Trong con đường tu tập Phật giáo, những bước cuối cùng thường là những bước khó khăn và đầy ý nghĩa nhất. Câu nói của các bậc tiền nhân “Bách xích can đầu tấn nhất bộ” – tức “đầu sao trăm trường thêm một bước” – chứa đựng một giáo huấn sâu sắc về con đường giải thoát cuối cùng. Đây không chỉ là lời khuyên thông thường, mà là một cái nhìn sâu sắc về thiền định và sự tu tập trong Phật giáo, nhấn mạnh rằng dù ta đã đạt được những thành tựu cao trong con đường tu học, chúng ta vẫn cần phải đi thêm một bước nữa để hoàn toàn vượt thoát.
Thuật ngữ “buông” (từ Pali: bhavana) trong Phật giáo Việt Nam có ý nghĩa rất đặc biệt. Nó không phải là sự bỏ bê hoặc lơ là, mà là sự từ bỏ hoàn toàn những hạn chế của tâm thức. Dù chúng ta tu tập đến bất kỳ cấp độ nào, cho dù ta tự cho rằng mình đã “cao tốt”, nếu mà tâm còn bám víu vào bất cứ điều gì, thì vẫn chưa đạt được sự hoàn toàn. Đó là lý do tại sao các bậc tiền nhân lại nói đến sự “tấn nhất bộ” – tức là cần phải thêm một bước, một bước để làm cho tâm “buông” hết, mắt hết, để trong lòng không còn bám víu vào bất cứ đâu nữa. Nếu không làm được điều này, sự tu học vẫn sẽ bị kết buộc.
Niết-bàn và Điểm Cuối của Nhận Thức
Trong Kinh Căn Bản Pháp Môn, Đức Phật đã giảng dạy về Đất-Nước-Gió-Lửa, về các pháp môn đa dạng, và về những cảnh giới khác nhau mà người tu sẽ gặp phải. Cuối cùng, Ngài giảng về Niết-bàn – đó chính là điểm đến tối thượng của nhận thức Phật giáo. Sau khi trình bày về những cấp độ tu tập, Đức Phật nói: “Vì Như Lai biết rõ Niét-bàn chỉ là Niét-bàn, nên Như Lai không ưa thích Niét-bàn, không xem Niét-bàn là Ta của Ta hay tự ngã của Ta.”
Đây là một điểm vô cùng quan trọng trong giáo pháp. Dù ta đã thấy được Niết-bàn, dù ta đã chứng đắc được trạng thái tối thượng này, nếu mà trong lòng còn vui mừng, còn hân hoan, còn tư duy “A! Niết-bàn rồi!” thì ngay lúc đó, toàn bộ sự tu học sẽ “tiêu hết rồi” (như lời bình của các đại sư). Sự tu tập đã thất bại chính tại những lúc khi ta còn dính mắc vào chính những thành tựu của mình.
Thiền sư hướng dẫn người tu tập trong chùa chiều cao trăm trường
Buông Bỏ Toàn Bộ – Chìa Khóa Của Tự Do
Tu học thấy Niét-bàn đã là tốt đủi, nhưng nếu mà chúng ta cố tư duy rằng “Ta Niét-bàn”, rồi mà ta ham thích Niét-bàn, nắm giữ Niét-bàn thì vẫn còn bị kết buộc bởi chính những suy nghĩ này. Điểm chính yếu trong tu học vẫn là “buông” ở trong lòng – một sự buông bỏ hoàn toàn mà không còn kỳ vọng, không còn nắm giữ bất cứ điều gì, thậm chí không nắm giữ cả Niét-bàn.
Trong các giai đoạn tu tập khác nhau, người tu sẽ gặp phải những trở ngại tinh tế nhất. Có những người tu đạt được cảnh giới Thiền định sâu sắc, hay những người nhìn thấy ánh sáng kỳ diệu, hay những người nghe được tiếng nhạc tuyệt diệu. Tất cả những điều này, dù có vẻ linh thiêng, vẫn chỉ là những hiện tượng tạm thời trong quá trình tu tập. Nếu ta dính mắc, nắm giữ, hoặc tự hào về chúng, thì chúng trở thành những trở ngại cho sự tiến bộ thực sự.
Đức Phật dạy rằng, thậm chí cái “ta” mà ta tưởng là người tu cũng phải được buông bỏ hoàn toàn. Trong một đoạn kinh điển khác, Ngài nói: “Tất cả các pháp đều vô thường, tất cả các pháp đều vô ngã.” Điều này có nghĩa là, không có gì trong cả vũ trụ này là cố định, bao gồm cả “ta” và cả “tu tập” của ta. Nếu ta muốn đạt được sự giải thoát thực sự, ta phải từ bỏ hoàn toàn cái tâm tưởng rằng mình đang tu tập để đạt được cái gì.
Hành Trình Tâm Linh Trong Phật Giáo Việt Nam
Trong bối cảnh Phật giáo Việt Nam, nguyên tắc này được thể hiện rất rõ qua hình ảnh các tu sĩ buông bỏ đời sống trần thế. Tuy nhiên, sự “buông bỏ” không chỉ là sự từ bỏ vật chất hay địa vị xã hội. Nó là sự buông bỏ toàn bộ những ý tưởng, những ước mơ, thậm chí những lý tưởng cao đẹp về sự giác ngộ hay thành đạo. Đây là bước khó nhất, bởi vì nó đòi hỏi ta phải từ bỏ chính cái mục đích mà ta đã theo đuổi suốt hành trình tu tập.
Các bậc vô cùng đã thấu hiểu điều này sâu sắc. Họ dạy rằng, khi con đường tu tập đã “trăm trường cao” rồi, tức là chúng ta đã đạt được những cảnh giới cao lâu, những trạng thái tâm thức tuyệt vời, thì vẫn cần phải “thêm một bước” – bước cuối cùng là buông bỏ toàn bộ những gì ta đã đạt được. Đây không phải là sự thất bại, mà là sự hoàn thành.
Vườn chùa yên tĩnh nơi những người tu hành thực hành buông bỏ
Thực Hành “Buông” Trong Đời Sống Hàng Ngày
Bài học về “buông” không chỉ áp dụng cho những người sư tu cao cấp, mà còn rất thích hợp cho mọi người Phật tử. Trong đời sống hàng ngày, chúng ta liên tục bám víu vào những thứ mà ta cho là quan trọng: thành công, địa vị, tài sản, thậm chí cả những quan hệ người thân. Sự bám víu này chính là gốc rễ của mọi khổ đau.
Khi chúng ta tu tập và bắt đầu thấy được những kết quả – dù là sự an tĩnh trong tâm, sự minh mẫn trong trí tuệ, hay những cảm xúc tích cực – chúng ta lại bắt đầu nắm giữ chúng, hy vọng rằng chúng sẽ tồn tại mãi mãi. Đây chính là lúc sự tu học có nguy cơ “tiêu hết”. Điểm khác biệt giữa một người tu có chân tâm và một người tu không thực sự tiến bộ chính nằm ở đây: người tu chân thật biết cách buông bỏ ngay cả những thành tựu của mình.
Thực hành “buông” có thể bắt đầu từ những điều nhỏ nhặt. Khi ta có một suy nghĩ tốt đẹp, một cảm xúc dễ chịu, thay vì dính mắc vào nó, hãy để nó trôi qua. Khi ta đạt được một thành tựu nào đó, thay vì tự hào hay vui mừng, hãy để nó như những đám mây trôi ngang trời – nó sẽ đi theo quỹ đạo của nó, độc lập với ta. Đây chính là sự thực hành “buông bỏ” một cách thiết thực nhất.
Lời Dạy Của Các Đại Sư Về Con Đường Cuối Cùng
Một bài kệ nổi tiếng trong Phật giáo Việt Nam, được coi là chỉ dẫn cho những bước chót trên con đường tu tập, nói như vầy:
“Một phen buông hết ngón tay,
Buông luôn cả một chữ Như trên đầu,
Thong dong thực tại nhiệm màu,
Niét-bàn, sinh tử bẻ dâu khác gì?”
Bài kệ này chứa đựng toàn bộ bí quyết: buông hết ngón tay (tức là buông bỏ mọi sự nắm giữ), buông luôn cả chữ “Như” trên đầu (tức là buông cả những tưởng tượng cao cao), rồi thong dong ở trong hiện tại (tức là sống một cách tự nhiên, tự do), và khi đó, Niét-bàn và sinh tử không còn là hai thứ khác nhau nữa.
Đây chính là mục đích cuối cùng của Phật giáo: không phải đạt được gì, mà là buông bỏ hết. Không phải trở thành ai hay có được gì, mà là không còn là cái gì cả. Đó là sự giải thoát thực sự, là Niét-bàn chân thật.
Kết Luận: Bước Cuối Cùng Là Bước Buông Bỏ
Hành trình tu tập trong Phật giáo là một quá trình dài và đầy thách thức. Tuy nhiên, điểm chốt yếu nhất nằm ở bước cuối cùng – bước mà chúng ta phải buông bỏ toàn bộ những gì mà mình đã đạt được, thậm chí buông bỏ cái tâm tưởng rằng mình đang tu tập. “Đầu sao trăm trường thêm một bước” không phải là một công thức khoa học, mà là một lời khuyên thiêng liêng từ những người đã đi trước.
Với những Phật tử Việt Nam, bài học này vô cùng quý báu. Nó cho chúng ta thấy rằng, dù ta đã đạt được những cảnh giới cao lâu trong tu tập, nếu vẫn còn bám víu vào những thứ đó, thì vẫn chưa đạt được giải thoát thực sự. Hãy tiếp tục thực hành, hãy tiếp tục tu học, nhưng quan trọng nhất là hãy học cách buông bỏ – buông bỏ toàn bộ, để tâm có thể thực sự tự do.
CÙNG NHAU XIỂN DƯƠNG ĐẠO PHẬT
Theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyền góp một lần hoặc hàng tháng.
STK: 117 002 777 568
Ngân hàng Công thương Việt Nam
(Nội dung: Họ tên + tái thí Xiển dương Đạo Pháp)
