Trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta thường bị ảnh hưởng bởi những biến động của thế gian. Vui khi được khen ngợi, buồn khi bị chê bai; hạnh phúc khi có được những gì mong muốn, khổ khi mất mát. Đây chính là những biểu hiện của Tám Phong Thế Gian – những cơn gió vô hình nhưng vô cùng mạnh mẽ, đẩy chúng ta lao xao từ trong đến ngoài. Theo Phật giáo, những cơn gió này không phải là bất khả kháng, mà chúng ta hoàn toàn có khả năng vượt qua chúng thông qua sự tu tập chính niệm và trí tuệ. Hiểu rõ về Tám Phong Thế Gian là bước đầu tiên để đạt được tâm an lạc, giải thoát khỏi những khổ đau do sự chuyên chú vào những điều vô thường.
Tám Phong Thế Gian Là Gì?
Tám Phong Thế Gian, còn gọi là Bát Phong, bao gồm tám biểu hiện của thế gian được chia thành bốn cặp đối lập: lợi (được lợi) và tổn (mất lợi); vinh (danh vọng) và nhục (sỉ nhục); khen (lời ca ngợi) và chê (lời chỉ trích); vui (hưởng thụ) và khổ (đau khổ).
Đây không phải là những khái niệm trừu tượng mà thực tế là những sức mạnh cơ bản tác động đến tâm thức con người. Khi chúng ta nhận được lợi lộc, tâm chúng ta vui mừng. Khi mất mát xảy ra, chúng ta cảm thấy buồn bã. Khi được công nhân và khen ngợi, lòng tự trọng được nâng cao. Khi bị chê bai và cô lập, chúng ta cảm thấy tổn thương. Những phản ứng này là tự nhiên, nhưng chúng ta cần học cách không để chúng chi phối tâm trí của mình.
Tâm thanh tịnh giữa những biến động của tám phong thế gian
Kinh Lokavipatti (Kinh Về Những Bất Thắng Của Thế Gian) do Đức Phật giảng dạy, đã chỉ rõ rằng những cơn gió này là những pháp tùy thuộc, chúng sinh diệt và vô thường. Không ai tránh khỏi ảnh hưởng của chúng trong suốt cuộc sống thế gian. Tuy nhiên, người tu tập với trí tuệ sẽ nhận ra bản chất thay đổi liên tục của những điều này và không bị chi phối bởi chúng.
Tính Chất Vô Thường Của Tám Phong
Điểm quan trọng đầu tiên mà Phật giáo nhấn mạnh là tất cả những hiện tượng này đều có tính chất vô thường. Cái gì đến sẽ đi, cái gì lên sẽ xuống. Một người hôm nay được công nhân, ngày mai có thể bị chỉ trích. Tài sản có được ngày hôm nay có thể mất đi vào ngày mai. Danh vọng xây dựng suốt đời có thể đổ vỡ trong một sự kiện. Hạnh phúc của hôm nay bị thay thế bởi khổ đau của ngày mai.
Kinh Tú Đạp Nhị Mươi Chương nói rằng: “Người ham muốn danh tiếng như đốt hương, khi người ta ngửi được mùi thơm thì cây hương đã tàn rồi.” Ý nghĩa sâu sắc của lời Phật là danh tiếng chính là những gì tàn lụi theo thời gian. Ngay khi chúng ta còn sống để hưởng thụ danh vọng, nó đã bắt đầu phai nhòa. Sau khi chúng ta qua đời, tất cả những gì chúng ta làm để xây dựng danh vọng cũng sẽ dần bị quên lãng.
Vinh nhục, khen chê, lợi tổn, vui khổ – tất cả đều theo quy luật vô thường này. Không có gì tồn tại vĩnh viễn trong thế gian này. Nhận thức được điều này là những bước khôn ngoan đầu tiên trên con đường tu tập.
Làm Thế Nào Để Không Bị Chi Phối Bởi Tám Phong
Phật giáo không dạy chúng ta từ chối hoặc né tránh những điều tốt đẹp, cũng không bảo chúng ta vô cảm với những khổ đau. Thay vào đó, Phật giáo hướng dẫn chúng ta phát triển một cái nhìn sâu sắc hơn về bản chất của những hiện tượng này.
Trước hết, người tu tập cần phát triển chính niệm – khả năng giữ tâm tỉnh thức trong mọi tình huống. Khi chúng ta nhận được tin vui, chúng ta biết rằng đó chỉ là một phần của chu kỳ vô thường. Khi bị gặp phải điều tệ hại, chúng ta cũng biết rằng nó cũng sẽ thay đổi. Chính niệm giúp chúng ta tránh phản ứng quá khích hoặc rơi vào tuyệt vọng.
Thứ hai, chúng ta cần phát triển trí tuệ quan sát. Thay vì nhìn các hiện tượng từ bề ngoài, chúng ta học cách xem xét sâu sắc bản chất của chúng. Chúng ta nhận ra rằng vinh nhục không phải là vật chất có thực, mà chỉ là những ý niệm được con người tạo ra. Danh vọng không thể làm cho chúng ta hạnh phúc thực sự nếu tâm chúng ta không được an định.
Thứ ba, chúng ta học cách buông bỏ sự chuyên chú. Điều này không có nghĩa là chúng ta không cố gắng làm việc tốt hay không quan tâm đến kết quả. Thay vào đó, chúng ta cố gắng nhưng không bị sợ hãi bởi kết quả. Chúng ta hành động một cách đạo đức, nhưng không bị ràng buộc bởi kết quả cụ thể của hành động đó.
Sự Thực Về Danh Vọng Và Thanh Danh
Trong xã hội hiện đại, danh vọng được xem như một trong những mục tiêu quan trọng nhất. Mọi người cố gắng xây dựng sự nghiệp, tạo lập danh tiếng, tìm kiếm sự công nhân xã hội. Tuy nhiên, lịch sử cho thấy rằng danh vọng là một thứ vô cùng mong manh.
Nhà thơ Nguyễn Công Trứ đã viết: “Làm trai đứng ở trong trời đất, phải có danh gì với người sống.” Câu thơ này không phải khuyến khích chúng ta tìm kiếm danh vọng, mà nhắc nhở rằng hành động tốt – làm ích cho nhân dân, đất nước – mới là điều quan trọng. Danh vọng chỉ là một hiệu quả phụ thứ của những việc làm tốt đẹp, không phải là mục đích chính.
Hơn nữa, danh vọng có những khía cạnh hai mặt. Điều được công nhân là người này cũng có thể bị chỉ trích bởi người khác. Hôm nay vinh danh, ngày mai sỉ nhục. Danh tiếng xây dựng trong mấy chục năm có thể bị phá hủy trong một đêm. Những vị lãnh đạo từng được tôn kính sau khi rời khỏi vị trí của họ có thể bị chỉ trích gay gắt. Điều này cho thấy danh vọng hoàn toàn không ổn định, vô thường và vô thể.
Khổ Đau Từ Sự Ràng Buộc Bởi Tám Phong
Chúng ta có thể hỏi: tại sao phải quan tâm đến Tám Phong nếu chúng là những hiện tượng tự nhiên của thế gian? Câu trả lời là vì sự chuyên chú bởi chúng sẽ tạo ra khổ đau.
Khi chúng ta quá vui mừng với lợi lộc, chúng ta sợ sẽ mất nó. Sợ hãi này tạo ra căng thẳng. Khi chúng ta quá tự hào với danh vọng, chúng ta sợ bị mất mát hoặc bị xúc phạm. Chúng ta trở nên nhạy cảm, dễ bị tổn thương. Khi chúng ta quá chuyên chú vào lời khen, chúng ta sẽ khổ đau vì lời chê. Tâm trí chúng ta không bao giờ tìm được yên tĩnh.
Ngoài ra, sự chuyên chú bởi Tám Phong còn dẫn tới những hành động không đạo đức. Để kiếm được lợi lộc, chúng ta có thể lừa dối. Để tạo dựng danh vọng, chúng ta có thể gây tổn thương đến người khác. Để được khen ngợi, chúng ta có thể giả tạo. Những hành động này tạo ra những biến cảnh tâm linh không tốt đẹp, dẫn tới những kết quả khổ đau trong tương lai.
Sự an lạc từ buông bỏ những ham muốn của tám phong
Con Đường Siêu Việt: Nhìn Rõ Hai Mặt Của Mọi Sự Vật
Phật giáo hướng dẫn chúng ta phát triển cái nhìn siêu việt, khả năng thấy rõ cả hai mặt của mọi sự vật. Mọi lợi lộc đều kèm theo rủi ro mất mát. Mọi danh vọng đều có thể bị tổn hại. Mọi hạnh phúc đều có thể bị thay thế bởi khổ đau. Nhận thức được điều này không phải là bi quan, mà là thực tế.
Kinh Lokavipatti Sutta đã nêu rõ rằng khi người tu tập nhận ra rằng Tám Phong là những điều tùy thuộc, chúng sinh diệt và vô thường, họ sẽ không còn bị chi phối bởi chúng. Khi tâm không còn bị rung động bởi lợi và tổn, vinh và nhục, khen và chê, vui và khổ, người đó đã đạt được một trạng thái tâm an lạc đặc biệt.
Kinh này nói: “Được, mất và nhục, vinh, chê, khen và vui, khổ – trong thế giới loài người là những pháp tùy thuộc, sinh diệt và vô thường. Biết được như vậy, người trí tuệ, chính niệm, quán sát chúng là duyên hợp đối thay, pháp ưu ái, không đứng, không ưu ái, sâu. Với thuận cảnh, nghịch cảnh đã tiêu mất, không còn. Tuệ giác không trần câu. Tâm không còn phiền não nào. Vì vậy hiểu biết đúng, đã đạt đến siêu việt, bước tới được bờ kia, bờ Niết bàn an tĩnh.”
Cách Thực Hành Trong Cuộc Sống Hàng Ngày
Làm thế nào để chúng ta áp dụng những giáo lý này vào cuộc sống hàng ngày? Dưới đây là những hướng dẫn thực tế:
Thứ nhất, ghi nhận phản ứng tự nhiên của tâm. Khi bị khen ngợi, tâm chúng ta tự nhiên vui mừng. Đây là điều bình thường. Nhưng chúng ta cần ghi nhận điều này và không để nó ngoài tầm kiểm soát. Ghi nhận mà không phản ứng quá khích.
Thứ hai, thực hành thường xuyên chính niệm. Hàng ngày, chúng ta nên dành thời gian để ngồi im, quan sát tâm mình. Khi những suy nghĩ về lợi tổn hay vinh nhục xuất hiện, chúng ta chỉ cần ghi nhận chúng mà không phán xét hay phản ứng.
Thứ ba, nuôi dưỡng lòng từ bi. Lòng từ bi giúp chúng ta vượt ra ngoài những quan tâm tự tâm. Khi chúng ta cảm thấy yêu thương đối với tất cả mọi người, chúng ta sẽ ít bị chi phối bởi những gì mọi người nghĩ về chúng ta.
Thứ tư, hành động một cách đạo đức nhưng không gắn bó với kết quả. Chúng ta nên cố gắng làm những việc tốt đẹp, nhưng không bị ám ảnh bởi kết quả. Làm tốt vì bản chất của việc tốt, không phải vì kỳ vọng khen ngợi.
Kết Luận: Tâm An Lạc Là Hạnh Phúc Thực Sự
Tám Phong Thế Gian sẽ luôn tồn tại miễn là chúng ta còn sống trên thế gian này. Không ai có thể tránh khỏi những biến động này hoàn toàn. Tuy nhiên, thông qua tu tập Phật pháp, chúng ta có thể học cách thong dong trước những cơn gió này – không bị thổi bay bởi chúng.
Hạnh phúc thực sự không đến từ việc có được nhiều lợi lộc, nhiều danh vọng hay nhiều lời khen ngợi. Hạnh phúc thực sự đến từ một tâm an lạc, tâm không bị chia cắt bởi những sợ hãi, những ham muốn và những sơ sảy. Đó là tâm biết cách để cho mọi thứ đi, hiểu rõ bản chất vô thường của tất cả những điều, và sống với chính niệm, trí tuệ và lòng từ bi.
Hành trình tu tập là hành trình để phát triển cái nhìn siêu việt này. Mỗi ngày, chúng ta có cơ hội để luyện tập nhìn rõ những điều chúng ta vốn bị mù quáng. Mỗi lần chúng ta gặp phải những thử thách liên quan đến Tám Phong, chúng ta có cơ hội để áp dụng những giáo lý Phật đã dạy. Dần dần, tâm chúng ta sẽ trở nên vững chắc hơn, an lạc hơn, và xa lạ hơn với những khổ đau do những biến động của thế gian gây ra.
Mỏi mệt từ việc theo đuổi những điều vô thường sẽ phai nhòa khi chúng ta bắt đầu tìm kiếm những điều bền vững, những điều thực sự có giá trị. Đó là con đường Phật chỉ dạy, con đường dẫn chúng ta từ khổ đau đến an lạc, từ si mê đến giác ngộ. Bước đi từng bước trên con đường này, chúng ta sẽ dần dần cảm nhận được cái bình yên mà lâu nay chúng ta luôn tìm kiếm.
Tài Liệu Tham Khảo:
- Kinh Lokavipatti Sutta (Kinh Về Những Bất Thắng Của Thế Gian) – Bộ kinh Samyutta Nikaya
- Tú Đạp Nhị Mươi Chương – Kinh điển Phật giáo cổ
- Giáo lý về Tám Phong Thế Gian trong Phật giáo Theravada và Mahayana
