Trong dạy dỗ của Phật giáo, hiếu thân đối với cha mẹ, biết ơn và đền ơn được xem là những phẩm tính đạo đức hết sức quan trọng. Có thể nói, ai khiếm khuyết những phẩm tính này thì quả là ngộm chẳng nên là người. Tuy vậy, mặc dù đạo lý rõ ràng, nhưng trong thực tiễn đời sống, mỗi người lại biểu hiện hiếu đạo khác nhau tùy theo nghiệp và hoàn cảnh của mình. Nghiệp ở đây bao gồm nhận thức, quan điểm cá nhân về hiếu đạo và cách ứng dụng nó vào cuộc sống thực tế. Ngoài ra, còn có những nghiệp duyên quá khó, như nợ nần, chi phí lớn lao, tạo ra nhiều trở ngại khiến cho hiếu đạo mà người ta thường rất khó nhận ra hay lý giải được.
Theo lời Phật dạy, đối với hàng Phật tử, niệm tín nơi Tam Bảo – tức là Phật, Pháp, Tăng – là cơ sở quan trọng để thiết lập và thực hành hiếu đạo. Thoạt nhìn, niệm tín Tam Bảo và hiếu đạo có vẻ là hai vấn đề khác nhau, ít có liên quan với nhau. Tuy nhiên, nếu xét kỹ, chúng lại có mối liên hệ mật thiết. Đoạn kinh văn dưới đây minh chứng cho điều này: “Chúng sinh muốn khoá tâm tự, có lòng tin thuần thành, vâng nhận phụng sự cha mẹ, anh em” – tức là phải giữ vững niệm tín trong Tam Bảo, không dao động, và từ đó mới có thể hiếu thân đạo.
Đặc Tính Của Niệm Tín Trong Khung Nhìn Phật Giáo
Niệm tín Tam Bảo là bước đầu tiên trên đường tu tập Phật pháp. Nhiều người dễ dàng chinh phục bước cơ bản này để vượt lên những tầng cao hơn. Tuy nhiên, thực tiễn lại khác. Chúng ta tất cả đều tin tưởng Phật Thích Ca, nhưng sự quá khứ của ngài quá xa vời, và con đường tu tập vẫn còn dài (trong khi các truyền thống Phật giáo đều đề cập đến nhiều vị Phật qua các đời). Chúng ta cũng tin vào Pháp theo truyền thống của mình, nhưng không hiểu sâu sắc và không chấp nhận các truyền thống khác, mặc dù “Pháp của Như Lai khéo thuyết, vô ngại, rất là vi diệu, do đó mà thành quả bằng vậy.”
Tin vào Tăng lại là vấn đề còn khó khăn hơn. Thành hiện Tăng ngày càng hiếm hoi, trong khi phẩm và tạp Tăng thì ngày càng nhiều. Vì vậy, việc giữ tâm “không dao động” với Tam Bảo quả là khó khăn và là thách thức mà hàng Phật tử – cả tại gia lẫn xuất gia – phải vượt qua.
Niệm tín nơi Phật pháp là ánh sáng dẫn lối trên con đường tu tập của Phật tử
Mối Liên Hệ Sâu Sắc Giữa Tính Tín Tam Bảo Và Hiếu Đạo
Dù khó khăn đến thế nào, “không dao động” với Tam Bảo vẫn là thách thức mà hàng Phật tử tại gia và xuất gia phải vượt qua. Vì khi tâm không tín (tin sâu, tin với trí tuệ), niệm tín nơi Tam Bảo mà “dao động”, chúng ta không thể tiến tu được. Khi tính tín có sự dao động, tính từ bi hảo, xúc động lòng quý hộ thân sơ khác, tha thứ và bao dung, hiếu thân đối với cha mẹ và anh chị em sẽ không thể phát triển được.
Khi niệm tín Tam Bảo trong chúng ta ngày một sâu sắc và bất động, chúng ta tự khi đó sẽ cảm nhận được tinh hoa và thánh thiện nơi Tam Bảo, giống như nhìn đá thấy ngọc, nhìn quằn thấy vàng. Nhờ đó mà niệm tín về Phật-Pháp-Tăng trong ta ngày một sâu sắc và bất động. Từ nền tảng này, những thiện tâm như từ bi hảo, xúc động lòng quý hộ thân sơ khác, tha thứ và bao dung, hiếu đạo với cha mẹ và anh chị em ngày một lần dần thêm vào.
Vì thế, để trọn niệm hiếu đạo với cha mẹ và anh em, người con Phật trước hết cần trau dồi đức tin và thâm tín nơi Tam Bảo. Chỉ khi lòng tin vững chắc thì những phẩm chất thiện lành khác mới có thể phát triển một cách tự nhiên và bền vững.
Giáo Dạy Từ Kinh Điển Về Niệm Tín Và Hiếu Thân
Theo một đoạn kinh điển quý báu, Phật dạy các tỷ-kheo về ba nơi cần giữ tâm không dao động. Kinh nói: “Nếu cho chúng sinh muốn khoá tâm tự, có lòng tin thuần thành, vâng nhận phụng sự cha mẹ, anh em, đồng hạng, nhà cư sĩ, tri thức nên đặt ở ba nơi khiến không dao động. Thế nào là ba?”
Đầu tiên, người con Phật nên phát tâm hoan hỷ đối với Như Lai, giữ tâm không dao động, bậc Như Lai Chí Chân Đảng Chánh Giác, Minh Hạnh Túc, Thiền Thế, Thế Gian Giải, Vô Thượng Sĩ, Đạo Pháp Ngự, Thiên Nhân Sư được hiểu là Phật, Thế Tôn.
Thứ hai, người tu nên phát ý ở trong Chánh pháp, pháp của Như Lai khéo thuyết, vô ngại, rất là vi diệu, do đây mà thành quả bằng vậy. Người trí nên học để biết, cũng nên phát ý với Thánh chứng này, Thánh chứng của Như Lai thấy đều hòa hợp, không có lần lộn.
Thứ ba, pháp thành tựu, giới thành tựu, tam muội thành tựu, trí tuệ thành tựu, giải thoát thành tựu, giải thoát kiến tuệ thành tựu. Thánh chứng gồm bốn đối, tám bậc, mười hai Hiền Thánh. Đây là Thánh chứng của Như Lai, đáng kính, đáng quý, là phước điển vô thượng của thế gian. Có các tỷ-kheo học ba điều này thì thành tựu quả báo lớn. Như thế, này các tỷ-kheo, hãy học điều này.
Hiếu đạo bắt nguồn từ tâm tin sâu sắc nơi Tam Bảo
Ứng Dụng Thực Hành Hiếu Đạo Từ Nền Tảng Tín Tâm
Khi nền tảng niệm tín Tam Bảo được vững chắc, những phẩm chất thiện lành tự nhiên sẽ phát triển từ đó. Từ bi hảo, xúc động lòng quý hộ người khác, khả năng tha thứ và bao dung, cũng như hiếu đạo với cha mẹ và anh chị em sẽ trở nên tự nhiên hơn. Đây không phải là sự ép buộc hay tuân thủ luật lệ, mà là sự phát triển tự nhiên của lòng từ bi đã được cải tạo bởi niệm tín vào Tam Bảo.
Những người con Phật, khi hiểu rằng niệm tín Tam Bảo là nền tảng của mọi phẩm tính đạo đức, sẽ biết rằng muốn hiếu thân đạo một cách thực sự, họ phải bắt đầu từ việc trau dồi lòng tin vào Phật, Pháp, Tăng. Lòng tin này sẽ từng bước làm cho tâm ý ta sáng suốt, từ đó tự khi đó, những hành động hiếu đạo sẽ không còn là gánh nặng hay bổn phận, mà là sự bộc lộ tự nhiên của một trái tim đã được Phật pháp chuyển hóa.
Vì vậy, dù muốn trọn niệm hiếu đạo với cha mẹ và những người thân yêu, người con Phật trước tiên phải trau dồi đức tin vào Tam Bảo. Chỉ khi nền tảng này vững chắc thì những phẩm chất như tử đó mới thể phát triển bền vững, tạo nên một cuộc sống thực hành Phật pháp tích cực và ý nghĩa.
Tham khảo:
- Kinh Tăng nhất A-hàm, tập I, phẩm 21. Tam Bảo, Việt Nam Công Giáo Phục Hưng Ấn Hành, 1997, tr. 362.
