Khi chúng ta còn tu tập ở vị trí của bản ngã, với sự tưởng tượng rằng mình là người đang chiến đấu để tiêu diệt tham, sân, si, tâm ta như một chiến trường. Chúng ta cảm thấy có một cuộc xung đột nội tại giữa chính và tà, giữa thiện và ác. Tâm tưởng như đang bị kéo giãn bởi hai lực đối lập. Đây là hiểu lầm về con đường tu hành, là cách nhìn còn chịu ảnh hưởng của kiến chấp và tự ngã.
Tuy nhiên, khi chúng ta sống trong tánh giác thức – vị trí của người tu có chân tính – cuộc chiến này biến mất hoàn toàn. Khi tham lóng đến, ta nhận biết rằng có tham. Khi sân dâng lên, ta nhận thức có sân. Nhưng quan trọng là: ta không cần phải chiến đấu hay kháng cự với chúng. Bất kỳ một cảm xúc, một tâm hình nào tới mà ta không chấp nhận, không đồng nhất hóa, thì tự nhiên nó sẽ đi. Nó tự sanh thì nó tự diệt – đây chính là quy luật tự nhiên của Pháp.
Hiểu Đúng Về Sanh Diệt
Sanh diệt là sự vận hành hoàn hảo của Pháp Phật dạy. Chúng ta không cần phải trở thành kẻ chiến sĩ trong một cuộc chiến tâm lý. Công việc của chúng ta chỉ đơn giản là: sống trong tánh giác ngộ, ở vị trí con người chân thật của chính mình. Đây không phải là lý thuyết trừu tượng mà là sự thực tế có thể trải nghiệm được ngay bây giờ, trong từng phút giây.
Thiền định giúp ta nhận biết tánh chất tự sanh tự diệt của các hiện tượng tâm lý
Khi ta nhận ra được điều này, công phu tu hành của chúng ta sẽ trở nên linh động và đơn giản hơn rất nhiều. Tu tập không còn là gánh nặng, không còn là cố gắng bất lực. Thay vào đó, ta tu nhưng dường như không tu, nhưng lại thực sự là tu. Tu mà không còn bị kéo vào hình ảnh tu – đó là tu thực thụ. Không còn niệm tu nữa, chỉ còn hành động tự nhiên và sáng suốt.
Trong truyền thống thiền cũng có câu nói: “Không sợ niệm khởi mà chỉ sợ giác chậm”. Giác chậm ở đây có nghĩa là gì? Nó có nghĩa là ta không sống trong tánh giác ngộ, không ở vị trí giác ngộ của chính mình mà còn bị kẹt trong các niệm. Khi mà các niệm khởi lên, ta phải nhận biết nó ngay. Mỗi khi có niệm, có cảm xúc, có tâm trạng xuất hiện, ta phải hay biết ngay.
Sự Khác Biệt Giữa Chống Cự và Nhận Biết
Không sợ niệm khởi – nghĩa là không sợ những cảm xúc, những suy nghĩ tiêu cực xuất hiện. Chúng là tự nhiên, là bình thường của con người. Điều cần sợ thực sự là ta không hay biết chúng, không nhận thức được sự xuất hiện của chúng, hoặc ta đang sống với chúng một cách mơ hồ.
Khi ta sống trong vị trí giác ngộ, và những tâm trạng bất thiện như tham, sân, si xuất hiện, ta chỉ cần nhận biết: “À, tham đang có mặt”, “À, sân đang biểu hiện”. Ta nhận biết có tham, có sân, có si, nhưng ta không chạy theo, không đồng nhất hóa với chúng. Lúc này, năng lượng của tham, sân, si bắt đầu nhỏ dần, suy yếu đi.
Tâm giác ngộ nhìn nhận mọi hiện tượng mà không cần kháng cự hay chấp nhận
Nói cách khác, mỗi khi chúng ta chạy theo tham, chạy theo sân, chạy theo si – tức là chạy theo niệm, cảm xúc, tâm hình – ta đang cho chúng ăn, đang cung cấp năng lượng để chúng lớn mạnh. Chúng ta giống như người nuôi dưỡng các cảm xúc này. Ngược lại, khi chúng ta sống trong vị trí giác ngộ của chính mình, khi chúng ta chỉ nhận biết các cảm xúc này lúc chúng đến, nhưng không theo chúng, không đồng nhất hóa với chúng, thì lúc ấy ta đang từ bỏ chúng.
Những gì ta còn cung cấp dinh dưỡng thì nó sẽ lớn mạnh. Những gì ta không cung cấp thì nó sẽ suy yếu, tàn lụi. Cái gì ta không cho ăn, một lúc nào đó nó sẽ “chết” đi, không còn nữa.
Tuân Theo Quy Luật Tự Nhiên
Chính vì vậy, khi ta nhận ra được tánh chất giác ngộ ngay trong chính mình, khi ta sống trong vị trí giác ngộ ấy để tu hành, thì công phu tu tập của ta sẽ trở nên dễ dàng rất nhiều. Tu tập không còn là cái gì khó khăn hay thiêu liêu. Không chỉ vậy, sự tu tập của ta còn trở nên tự nhiên, không có tranh đấu, không có vất vả.
Khi ta không sống trong vị trí giác ngộ, mọi thứ trở nên phức tạp. Cái tham phải chiến đấu với cái tham, nhưng thực ra cả hai đều là kẻ thua cuộc. Trong bất cứ trận chiến nào, cả hai bên đều chịu tổn thất, không có ai thực sự chiến thắng.
Nhưng khi ta sống trong vị trí giác ngộ, cái tham và cái tham sáng suốt, cái sân và cái tỉnh thức, cái si và cái hiểu biết – tất cả đều cùng thắng lợi. Đây không phải là chiến đấu mà là sự hòa hợp, là sự tuân theo quy luật tự nhiên của Pháp.
Sanh diệt là qui luật tự nhiên mà Đức Phật dạy
Các niệm, các cảm xúc, các tâm trạng đến rồi đi là điều tự nhiên. Chúng tự sanh, chúng ta để cho chúng tự diệt. Đó là công việc của chúng, ta trả lại cho chúng về chính nó. Công việc của ta là ở vị trí giác ngộ, sống trong tánh tỉnh thức. Đây là “tuân thủ Pháp”, hay còn gọi là “tuỳ duyên” – tuân theo duyên khí và quy luật tự nhiên.
Ứng Dụng Trong Tu Hành Hàng Ngày
Hiểu được điều này, ta sẽ thay đổi cách tiếp cận tu hành. Thay vì chuẩn bị cho một cuộc chiến nội tại, ta chỉ cần ở lại vị trí của người quan sát, người giác ngộ. Mỗi khi tham đến, sân đến, si đến – ta nhận biết, ta thức tỉnh. Mỗi khi niệm khởi lên, ta hay biết nó. Ta không cần phải làm gì cả, chỉ cần ở đó, tỉnh thức.
Nhiều người thắc mắc: “Nhưng tôi vẫn bị tham, vẫn bị sân, vậy làm sao?” Đây chính là lỗi lạc. Tham, sân, si là bình thường của con người. Chúng sẽ xuất hiện miễn là ta còn là con người. Nhưng khi ta ở vị trí giác ngộ, khi ta tỉnh thức, chúng không còn là “tâm bệnh” nữa – chúng chỉ là những hiện tượng tâm lý mà ta quan sát mà thôi. Chúng không còn làm chủ ta nữa.
Đây là cách tu hành thực thụ. Đây là con đường dẫn đến giải thoát mà Đức Phật dạy. Không phải qua chiến đấu, mà qua sự thức tỉnh. Không phải qua tiêu diệt, mà qua sự nhận biết. Sanh diệt là quy luật tự nhiên, sự vận hành hoàn hảo của Pháp – và khi ta tuân theo nó, tất cả sẽ trở nên nhẹ nhàng, tự nhiên và sáng suốt.
Tài liệu tham khảo Phật học:
- Kinh Tứ Niệm Xứ – Pháp Luận về Chánh Niệm
- Kinh Lạc Địa – Về Sự Sanh Diệt của Các Hiện Tượng
- Giáo Lý Duyên Khởi – Tuỳ Duyên Pháp Số
- Truyền Thống Thiền Việt Nam – Pháp Luận về Tánh Giác Ngộ
