Trong hành trình tu tập của mỗi Phật tử, việc nhận thức được vị ngọt và sự nguy hại của các phàm pháp thế gian là một bước tiến quan trọng. Đây là nền tảng để chúng ta dần dần buông bỏ những khát vọng gây khổ và hướng về con đường giải thoát. Ngài Phật Bồ-tát Siddhatttha một khi xuất gia chưa bao lâu đã chứng đắc vị ngọt của tất cả các thiền định hữu vi hữu ngã, nhưng khi đã thấy rõ định này chỉ tạo nên sự dính mắc trong sắc ái, vô sắc ái ngài liền tự bỏ. Vì sao vậy? Vì sau khi hoàn toàn giác ngộ, ngài nhận ra rằng chính định vô vi vô ngã khác hẳn tích thiền bất định này—đó là con đường thực sự dẫn đến Niết Bàn.
Hiểu rõ vị ngọt và sự nguy hại của các pháp thế gian giúp chúng ta tránh xa những sai lầm trong tu tập. Khi vô minh—tức là không biết sự thật—chúng ta sinh ra ái dục. Ngược lại, khi người tu thấy rõ sự sinh, sự diệt, vị ngọt và mọi nguy hại của các pháp thế gian, họ không còn tham đắm bất kỳ điều gì trên đời. Đó chính là Minh—tức không còn vô minh và ái dục nữa.
Sự Khác Biệt Giữa Vô Minh và Minh Sáng
Khi vô minh muốn diệt ái dục thì cũng là ái dục, vì không thấy sự thật thì diệt dục này lại sinh dục kia trong vòng Tam giới mà thôi. Rồi cuối cùng cũng trở lại cái cũ nên mới gọi là luân hồi. Thí dụ, một người chán cõi Dục Giới cố gắng hành thiền để lên cõi Sắc Giới, rồi thấy cõi Sắc Giới vẫn còn thấp, muốn lên cõi Vô Sắc Giới cho cao, đến cõi Vô Sắc Giới cuối cùng cũng chán lại muốn quay về Dục Giới—cứ thế luân hồi mãi trong Tam giới.
Vậy làm sao để thực sự thoát khỏi vòng luân hồi? Câu trả lời nằm ở chỗ khác hoàn toàn. Người tu cần phải thấy rõ sự thật của tất cả các hiện tượng, chứ không phải cố gắng diệt các khát vọng một cách bướng bỉnh. Khi vô minh muốn diệt ái dục thì cũng là ái dục. Điều này rất dễ nhầm lẫn: nhiều người cố diệt tham sân si để mau giải thoát hoặc lập nguyện giải thoát ngay trong kiếp này vì sợ khổ, muốn được lạc thì cũng là vô minh ái dục mà thôi.
Nhà sư thiền định tại chùa tu tập để hiểu rõ vị ngọt và sự nguy hại của các pháp thế gian
Con Đường Thực Sự: Thánh Tri và Bát Nhã
Phải thấy ra sự thật mới giác ngộ giải thoát được. Thấy ra rõ ràng bằng tuệ trí là Minh, cũng như người thấy thuốc không loại bỏ vị thuốc nào (âm, dương, hàn, nhiệt, đắng, cay, ngọt, mặn…) tùy thời tùy chủng mà sử dụng. Vì thấy thuốc biết rõ tính chất của mỗi vị thuốc nên khi sử dụng mới không hại mình hại người. Còn người không biết cứ uống quá nhiều thuốc bổ thì chỉ rước hại mà thôi.
Như vậy không phải là nỗ lực diệt tham sân si, mà phải thấy rõ chúng thì mới không còn bị chúng trói buộc. Có loại tham sân si ảo, có loại tham sân si do duyên sinh, có loại tham sân si trong thuốc tính tự nhiên của tâm. Vì vậy, chỉ cần thấy ra, loại ảo thấy ra thì nó tự hết, loại duyên sinh thì qua đó thấy ra sự sinh diệt, sự lợi hại của chúng, loại thuốc tính tự nhiên của tâm thì thấy ra để không diệt lầm, chứ không phải loại nào cũng diệt.
Thí Dụ Nhận Diện Sơi Dây Và Con Rắn
Thí dụ như thấy sơi dây tương con rắn, vậy phải loại bỏ ảo tưởng hay loại bỏ sơi dây? Câu trả lời là phải loại bỏ ảo tưởng. Cho nên trong Phật pháp có sơ đoạn và phi sơ đoạn tức là cái gì diệt được và cái gì không diệt được. Chứ không phải diệt hết sạch thành ra đoạn kiến.
Điểm mấu chốt là cần thấy rõ vị ngọt và sự nguy hại của các pháp thế gian. Khi con người hiểu biết được điều này, họ sẽ tự nhiên không còn bị lôi kéo bởi những khát vọng tạm thời. Đó là lúc chúng ta bắt đầu hành trì thiền định đúng cách—không phải để trốn tránh khổ đau, mà để thấy rõ bản chất thực của mọi sự vật.
Ứng Dụng Vào Tu Tập Hàng Ngày
Cuối cùng, thấy ra là chính chứ không phải cái gì cũng có Diệt. Hiểu được nguyên lý này, chúng ta sẽ tránh được những sai lầm trong tu tập—những sai lầm mà hàng ngàn Phật tử đã phạm phải. Thay vì cố gắng diệt những khát vọng bằng ý chí, chúng ta hãy bắt tay vào việc quan sát, hiểu biết và thấy rõ bản chất của chúng. Thế thì giải thoát sẽ tự nhiên đến, không cần cố gắng hay áp đặt.
Đối với những Phật tử đang trên con đường tu tập, bài học này rất quan trọng. Không nên nỗ lực diệt tham sân si một cách mù quáng, mà hãy áp dụng tuệ trí để hiểu rõ những khát vọng này từ gốc rễ. Khi nào hiểu được, giải thoát sẽ đến một cách tự nhiên và bền vững. Đó là con đường thực sự mà Phật Tổ đã chỉ dạy.
Tài Liệu Tham Khảo:
- Soi Sáng Thực Tại – Giáo lý của Hòa Thượng Viên Minh
- Kinh Pháp Cú (Dhammapada) – Những lời dạy về khát vọng và giải thoát
- Tam Pháp Ấn – Nguyên lý cơ bản của Phật giáo
