Tự xưa nay, con người khi gặp phải các biến động trong cuộc sống – vui, buồn, thắng, bại – thường dốc lực tìm kiếm nguyên nhân. Khi thành công, chúng ta tự hào rằng đó là công lao của bản thân; khi thất bại, chúng ta buồn bực vì mình hoặc trách móc người khác. Tuy nhiên, theo Phật pháp, cách nhìn nhận này chỉ là những quan điểm hạn chế, xuất phát từ sự không hiểu biết về quy luật duyên sinh. Đó chính là lý do tại sao chính tri kiến – khả năng thấy rõ và hiểu đúng bản chất của mọi sự vật hiện tượng – lại được coi là nền tảng của sự giải thoát khỏi khổ đau trong Phật giáo.
Chính Tri Kiến Là Gì?
Chính tri kiến, hay còn gọi là “Sammā-diṭṭhi” trong Pali, là một trong tám phần của Tám Chính Đạo và là bước khởi đầu của con đường tu tập Phật giáo. Nó không phải là một niềm tin mù quáng hay một giáo điều cứng nhắc, mà là một sự nhận thức sáng suốt về bản chất thực sự của cuộc sống.
Chính tri kiến bao gồm việc thấy rõ: sự tồn tại của khổ đau, nguyên nhân của khổ đau, khả năng chấm dứt khổ đau, và con đường dẫn tới sự chấm dứt khổ đau. Nó cũng bao gồm việc hiểu rõ rằng mọi hành động đều có hệ quả (quả báo), và mọi sự vật hiện tượng đều xuất phát từ nhân duyên chứ không phải từ một sức mạnh tuyệt đối nào.
Tại Sao Chính Tri Kiến Quan Trọng Trong Tu Tập?
Theo lời dạy của Phật Tổ Thích Ca, chính tri kiến là chìa khóa để thoát khỏi vòng luân hồi sinh tử. Mà Phật từng dạy rằng những ai đến với giáo pháp của Ngài là để thấy chứ không phải để tin. Điều này có nghĩa là mỗi người đều cần phải tự mình nhận ra sự thật, thay vì chỉ tin tưởng một cách mù quáng.
Khi chúng ta sở hữu chính tri kiến, chúng ta sẽ không còn bị chi phối bởi những cảm xúc tiêu cực như tham, sân, si. Chúng ta không còn tự trách móc bản thân quá mức hoặc trách móc người khác một cách không công bằng. Thay vào đó, chúng ta nhận thức rõ rằng tất cả những gì xảy ra trong cuộc sống đều tuân theo quy luật duyên sinh vô ngã.
Thầy tổ Phật Tổ Thích Ca Mâu Ni đang giảng dạy chính tri kiến cho các đệ tử trong thời cổ đại
Duyên Sinh Vô Ngã – Bản Chất Thực Sự Của Mọi Hiện Tượng
Trung tâm của chính tri kiến là hiểu biết về duyên sinh vô ngã. Đây không phải là một giáo lý trừu tượng khó hiểu, mà là một sự thật mà chúng ta có thể kiểm chứng thông qua quán sát cuộc sống hàng ngày.
Duyên sinh có nghĩa là mọi sự vật, mọi hiện tượng đều phát sinh từ nhân duyên. Không có gì tồn tại độc lập hay tự sinh. Ví dụ, chiếc bánh mì không tự sinh ra, mà nó sinh ra từ nhân (bột, men, muối) và duyên (lò nướng, người thợ làm bánh, thời gian). Khi các nhân duyên này tan rã, bánh mì cũng sẽ không còn.
Vô ngã có nghĩa là không có một cái “tôi” cố định, bất biến. Mọi thứ trong chúng ta – thân thể, tâm trí, cảm xúc, nhận thức – đều luôn thay đổi, không có một “thực thể” bền vững nào cả.
Khi chúng ta thấy rõ quy luật này, chúng ta sẽ không còn những quan điểm sai lầm như: “Sự thành công của tôi là do tôi thông minh”; “Sự thất bại của tôi là do người khác gây ra”; hay “Tất cả những điều xảy ra cho tôi đều do số phận hay tự nhiên quyết định”. Những quan điểm này, theo Phật pháp, chính là những trở ngại để chúng ta tiến bộ trên con đường tu tập.
Sáu Trường Hợp Không Thể Xảy Ra Với Người Có Chính Tri Kiến
Phật Tổ từng dạy rằng có sáu trường hợp không thể xảy ra với người đã đạt được chính tri kiến:
Thứ nhất: Người có chính tri kiến không thể quay lưng lại những quan điểm lạc khác do chính mình tạo ra. Lý do là vì họ đã hiểu rõ nguy hại của những quan điểm sai lầm.
Thứ hai: Họ không thể quay lưng lại những quan điểm lạc do người khác hướng dẫn. Họ không dễ dàng bị ảnh hưởng bởi những lời dụ dỗ hay những tư tưởng sai lạc từ bên ngoài.
Thứ ba: Họ không thể quay lưng lại những quan điểm lạc do cả chính mình và người khác tạo ra.
Thứ tư: Họ không thể quay lưng lại những quan điểm lạc không do chính mình tạo ra hay do tự nhiên phát sinh. Lý do là vì không có bất kỳ quan điểm nào mà không có nguồn gốc từ nhân duyên.
Thứ năm và thứ sáu: Tương tự như các trường hợp trên, nhưng liên quan đến những quan điểm lạc không do người khác tạo ra hay do tự nhiên phát sinh.
Tất cả những trường hợp này đều dẫn đến cùng một kết luận: với người có chính tri kiến, tất cả nhân duyên và các pháp do nhân duyên phát sinh đều đã được thấy rõ. Vì vậy, không có bất kỳ quan điểm lạc nào có thể làm họ lệch khỏi con đường tu tập đúng đắn.
Chính Tri Kiến Là Nền Tảng Của Bát Thánh Đạo
Trong 37 pháp trợ đạo, Bát Thánh Đạo được coi là quan trọng nhất. Và trong Bát Thánh Đạo, chính tri kiến là phần nền tảng, là cột tủy của toàn bộ con đường tu tập. Lý do là rất đơn giản: không có chính tri kiến, chúng ta sẽ không thể hiểu được các bộ phận còn lại của Bát Thánh Đạo.
Khi chúng ta thấy được duyên khởi trong mọi sự sinh thành, hoại diệt, chúng ta thực sự đã thấy Pháp. Và thấy Pháp chính là thấy Như Lai – đó là lời dạy sâu sắc của Phật Tổ.
Chính tri kiến không phải là một khái niệm trừu tượng nằm trong sách vở, mà là một sự hiểu biết sâu sắc về bản chất của cuộc sống mà chúng ta có thể áp dụng ngay trong đời sống hàng ngày.
Ứng Dụng Chính Tri Kiến Trong Cuộc Sống Thực Tế
Để vận dụng chính tri kiến vào cuộc sống, chúng ta cần bắt đầu bằng việc quán sát những sự kiện xảy ra xung quanh mình. Khi gặp phải một thất bại trong công việc, thay vì buồn bực trách móc bản thân hoặc người khác, chúng ta hãy bình tĩnh nhìn lại các nhân duyên: liệu mình có chuẩn bị đầy đủ không? Liệu thị trường có thay đổi? Liệu đối tác có vấn đề gì không?
Khi thành công, thay vì chỉ tự hào về bản thân, chúng ta nên nhận ra rằng thành công này cũng là kết quả của nhiều nhân tố: sự chuẩn bị của mình, sự hỗ trợ của người khác, thời cơ thuận lợi, và cả những yếu tố vô thường khác.
Bằng cách này, chúng ta sẽ không bị cuốn theo bởi những cảm xúc tích cực hay tiêu cực, mà sẽ luôn giữ được trạng thái tâm thanh thản và cân bằng. Chúng ta sẽ dần dần giải thoát khỏi sự dính mắc vào “tôi”, “của tôi”, những thứ là nguồn gốc của mọi khổ đau.
Kết Luận
Chính tri kiến là một cái nhìn sáng suốt về bản chất thực sự của cuộc sống, là khả năng thấy rõ quy luật duyên sinh vô ngã chi phối mọi sự vật hiện tượng. Đây không phải là một niềm tin mù quáng, mà là một sự nhận thức có thể kiểm chứng thông qua quán sát và tu tập.
Người có chính tri kiến sẽ không bị những quan điểm sai lầm làm lay động, sẽ không còn bị chi phối bởi tham, sân, si, và sẽ từng bước giải thoát khỏi vòng luân hồi khổ đau. Đó là lý do tại sao chính tri kiến là cột tủy của Bát Thánh Đạo, và là bước khởi đầu của mọi con đường tu tập Phật giáo.
Hãy bắt đầu tu tập bằng cách quán sát cuộc sống hàng ngày với sự bình tĩnh và sáng suốt. Từng bước nhỏ, chúng ta sẽ dần dần thấy rõ bản chất thực sự của mọi hiện tượng, và hướng tới Chân Thiện Mỹ – cái Đẹp Chân Thật của Phật pháp.
Tài liệu tham khảo:
- Đại Tạng Kinh Việt Nam, Tăng Chi Bộ III, chương 6, phẩm Mất Lạnh, phần Tự Làm, VNCPHVN ấn hành, 1996
- 37 Pháp Trợ Đạo – Nền tảng của tu tập Phật giáo
