Một thời, Phật tại Rajagaha (Vương Xá), tại Trúc Lâm, chứa nuôi dưỡng các con sóc. Tại đây, Phật dạy các tỳ kheo về một lẽ sâu sắc của cuộc người: “Này các tỳ kheo, ngán ngẩm thay là tuổi thọ loài người ở đời này, rồi phải đi trong tương lai. Hãy làm điều lành. Hãy sống phạm hạnh. Không có gì sinh ra lại không bị tử vong.” Đây là bài học vô thường – một trong những giáo lý nền tảng nhất của Phật giáo, giúp người học hiểu rõ bản chất mong manh và tạm bợ của kiếp người.
Thời gian, dù trăm năm hay chưa đầy, đều ngắn ngủi so với vô thương. Rất ít người sống tới trăm năm, nhưng vô thường tới với mỗi người mà khó có ai dự báo trước. Do vậy, phải ý thức sâu sắc về thời mạng, về sự tồn tại ngắn ngủi của kiếp người để xây dựng đời sống thật tốt đẹp và có ý nghĩa nhất. Sự nhận thức này không phải là thái độ bi quan hay tiêu cực, mà ngược lại – chính điều này giúp chúng ta sống có ích hơn, không lãng phí cuộc đời.
Sự Ngắn Ngủi Của Tuổi Thọ Nhân Sinh
Tượng Phật Tây Phương Cực Lạc biểu tượng sự tuyệt diệu và vô thường trong Phật giáo
Trong kinh điển, Phật thường so sánh tuổi thọ nhân sinh với những hình ảnh ngắn ngủi trong tự nhiên. Tuổi thọ người, dù có tới ba vạn sáu ngàn ngày (khoảng trăm năm), thật ra lại vô cùng ngắn ngủi. Có bao nhiêu người sống tới trăm năm? Và vô thường – sự mất mát, bệnh tật, lão hóa – lại chẳng chần chừ gì mà lần lượt đến với mỗi người.
Trong kinh điển Pali, Phật dạy rằng sự sống ngắn ngủi này là một trong những sự thật cao quý. Nó khuyến khích người học không nên dựa dẫm vào sự trường tồn của cuộc đời, mà thay vào đó, hãy tập trung vào việc tu tập bây giờ, ngay lúc này. Lý do là bất cứ lúc nào vô thường cũng có thể đến, chúng ta không biết ngày nào, giờ nào sẽ gặp phải bệnh tật hay cái chết.
Vô thường không chỉ là một khái niệm triết lý suông, mà là một hiện thực mà chúng ta chứng kiến hàng ngày – mùa xuân qua, hạ tới; tuổi trẻ phai, tuổi già tới; hôm nay còn sống, mai chưa chắc. Bài học này là để giáo dục chúng ta biết quý trọng từng khoảnh khắc.
Ý Thức Về Vô Thường Và Sự Thức Tỉnh
Ý thức về vô thường không phải là một thái độ u buồn hay tuyệt vọng. Ngược lại, nó là sự thức tỉnh thâm sâu về bản chất của cuộc sống. Khi chúng ta chân thật nhận ra rằng mọi thứ đều thay đổi, không có gì tồn tại vĩnh viễn, chúng ta sẽ không còn bám víu vào những thứ tạm bợ nữa.
Phật dạy rằng do không hiểu rõ vô thường, nên người ta tạo ra vô số khổ đau. Chúng ta tranh chấp, giành giật, đánh đấu nhau chỉ vì một mục đích – tưởng rằng những thứ ta có sẽ ở lại mãi mãi. Chúng ta lo sợ mất đi, thèm muốn được có thêm, tham lam muốn chiếm hữu. Những phiền não này – tham, sân, si – là gốc rễ của tất cả khổ đau.
Khi ý thức về vô thường trở nên rõ ràng, tâm chúng ta sẽ tự động thay đổi. Không còn cần tranh giành, vì chúng ta biết rằng không có gì là của riêng ta. Không còn cần tham lam, vì mọi thứ rồi sẽ khác đi. Chính sự thức tỉnh này giải phóng tâm từ những xiềng xích của phiền não.
Giáo Lý Vô Thường Và Đạo Đức Sống
Phật từng so sánh: “Con người sống trong cuộc đời như lửa chạy đầu – mau chóng, nguy hiểm.” Chính vì sự ngắn ngủi và bất định này, Phật khuyên chúng ta phải “làm điều lành, sống phạm hạnh” – tức là phải sống có đạo đức, có trách nhiệm với những gì mình làm.
Nếu tuổi thọ chỉ trăm năm, thậm chí ít hơn, vậy chúng ta nên dành thời gian cho những việc gì? Chúng ta nên bớt lo lắng về những tranh giành vô ích, bớt dành sức lực cho những điều tà quỷ, và nên tập trung vào việc:
- Tu tập tinh thần: Sống chánh niệm, thực hành thiền định, quán chiếu lẽ đạo để nâng cao tâm linh
- Sống có đạo đức: Tuân giữ năm giới, không tạo tác ác nghiệp, hôm nay làm tốt để ngày mai không hối tiếc
- Yêu thương và tha thứ: Mở rộng lòng từ bi, yêu thương mọi người, tha thứ và bao dung
- Giúp đỡ mọi người: Dùng thời gian, sức lực để giúp đỡ người khác, tạo phước lành
Rất nhiều người tranh cấp, giành giật, đánh đấu nhau chỉ vì sự mù quáng – không hiểu được sự thật của thân phận kiếp người. Họ tưởng rằng sức mạnh, tài sắc của mình là tường cứu cánh, nên không bao giờ biết khiêm nhược, không biết chia sẻ tinh thần đối bên cùng lợi ích. Đây cũng là một trong những nguyên nhân dẫn tới xung đột, tàn hại và giết chóc lẫn nhau.
Sống Có Ý Nghĩa Trong Thời Gian Ngắn Ngủi
Tuổi thọ người ba vạn sáu ngàn ngày hay cơn gió chiều chập chờn – dù dài hay ngắn, cái quan trọng là chúng ta sống như thế nào. Một người sống tám mươi năm nhưng tâm luôn u sầu, ganh tị, có sống tới trăm năm thì có ý gì? Ngược lại, ai sống ba mươi năm nhưng mỗi ngày sống chánh niệm, tu tập, yêu thương, giúp đỡ, thì cuộc sống đó vô cùng quý báu, không bao giờ lãng phí.
Chìa khóa để sống có ý nghĩa là Chánh Pháp – đó là sự thức tỉnh về lẽ đạo, hiểu rõ vô thường, vô ngã, khổ, và sự tồn tại của nguyên nhân – kết quả. Khi chúng ta hiểu rõ những sự thật này, chúng ta sẽ tự động làm những điều lành, sống chánh hạnh, quản lý được tâm ý mình, không để những phiền não chi phối.
Từng ngày đi qua trong cuộc sống, chúng ta nên sống như:
- Con lửa đang trên đường dẫn tới an lạc, không lạc trở về với si mê
- Con người biết quý trọng thời gian, không lãng phí một ngày một giờ
- Người tu tập, mỗi sáng thức dậy là lại một cơ hội để tu tập thêm
- Người có trái tim từ bi, luôn sẵn sàng giúp đỡ kẻ khác
Không nên để một mai lúc bất tỉnh tâm, tất cả những ý niệm tốt đẹp theo mình về nơi đất lạ mà chúng ta không rõ là nơi nào. Không nên để mỗi ngày đi qua trong cuộc đời như con lửa đang trên đường dẫn tới lò sát sinh, suốt ngày chỉ biết giần giện ngoài mục đích lợi ích.
Ứng Dụng Vô Thường Vào Cuộc Sống Hàng Ngày
Hiểu biết về vô thường không chỉ dừng lại ở lý thuyết, mà phải được ứng dụng vào cuộc sống thực tế. Mỗi sáng khi thức dậy, hãy tự hỏi: “Hôm nay ta sẽ sống như thế nào? Ta sẽ làm những điều gì tốt đẹp? Ta sẽ giúp đỡ ai?” Cũng thế, mỗi tối khi sắp ngủ, hãy quán chiếu lại ngày hôm nay, những gì mình đã làm, và xem có điều gì ta phải khắc phục hay cải thiện không.
Quý trọng sức khỏe, không bao giờ chắc chắn sức khỏe sẽ bền với ta mãi. Quý trọng những người thân yêu, bởi cuộc tình này chỉ chừng một thời. Quý trọng cơ hội tu tập, bởi không biết khi nào sẽ mất đi cơ hội này. Giúp đỡ những người cần giúp, yêu thương những người cần yêu thương, vì mai họ có thể không còn hay ta có thể không còn.
Phật dạy: “Những người sống lâu chỉ có một trăm năm, hoặc ít hơn, hoặc nhiều hơn.” Nhưng dù bao lâu đi nữa, đối với vô thương, thời gian của ta cũng như một giọt nước trên bãi cát, rồi sẽ khô hết. Vì vậy, phải làm điều lành, phải sống phạm hạnh, phải quản lý được tâm ý, phải tu tập chánh pháp.
Kết Luận: Vô Thường Là Dây Dẫn Tới Giải Phóng
Bài học về “Trăm năm trong cuộc người” không phải để khiến chúng ta sợ hãi hay tuyệt vọng trước cái chết. Ngược lại, nó là một lời nhắc nhở rất nhân ái từ Phật – nhắc chúng ta rằng cuộc sống quý báu vô cùng, thời gian quý báu vô cùng, nên đừng bớt tinh lực cho những chuyện vô ích.
Ý thức vô thường là sự thức tỉnh, là ánh sáng soi rọi chúng ta trên con đường tu tập. Khi chúng ta chân thật nhận ra vô thường, chúng ta sẽ tự động buông bỏ được những nỗi ích kỷ, thèm muốn, ganh tị. Chúng ta sẽ sống tròn đầy hơn, chánh niệm hơn, từ bi hơn, và cuộc sống sẽ mang đến không chỉ an lạc cho bản thân mà còn cho cả những người quanh ta.
Hôm nay, nếu chúng ta có được một ngày tốt đẹp, một ngày sống chánh hạnh, tu tập chánh pháp, yêu thương và giúp đỡ mọi người, thì dù chỉ sống ba mươi năm, cuộc sống cũng đã đủ ý nghĩa. Và nếu chúng ta sống trăm năm nhưng lúc nào cũng buồn bã, ganh tị, làm hại người khác, thì dù sống lâu cũng vô ích.
Vì thế, hãy tu tập, hãy sống chánh hạnh, hãy yêu thương, hãy tha thứ, hãy quý trọng từng khoảnh khắc. Cuộc sống tạm bợ này sẽ trở nên vô cùng quý báu và có ý nghĩa.
Tài liệu tham khảo:
- Kinh Tăng Nhật Bộ (Aṅguttara Nikāya), Tương Ưng Bộ I, Chương 4, Phẩm 1, Phần Tuổi Thọ
- Phật Giáo Cơ Bản: Những Sự Thật Cao Quý (Four Noble Truths)
