Nhà văn Nga vĩ đại Leo Tolstoy là một trong những tư tưởng gia phương Tây hiếm hoi tỏ ra quan tâm sâu sắc đến Phật giáo. Từ những năm cuối thế kỷ 19, ông đã dành nhiều công sức nghiên cứu giáo lý Phật đà, đặc biệt là các kinh điển của truyền thống Nam Tuyển. Hành trình tìm tòi giáo pháp này không chỉ ảnh hưởng đến tư tưởng của Tolstoy mà còn phản ánh sự khát vọng chung của nhân loại trong việc tìm kiếm ý nghĩa thực sự của cuộc sống qua những dạy dỗ của Đức Thích Ca Mâu Ni.
Tolstoy không chỉ biết đến Phật giáo một cách hời hợt mà đã thực hiện một công tác nghiên cứu có hệ thống. Ông tiếp cận Phật giáo chủ yếu thông qua các tài liệu và sách báo của các nhà nghiên cứu Phật học phương Tây, đặc biệt là các kinh sách Phật giáo theo hệ tư tưởng Nam Truyền. Trong thư viện cá nhân của mình, với hơn 20.000 cuốn sách các thể loại, người ta tìm thấy rất nhiều kinh sách Phật giáo và triết học có liên quan.
Bước Đầu Khám Phá Giáo Lý Phật Đà
Từ đầu thập niên tám mươi của thế kỷ 19, Tolstoy bắt đầu tìm hiểu Phật giáo một cách nghiêm túc. Thư viện của ông chứa đựng những tác phẩm quan trọng về Phật học phương Tây của thời kỳ đó. Các kinh sách tiếng Anh như “Kinh Phật” (Buddhist Sacred Text) của Friedrich Max Müller, “Đức Phật, cuộc đời, lời dạy và giáo đoàn của Ngài” (Buddha, His Life, His Teachings & His Order) của Hermann Oldenberg, cùng “Lời dạy của Phật” (The Gospel of Buddha) của Paul Carus đều có trong bộ sưu tập của ông.
Tolstoy trong những năm cuối đời, khi quan tâm sâu sắc đến các vấn đề tâm linh
Đặc biệt, ông sở hữu nhiều tác phẩm tiếng Nga về Phật học, bao gồm quyển “Phật giáo: nghiên cứu và tài liệu” (Buddhism: Studies and Materials) của nhà Phật học người Nga Ivan P. Minayev, cùng một số kinh sách Tiểu Thừa được dịch sang tiếng Nga. Những dòng chép tay của Tolstoy khi đọc các kinh Nikaya chứng tỏ sự chú tâm và suy ngẫm sâu sắc của ông đối với giáo pháp Phật đà. Qua những tài liệu này, ta thấy Tolstoy đã không chỉ đọc mà còn chủ động ghi chép và phân tích những tư tưởng chính của Phật giáo.
Ảnh Hưởng Sâu Sắc của Giáo Lý Phật Đà
Khủng hoảng tâm linh của Tolstoy vào cuối thập niên 1870 đã thúc đẩy ông tìm kiếm ý nghĩa sâu xa của cuộc sống. Chính vào thời kỳ này, giáo lý Phật đà bắt đầu chiếm một vị trí quan trọng trong suy tư của nhà văn Nga. Trong tác phẩm “Lời Thú Tội” (A Confession), xuất bản năm 1882, Tolstoy đã viết về Phật giáo một cách trực tiếp hơn những tác phẩm khác. Ông đặc biệt nhắc lại sự giác ngộ của Thái tử Tất Đạt Đà – người sau này trở thành Đức Phật.
Đức Phật Thích Ca Mâu Ni – người khai mở con đường giác ngộ mà Tolstoy vô cùng kính trọng
Tolstoy đã nhận ra rằng Đức Phật đã phát hiện ra bản chất không chắc chắn của kiếp sống với những giai đoạn sanh, già, bệnh, chết. Từ cung điện êm đắm, Ngài dám rời bỏ để tìm kiếm chân lý. Nhà văn Nga này kết luận rằng: “Thích Ca Mâu Ni đã nhận ra được cái chân tướng không chắc chắn của cuộc đời và Ngài đã khẳng định rằng cuộc đời là một bộ khổ cần phải được thoát ly. Ngài đã minh chứng cho tất cả thấy rằng chính nhờ vào sự nỗ lực không ngừng của bản thân mà Ngài đã thoát ra khỏi cảnh khổ đau của vòng sinh tử luân hồi, chứng thành đạo quả và không bao giờ trở lại trạng thái khổ đau ấy nữa.”
Những Lời Dạy Cốt Lõi
Trong quyển “Những Gì Tôi Tin Tưởng” (What I Believe), xuất bản năm 1883, Tolstoy nhấn mạnh rằng cốt lõi của Đạo Phật là giúp con người nhận ra cuộc sống luôn ở trong vòng khổ đau và cần phải được giải thoát. Một năm sau, trong tác phẩm “Vậy Thì Chúng Ta Phải Làm Gì?” (What Then Must We Do?), khi đề cập đến những nhà tư tưởng lớn, Tolstoy đã tôn vinh Đức Thích Ca Mâu Ni là một trong những nhà tư tưởng vĩ đại nhất trong lịch sử loài người.
Các thiền sinh tu học, tiếp tục những lời dạy của Đức Phật mà Tolstoy vô cùng tôn kính
Sống an vui, không bạo động, thương yêu và giúp đỡ mỗi người – kể cả những kẻ đối đầu với mình – là những nguyên tắc cơ bản của triết thuyết đạo đức nhân sinh của Tolstoy. Ông cho rằng mục đích của con người là muốn hạnh phúc, và không ai muốn khổ đau. Đây là điểm tối quan trọng cho đời sống con người. Điều này hoàn toàn phù hợp với các dạy dỗ của Phật giáo, nơi mà tất cả các con đường tu tập đều hướng tới mục tiêu chấm dứt khổ đau và đạt được niết bàn – cõi lạc tối cao.
Sự Tương Đồng Với Kinh Pháp Hoa
Tolstoy chắc chắn đã từng biết đến Kinh Pháp Hoa, được coi là “vua của các bộ kinh”. Mặc dù hai bản dịch tiếng Anh và tiếng Pháp của kinh này không được tìm thấy trong thư viện của ông, nhưng trong thư viện có một quyển sách “Gleanings in Buddhafields – Studies of Hand and Soul in the Far East” (Những lượm lặt từ những bãi Phật – Nghiên cứu về Hành Động và Tâm Linh ở vùng Viễn Đông), xuất bản năm 1897. Tại đầu cuốn sách này, có một đoạn trích dẫn từ Phẩm Thường Bất Khinh Bồ Tát của Kinh Pháp Hoa: “Tôi rất kính trọng các bạn, không dám khinh man và xem thường các bạn. Vì sao? Vì các bạn đang thực hành đạo Bồ tát và sẽ được thành Phật.”
Qua đoạn trích này, ta rõ ràng thấy được Tolstoy đã tìm hiểu qua tư tưởng của Kinh Pháp Hoa, một bộ kinh quan trọng nhất của Đại Thừa Phật giáo. Tư tưởng rằng tất cả mọi người đều có tính Phật và sẽ thành Phật này vô cùng phù hợp với quan điểm nhân sinh quan của Tolstoy. Ông luôn tin tưởng rằng mỗi con người đều có tiềm năng tốt đẹp, bất kể hoàn cảnh hay địa vị của họ.
Cốt Lõi Triết Lý Nhân Sinh
Triết thuyết nhân sinh của Leo Tolstoy trong những năm cuối đời, đặc biệt là qua các vở kịch sau cùng như “Sức Mạnh của Bóng Tối” (The Power of Darkness, 1887), “Đạo Quả của Giác Ngộ” (The Fruits of Enlightenment, 1889), và “Thây Ma Sống” (The Living Corpse, 1910), đều phản ánh sâu sắc những ảnh hưởng của Phật giáo.
Tolstoy cố gắng truyền tải thông điệp rằng hạnh phúc thực sự của con người chỉ tùy thuộc vào tiềm lực bên trong của họ, ngoài ra không có gì khác. Điều này hoàn toàn phù hợp với tuyên bố của Đức Thích Ca trong Kinh Pháp Hoa rằng “mỗi người đều có tính Phật và sẽ thành Phật”. Sự tương ứng này không phải là tình cờ mà là kết quả của sự hiểu biết sâu sắc của Tolstoy về giáo lý Phật đà.
Ông nhất quán khẳng định rằng Vương quốc của Thượng Đế luôn ở bên trong bạn – một tư tưởng cốt lõi của các tác phẩm văn học cuối cùng của ông. Tolstoy tin rằng mỗi con người đều có khả năng đạt được tâm trạng tâm linh cao nhất thông qua sự tu luyện nội tâm, không phải thông qua việc tuân theo các quy tắc bên ngoài. Đây chính là bản chất của những lời dạy mà Đức Phật truyền bá 2.500 năm trước.
Kết Luận
Leo Tolstoy không phải là một tín đồ Phật giáo theo đúng nghĩa tôn giáo, nhưng ông là một người tôn trọng và học hỏi từ giáo lý Phật đà. Qua những tác phẩm của mình, ông đã chứng minh rằng những dạy dỗ của Đức Phật về bản chất khổ đau, đường lối giải thoát, và giá trị nội tâm có ý nghĩa phổ quát, vượt ra ngoài ranh giới văn hóa và tôn giáo. Sự kết hợp giữa tư tưởng Phật giáo và triết lý nhân sinh của Tolstoy đã tạo nên một hệ thống giáo lý sâu sắc về đạo đức, tính tâm linh và mục đích cuộc sống con người, hướng tới sự hòa bình, từ bi và giác ngộ cho toàn thể nhân loại.
