Nếu một cộng đồng xã hội thịnh vượng được bắt đầu bằng yếu tố cơ bản của sự thống nhất ý chí và hành động, thì thanh tịnh và hòa hợp là yếu tố tiên quyết cho mạng lưới của Tăng già. Khi Tăng già có thanh tịnh và hòa hợp, Phật pháp mới có cơ hội trường tồn và hưng thịnh. Ý chí hòa hợp để đưa đến hành động thanh tịnh của Tăng già chính là “tác pháp yết ma” – một nguyên tắc nghị sự trong tổ chức Tăng đoàn Phật giáo được truyền thừa gần ba ngàn năm qua. Đây là nền tảng pháp lý của các quyết định tập thể, đảm bảo mọi hoạt động của Tăng đoàn diễn ra công khai, dân chủ và tuân theo giáo lý Phật dạy.
Khái Niệm Về Yết Ma
Yết ma được phiên âm từ “kammavacana” (कर्मवचन) của tiếng Pali-Phạn. Hán dịch là “biến sự tác pháp”, được định nghĩa là “vận sự do từ thả nhân biến công” – tức là tất cả công việc của Tăng đều do đây mà được thành tựu mỹ mãn. Nghĩa đen của yết ma chỉ hành động hay hành vi. Có hành động thuộc cá nhân và cũng có hành động thuộc tập thể. Ở đây, yết ma chỉ dùng cho các hành vi tập thể.
Bản chất của yết ma là một quy trình ra quyết định tập thể, nơi các tăng sĩ cùng nhau thảo luận và thông qua các vấn đề quan trọng của Tăng đoàn. Không giống như các quyết định cá nhân, yết ma là biểu hiện của tập thể Tăng đoàn, mang tính chính danh và hiệu lực cao nhất. Khi một yết ma được thực hiện đúng phép lệ, quyết định đó trở thành quyết định của toàn thể Tăng, không phải của từng cá nhân riêng lẻ.
Đối Tượng Của Yết Ma
Yết ma liên quan đến ba yếu tố chính: nhân, pháp và sự.
Nhân (Người): Tức nhân cách hay cá nhân. Tăng tác yết ma với đối tượng là một cá nhân nào đó, như các loại yết ma truyền giới cấp tục, yết ma trị phạt, v.v. Chẳng hạn trong trường hợp yết ma truyền giới cấp tục, trước khi tác pháp, Tăng phải kiểm nghiêm tất cả điều kiện cần thiết của giới tử tính kheo. Người muốn được Tăng tác pháp yết ma để trao giới cấp tục phải không có các giánam (thương tích làm mất năng lực tu tập), tuổi đủ hai mươi ba, bình bạt, v.v. phải đủ.
Pháp (Phương pháp): Hay bình pháp, chỉ cho các sinh hoạt tập thể của Tăng mà Phật đã quy định, như việc thuyết giới mỗi nửa tháng, tự túc, v.v. Mục đích của việc thuyết giới là duy trì và phát huy sự thanh tịnh và hòa hợp của Tăng.
Sự (Vật thể hoặc sự việc): Nói rõ hơn ý xứ của yết ma trong các trường hợp này là những vật thể hữu hình hoặc sự việc cụ thể, như việc kết đại giới (xác định ranh giới truyền giới), tiểu giới, việc phân chia tăng phòng, tăng vật, v.v. Mỗi loại đối tượng có một sắc thái tác thành bản chất của nó. Chẳng hạn, đại giới thì phải có mục rõ ràng của các đường ranh; tăng vật thì có những vật dụng thuộc sở hữu của chiếu độ Tăng, hay của thượng tọa Tăng. Như việc phân chia bình bạt giữa Tăng, nếu các bình bạt này không được chế tạo đúng theo qui luật, nó không thể là ý xứ toàn vẹn của yết ma. Và nếu đối tượng để phân chia là thượng tọa Tăng trong một trụ xứ, nhưng các tỳ kheo không tập hợp đúng pháp như vậy thì ý xứ cũng bị khuyết.
Các tăng sĩ trang nghiêm trong buổi hành lễ và thực hành giáo lý Phật giáo tại chùa
Phân Loại Yết Ma
Yết ma được chia thành ba loại dựa trên quy mô và cách thức thực hiện: tâm niệm, đối thứ và Tăng pháp.
Tâm Niệm (Cita Kamma): Tâm niệm là tự mình nghĩ và nói lên lời mà không cần có người thứ hai. Loại hình này có tính chất riêng tư, như tâm niệm bỏ tật hay tâm niệm tự túc. Người tác pháp chỉ cần suy nghĩ và quyết định trong tâm, không cần thông báo cho người khác hoặc tuân theo quy trình hình thức. Tuy nhiên, tâm niệm vẫn phải tuân theo nguyên tắc chung của Phật pháp.
Đối Thứ (Samnipata Kamma): Đối thứ là sự tác pháp giữa hai hay ba người. Một người nói, một hay hai người khác nghe. Khi thực hiện, cần có sự xác nhận của các bên tham gia. Cả hai phương pháp này thực chất không phải là yết ma hoàn toàn, nhưng sự tác pháp vẫn tuân theo những gì mà Tăng đã quy định, chỉ có điều không đủ tục số để thành Tăng pháp.
Tăng Pháp (Sanghakamma): Căn cứ trên pháp thực, có 3 loại hình chính:
Đơn Bạch (Ñatti Kamma) – 44 Phương Pháp
Tăng sự trong các trường hợp này vốn đơn giản, chỉ cần một lần tác bạch cho Tăng biết là đủ. Đơn bạch yết ma được thực hiện khi một tỳ kheo có thẩm quyền (thường là tăng trưởng hoặc chứng minh viên) đầu tiên tuyên bố công việc cần làm trước toàn thể Tăng đoàn. Sau khi bạch công, nếu không ai phản đối, quyết định được coi là thông qua. Phương pháp này dùng cho các sự việc không quá trọng yếu như việc xin tạo tâm niệm, xin đặc cách rời khỏi Tăng đoàn tạm thời, v.v.
Bạch Nhị (Ñatti Dutiya Kamma) – 78 Phương Pháp
Tăng sự trong các trường hợp này có tầm quan trọng hơn các Tăng sự thuộc loại đơn bạch yết ma. Do đó, sau khi tác bạch cho Tăng biết sự việc mà Tăng cần phải quyết định, rồi bấy giờ hỏi xem các tỳ kheo đang hiện diện giữa Tăng có ai phản đối hay không. Nếu tất cả đều im lặng, không tỳ kheo nào nói lời phản đối hay phục quyết, thì quyết định của Tăng có hiệu lực.
Nói cách khác, bạch nhị yết ma tức là một lần tác bạch và một lần biểu quyết. Vì vậy, trong bạch nhị, quyết định cần phải được biểu quyết (thông qua sự im lặng hoặc đồng ý tường minh). Đây là phương pháp phổ biến hơn so với đơn bạch, được dùng cho các vấn đề quan trọng hơn nhưng chưa đến mức cần ba lần biểu quyết.
Bạch Tứ (Ñatti Catutha Kamma) – 39 Phương Pháp
Bạch tứ là một lần bạch và ba lần yết ma, tức một lần tác bạch cho Tăng biết Tăng sự cần làm rồi ba lần lấy biểu quyết. Đây là trường hợp của những Tăng sự quan trọng nhất, có ảnh hưởng lâu dài đến cộng đồng Tăng đoàn như truyền giới cấp tục, qui y chứng minh, v.v. Cơ sở thực chất của các Tăng sự này chỉ có thể thành tựu sau khi ba lần hỏi và ba lần toàn thể Tăng đều đồng ý chấp thuận bằng cách im lặng.
Quy trình bạch tứ yết ma được thực hiện như sau: Tuyên bạch công việc một lần, hỏi ba lần xem có ai phản đối không. Mỗi lần hỏi, nếu không có ai phát biểu phản đối, quyết định được coi là thông qua. Phương pháp này đảm bảo sự thận trọng và đồng thuận cao nhất từ toàn thể Tăng đoàn.
Số Lượng Và Tính Linh Hoạt Của Yết Ma
161 phương pháp yết ma nêu trên không phải là con số cố định. Tuỳ vào mức độ Tăng sự khinh trọng, hoàn cảnh lịch sử, môi trường xã hội, v.v., có thể có thêm các yết ma mới phù hợp với nhu cầu của thời đại. Tuy nhiên, điều cần bản năm vững là ba loại phương pháp thực yết ma này: đơn bạch, bạch nhị và bạch tứ.
Mỗi khi có sự việc gì xảy ra giữa Tăng, cần phải cân nhắc ý xứ để áp dụng một phương pháp thực yết ma nào cho tương xứng. Những Tăng sự trọng yếu như truyền giới, qui y chứng minh phải dùng bạch tứ để bảo đảm tính chính danh. Các vấn đề trung bình có thể dùng bạch nhị, còn những việc nhỏ lẻ hàng ngày có thể dùng đơn bạch hoặc thậm chí tâm niệm.
Vai Trò Của Người Tác Pháp
Trong sự diễn tiến của tác pháp yết ma có thể được thực hiện qua các đường tác của thân và ngữ, như lễ bái, cầu thỉnh, v.v., nhưng cơ sở cho sự thành tựu này vẫn bằng ngôn ngữ. Không phải tất cả các tỳ kheo trong Tăng đều cùng nói một lượt để xác định một vấn đề nào đó. Nhưng một tỳ kheo trong Tăng biết rõ các phương pháp thực yết ma, đại diện Tăng tác pháp. Lời nói của vị này trong khi tác pháp là lời nói cá nhân, nhưng thể tính của cơ sở nghiệp đạo ở đây là công nghiệp.
Cũng như trong các sinh hoạt tập thể xã hội, khi một mệnh lệnh được ban hành hay một quyết định được thông báo, thì chỉ có thể phát xuất từ lời nói của một người có tư cách đại diện (phát ngôn viên). Lời phát biểu của người này được coi là lời phát biểu của cả tổ chức.
Cũng nên lưu ý, theo thông lệ tác pháp yết ma, sau tác bạch của tỳ kheo tác pháp, có thêm câu hỏi: “Tác bạch có thành không?” Toàn thể Tăng đồng thanh đáp: “Thì nhỉ”. Và sau mỗi lần yết ma, tức lấy biểu quyết, cũng có thêm câu hỏi: “Yết ma có thành không?” Toàn thể Tăng đáp: “Thì nhỉ”. Có ý kiến cho rằng thủ tục hỏi như vậy trái với bản chất của yết ma.
Tuy nhiên, cũng có giải thích nói rằng điều này không có nghĩa là quyết định của Tăng được nói bởi nhiều người cùng một lúc, mà chỉ là xác nhận của toàn thể Tăng về sự thành tựu của yết ma như pháp. Tức vẫn từ của người tác pháp được phát biểu đúng pháp, và tiếng hát của toàn thể Tăng là xác nhận tập thể của công nghiệp đó.
Ý Nghĩa Của Yết Ma Trong Tăng Đoàn
Yết ma không chỉ là một thủ tục hành chính của Tăng đoàn, mà là biểu hiện cụ thể của một nền dân chủ tâm linh. Nó đảm bảo rằng mọi quyết định quan trọng của Tăng đều được thực hiện một cách công khai, minh bạch và có sự đồng ý của đa số thành viên. Qua yết ma, mỗi tỳ kheo đều có cơ hội phát biểu ý kiến, phản đối nếu cần, hoặc đồng ý với quyết định của Tăng.
Từ góc độ tu tập, yết ma cũng giúp rèn luyện tinh thần từ bi, khoan dung và sự nhất trí trong cộng đồng tu sĩ. Khi tham gia vào quá trình yết ma, các tỳ kheo học cách lắng nghe, tôn trọng ý kiến của người khác và cùng nhau tìm ra giải pháp tốt nhất cho Tăng đoàn.
Bản chất sâu sắc nhất của yết ma là bảo vệ sự thanh tịnh và hòa hợp của Tăng đoàn. Một Tăng đoàn có thanh tịnh và hòa hợp sẽ là nơi lý tưởng để tu tập, nơi giáo lý Phật được truyền thừa một cách chính thống và hiệu quả. Do đó, nắm vững nguyên tắc và phương pháp yết ma là trách nhiệm thiêng liêng của mỗi tỳ kheo.
Kết Luận
Tác pháp yết ma là nền tảng của tổ chức Tăng đoàn Phật giáo, phản ánh trí tuệ sâu sắc của Phật Tổ trong việc xây dựng một cộng đồng tu tập hoàn hảo. Qua ba hình thức chính – đơn bạch, bạch nhị và bạch tứ – yết ma đảm bảo rằng mọi quyết định của Tăng đều được thực hiện công khai, dân chủ và có sự đồng ý của tập thể.
Mỗi khi có sự việc quan trọng xảy ra giữa Tăng, từ việc truyền giới, qui y chứng minh cho đến các quyết định hàng ngày, đều cần được xử lý theo đúng phương pháp yết ma. Điều này không phải là sự ràng buộc khô cứng mà là thể hiện sự tôn trọng đối với Phật dạy và bảo vệ sự toàn vẹn của Tăng đoàn.
Những tỳ kheo nắm vững kiến thức về yết ma sẽ có khả năng lãnh đạo Tăng đoàn một cách khôn ngoan, đảm bảo sự thanh tịnh, hòa hợp và phát triển lâu dài của cộng đồng tu sĩ. Từ đó, Phật pháp có cơ hội trường tồn, tiếp tục mang lại lợi ích vô lượng cho tất cả chúng sinh.
Tài Liệu Tham Khảo:
- Ma-ha Tăng Kỳ Luật, tập 24 (quyển 22, trang 422a)
- Tuỳ Cơ Yết Ma, tập 40 (trang 492b)
- Yết Ma Yếu Chỉ, HT. Thích Trí Thủ
- Phật Học Từ Điển, nhiều tác giả
