theo. Chúng ta nương theo các ngài, ứng dụng lòng từ bi vào cuộc đời.
Từ Bi Trong Gia Đình Và Xã Hội Hiện Đại
Đối với gia đình, chúng ta phải hết lòng kính trọng ông bà cha mẹ, thương yêu anh chị em trong nhà. Đối với những người bạn thân xung quanh, chúng ta phải hết lòng thương yêu họ. Tuy nhiên, thực hành Từ Bi không chỉ dừng lại ở những người ta yêu. Nó cần mở rộng đến những người không thuận với mình, những người chối từ hay muốn hạm hại ta. Chính việc thương yêu được những người như vậy là một thử thách lớn đối với đạo đức của chúng ta.
Ngày nay, đời sống xã hội phát triển mạnh mẽ, những thiết bị điện tử như điện thoại, iPad hay những phương tiện thông tin đại chúng như Facebook, Zalo được quảng cáo là có khả năng kéo con người lại gần với nhau hơn. Nhưng ngược lại, chính những công nghệ này lại khiến người với người ngày càng xa cách nhau. Có những gia đình ba, bốn thành viên mà mỗi người đều sống trong thế giới riêng của mình, không còn quan tâm gì đến những thành viên khác nữa.
Công nghệ kéo con người xa cách nhau
Nếu cứ như vậy thì tình cảm giữa con người với nhau cũng ngày càng phai nhạt. Đến một ngày tình thương yêu, lòng bao dung, từ ái không còn thì con người sống với nhau một cách dửng dưng, vô cảm, trái tim không còn rung động khi thấy những cảnh khổ đau của những người xung quanh mình. Thấy được những nguy hại như vậy, nên chúng ta phải hết sức cẩn thận khi sử dụng những tiến bộ của khoa học kỹ thuật, biết ứng dụng đúng cách sẽ làm cho cuộc sống tốt đẹp hơn, đừng để chúng dẫn dắt ta đi lầm đường lạc lối.
Bỏng Từ Bi Và Sự Nhân Nhượng
Một con đường hẹp mà cả ta và người đều muốn bước qua. Ta và người cùng tranh giành đầu đá quyết liệt để được đi qua con đường đó. Cuối cùng, chẳng có ai qua được. Nay ta là người đã hiểu Phật pháp, đã phát khởi được tâm từ bi, thì cho dù người đó không chịu nhường cho ta, ta vẫn nguyện sẽ nhường đường cho người. Từ đó, đường trước rộng ra và cả hai đều có thể thẳng tiến đến đích.
Tâm từ bi là chìa khóa mở con đường an lạc
Người đệ tử Phật có thể khởi từ tâm thương yêu cho đến tất cả mọi loài. Tuy nhiên, ngược lại, đôi khi những người sống kế bên cạnh ta mà ta chưa thương yêu được họ. Ví dụ như người ta thương yêu cho đến từng loài sâu, từng con kiến, nhưng khi gặp điều không vừa lòng, ta chẳng tiếc lời chửi mắng hay đánh đập những người thân của mình không thương tiếc. Có người đi chùa lâu năm, kinh nào cũng thuộc nhưng đẳng chút là nơi sân hận. Như vậy, liệu ta có làm đúng theo như lời Phật đã dạy hay chưa?
Con Đường Từng Bước Phát Khởi Từ Bi
Chúng ta phải đi từng bước trên con đường thực tập phát khởi tâm từ bi:
Bước 1: Thương yêu những người trong gia đình (ông bà cha mẹ, anh chị em ta)
Bước 2: Thương yêu những người xung quanh (bạn bè than thiết, hàng xóm làng giềng, đồng nghiệp trong công ty, hay huynh đệ sống chung một mái chùa)
Bước 3: Thương yêu những người trong cộng đồng xã hội và trong quốc gia của ta
Bước 4: Yêu thương toàn thể những con người trên địa cầu
Bước 5: Yêu thương tất cả chúng sanh (từ con người cho đến loài vật)
Bước 6: Yêu thương cả những chúng sanh vô tình (từ cây cỏ tới rừng nước)
Bản Chất Đích Thực Của Từ Bi
Từ Bi trong Phật giáo là chúng ta làm phát khởi lòng yêu thương trong chính mình. Từ Bi đi đôi với Trí Tuệ nên vượt thoát mong cầu và phân biệt. Và Từ Bi trong Phật giáo cũng là phương tiện hành đạo của hành giả cũng như chỉ lý của Chư Bồ Tát. Nếu mình giúp người để mong người giúp lại thì chưa phải là bản chất đích thực của Từ Bi trong Phật giáo. Từ Bi chân chính là sự vô điều kiện, vô mong cầu, phát sinh từ sự hiểu thấu những khổ đau của tất cả mọi loài.
Có một câu chuyện giản dị kia: Có một cậu bé kia giận máy mình nên cậu chạy vào một khu rừng và hét thắt to “Tôi ghét người” cả khu rừng đồng thanh đáp lại “Tôi ghét người”. Cậu bé sợ hãi chạy về nói với mẹ. Mẹ cậu dẫn trở lại khu rừng, dạy cậu hãy nói rằng “Tôi thương người”, cả khu rừng lại đồng thanh đáp “Tôi thương người”.
Câu chuyện này giống như chính bản thân ta. Khi ta ganh ghét, đố kỵ hay muốn hại người thì chính người cũng ganh ghét, đố kỵ hay muốn hại ta. Ngược lại, khi ta thương yêu người thì chắc chắn người sẽ thương yêu ta. Đây chính là quy luật nhân quả của Phật giáo – như thế nào đầu vào thì như thế ấy đầu ra. Từ Bi là chìa khóa kỳ diệu mở cánh cửa tâm hồn người khác, biến ngoại cảnh khó khăn thành những bài học quý báu cho con đường tu học của ta.
