Một thời, Phật đang trú giữa dân chúng Sakka, tại khu vườn cây bàng. Mahānāma đi đến đảnh lễ Phật và xin hỏi: “Bạch Thế Tôn, định nghĩa nào về người cư sĩ?” Đây là một câu hỏi nằm sâu trong lòng bao thế hệ Phật tử Việt Nam – khi nào thì người ta trở thành một Phật tử đích thực, và làm thế nào để tu tập một cách chính tống?
Phật giáo tại Việt Nam với hình ảnh Phật và đàn em trai trong chùa
Phật đã giáo huấn rằng người cư sĩ trước tiên cần phải quy y Tam bảo – Phật, Pháp và Tăng. Quy y không phải chỉ là một nghi thức hình thức, mà là một tuyên bố tâm linh sâu sắc – sự tin tưởng vào một con đường giải thoát khỏi khổ đau. Khi nào ai quy y Phật, quy y Pháp, quy y Tăng thì người ấy mới chính thức trở thành một Phật tử có đủ căn cơ để bắt đầu hành trình tu tập.
Quả Giới: Nền Tảng Hạnh Động Của Người Cư Sĩ
Phật tiếp tục giáo huấn về tiêu chuẩn thứ hai – người cư sĩ cần phải đầy đủ giới hạnh. Đây là điều kiện căn bản để hành động của mỗi người trở nên trong sáng, không gây hại cho chính mình và tha nhân. Phật nói rằng người cư sĩ đầy đủ giới phải bỏ sát sanh – tức là không làm tổn hại đến các sinh vật sống. Một người tu tập thật sự sẽ trau dồi lòng từ bi và không sẵn lòng tước đoạt tính mạng của bất kỳ loài nào.
Cạnh đó, người cư sĩ cần bỏ lấy cắp – không lấy của cải không được cho phép. Giữ tài sản riêng có và tôn trọng tài sản của người khác là biểu hiện rõ nét của lòng tin và đạo đức. Phật cũng dạy người cư sĩ phải bỏ tà hạnh – tức là tránh xa những hành vi có hại về thể xác. Người tu tập cần kiểm soát sám hối, không để những dục vọng độc hại chi phối cuộc sống.
Ngoài ra, không nói láo – tức là nói những lời thật, ích lợi cho tha nhân – là một trong những hạnh động cốt lõi. Phật cũng khuyên người cư sĩ nên bỏ đắm say rượu, vì trong trạng thái mê muội, tâm trí không thể tuân theo những lời dạy Phật. Chính nhờ vào những hạn chế này mà hành động của con người trở nên cao thượng, phù hợp với đường Phật pháp.
Hình ảnh người Phật tử đang thiền định trong chùa yên tĩnh
Tín Tâm: Sự Tin Tưởng Vững Chắc Vào Tam Bảo
Tiêu chuẩn thứ ba mà Phật nêu ra là người cư sĩ cần đầy đủ tín tâm. Tín tâm không phải là niềm tin mù quáng, mà là sự tin tưởng sáng suốt vào giác ngộ của Phật Như Lai. Phật nói: “Đây là Như Lai, bậc A la hán, Phật, Thế Tôn” – cách nói này không chỉ là xưng tán Phật, mà còn là sự thừa nhận rằng Phật là người đã chứng đắc Phật quả, một bậc toàn trí, toàn năng.
Sự tin tưởng này không nên yếu ớt, dao động. Một người cư sĩ cần kiên định trong niềm tin vào ba nơi nương tựa – Phật là bậc Giác ngộ tinh xảo, Pháp là con đường giải thoát không sai lạc, và Tăng là những người đã sẵn sàng hỗ trợ chúng ta trên con đường tu tập. Khi tín tâm được kiên cố, người tu tập sẽ có động lực để tiếp tục tiến hành, dù có bao nhiêu thử thách phía trước.
Bố Thí: Hạnh Động Giác Ngộ Của Người Hộc Đạo
Tiêu chuẩn thứ tư mà Phật chỉ dạy là người cư sĩ cần đầy đủ bố thí. Từ “bố thí” không chỉ có nghĩa là cho tiền hay vật chất – nó còn biểu thị một tâm thái rộng mở, sẵn sàng chia xẻ với tha nhân. Bố thí là cách thể hiện rõ nét việc làm giảm xan tham, cơ bám và vị ngã trong lòng.
Khi rời bỏ gia đình để tu tập Phật pháp, một người không nhất thiết phải thành tu sĩ – họ có thể ở lại nhà, nhưng tâm thức phải thoát khỏi những cầu úy của tham lam. Bó thí không phải là hành động một lần duy nhất mà là một thói quen, một lối sống. Khi ta mở rộng vòng tay với tha nhân, nhường cơm cho người đói, cho quần áo người lạnh, ta đang thực hành bố thí thực sự. Hành động này không chỉ giúp đỡ người khác, mà còn giúp chúng ta loại trừ những tinh thần tự lợi, mở rộng vòng lòng từ bi.
Trí Tuệ: Minh Mẫn Trong Hiểu Biết Về Vô Thường
Tiêu chuẩn thứ năm, cao nhất mà Phật nêu ra là người cư sĩ cần đầy đủ trí tuệ. Trí tuệ không phải là sự thông minh thông thường mà ta thấy trong xã hội, mà là sáng suốt trong việc hiểu biết về bản chất của vô thường, khổ và vô ngã. Trí tuệ thật sự đến khi ta quán sát được sự sanh diệt liên tục của mọi vật sự vật lý và tinh thần.
Phật dạy rằng những người có trí tuệ sẽ chứng đắc các bậc Thánh thể nhập, từ từng bước tiến hành đến đoạn tận khổ đau. Trí tuệ không phải là kiến thức sách vở mà là khả năng thấu suốt bản chất thực của cuộc sống. Khi ta nhìn thấy rằng không có gì trường cửu, bất biến, tồn tại mãi mãi trên cuộc đời này, khi ta hiểu rằng mọi pháp đều luôn chuyển, thì sẽ có sự giải thoát từ bên trong tâm hồn.
Ứng Dụng Tu Tập Cho Người Cư Sĩ Hiện Đại
Để trở thành một người cư sĩ đích thực theo lời Phật dạy, chúng ta cần không ngừng rèn luyện bản thân. Quy y Tam bảo là điểm khởi đầu, nhưng không phải là điểm kết thúc. Cùng với việc phát tâm quy y Tam bảo, người cư sĩ phải trau dồi nhân cách, đạo đức của mình bằng cách tự nguyện thỏ trì năm giới.
Năm giới – tức là Ngũ giới (bỏ sát sanh, tránh lấy cắp, tránh tà hạnh, tránh nói láo, tránh đắm say) – là nền tảng cơ bản nhất. Có thể nói Tam quy và Ngũ giới là nền tảng của người Phật tử. Tuy nhiên, ngoài Tam quy và Ngũ giới, những người cư sĩ cần nỗ lực phát triển thêm các hành lâm khác, đặc biệt là niệm tịnh tín Tam bảo. Thâm tín Tam bảo là điểm tựa vững chắc nhất của lộ trình tăng thường phước báo và thắng hoa đời sống tâm linh.
Tín tâm phải kiên cố thì những sơ nguyện mới viên thành. Để cải thiện phước báo của tự thân, tu tập về bố thí là phương tiện thù thắng nhất. Mở rộng vòng tay với tha nhân, nhường cơm sẻ áo, nhớ nghĩ về mỗi người là trách nhiệm và bổn phận của người con Phật. Đồng thời, bố thí là cách thể hiện rõ nét việc làm đoạn giảm xan tham, cơ bám và vị ngã của chúng sanh, yếu tố chủ yếu của mọi khổ đau, luôn hồi sanh tử.
Điều đặc biệt quan trọng đối với người con Phật là phải thành tựu trí tuệ. Nỗ lực quán chiếu để thấy được vô thường, sanh diệt của con người và thế giới. Không có cái gì trường cửu, bất biến, tồn tại mãi mãi trên cuộc đời này. Vạn pháp đều luôn chuyển. Nhờ quán sát và tuệ trí như vậy, người Phật tử bớt tham ái, giảm cơ chấp đồng thời tin tưởng vào sự chuyển hóa của tự thân ngày một tốt hơn.
Kết Luận: Năm Cột Trụ Của Hành Trình Tu Tập
Năm tiêu chuẩn người cư sĩ mà Phật dạy – Quy y Tam bảo, Quả giới, Tín tâm, Bố thí và Trí tuệ – tạo thành một hệ thống hoàn chỉnh để người tu tập có thể đi đúng hướng. Đây không phải những yêu cầu khó khăn mà là những hướng dẫn wisely sắp xếp để con người có thể sống ý nghĩa, xoay sở thoát khỏi khổ đau.
Khi chúng ta thực hành năm tiêu chuẩn này, chúng ta không chỉ cải thiện bản thân mà còn đóng góp vào việc xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn. Phật giáo không phải là một tôn giáo xa vời hay những pháp tắc khô khan – nó là một con đường sống thiết thực, hướng tất cả mọi người lên con đường giác ngộ và từ bi. Hãy tự hỏi bản thân mỗi ngày: chúng ta có đang thực hành đúng pháp theo lời Phật dạy không? Khi nào ta có thể kiên định hơn trên con đường tu tập này?
Tài liệu tham khảo:
- Anguttara Nikaya (Tương Ứng Bộ), Tập V, Chương 11, Phẩm Phước Đức Sung Mãn, Phần Mahānāma
- Kinh Tạng Pali Việt dịch, Nxb Tôn Giáo, 2002
