Khi bước vào con đường tu học Phật pháp, mỗi người Phật tử đều tiếp nhận năm điều răn cấm – những hướng dẫn thiêng liêng giúp định hướng mọi hành động, lời nói và ý niệm. Năm giới cấm này không phải những lệnh trừng phạt mà là những rào cản an toàn, những cầu chắc giữa ta khỏi lầm lõi, nguy hiểm. Đức Phật Thích Ca từng dạy rằng: “Sau khi ta diệt độ, các ngươi phải tu hành, phải tôn kính giới luật làm thầy”. Lời dạy này cho thấy tầm quan trọng của giới luật – không chỉ là nguyên tắc mà là chìa khóa để người Phật tử đạt được tâm an lạc, trí huệ minh bạch trong hành trình giải thoát.
Năm giới cấm gồm: không sát sanh, không trộm cắp, không tà dâm, không nói dối, và không uống rượu. Những điều cấm này có tính chất hướng dẫn toàn bộ hoạt động đời sống của người tin theo đạo Phật. Chữ “giới” có nghĩa rất rộng – đó là sự ngăn cấm, sự tự bộc buộc lấy mình, phòng bị để không lầm lạc. Nếu như một chiếc cầu cao nguy hiểm, thiếu lan can và rào chắn hai bên, người đi qua sẽ cảm thấy chóng mặt và nỗi sợ hãi. Nhưng nếu có lan can vững chắc, rào chắn bảo vệ, người qua cầu sẽ bình yên và tự tin. Giới luật có giá trị và ý nghĩa tương tự – nó là cơ sở để con người sống có ý thức, có trách nhiệm, và hướng tới giải thoát.
Trong Kinh Di Giáo, giới luật được gọi là “chùm an ổn số một cho tâm hồn” – là hình dáng của người tu tập giải thoát. Giới luật giúp ta phương tiện tới yếu để tu tập, chấm dứt tai sanh tử từ vô số đời sống lầm than khổ đau. Trong đạo Phật, có hai phương diện giải thoát lớn nhất: Giới luật giải thoát và Trí tuệ giải thoát – hay nói cách khác là ta ra khỏi vòng mê muội khổ đau bằng hai biện pháp là giữ giới và nhận thức với ánh sáng hiểu biết của bậc Thánh. Tu tập mà không đắp đế giới luật, nguồn nước tu tuệ sẽ bị thấm lạt qua khe hở chảy đi hết. Do đó, trong kinh nói: “từ buổi rằng Đông Chính pháp được lưu truyền là nhân Giới sanh Định, nhân Định phát Tuệ” – tức là từ chỗ giữ chắc giới luật mà tâm hồn được yên tịnh lắng sâu, từ chỗ thiền định lắng sâu mà trí sáng phát sanh lên.
Người Phật tử giữ giới luật ngồi thiền định ở chùa chiều tối
Từ đó nó càng cứng cỏ, soi rõ thêm cho việc hành trì giới. Cứ thế, trong sự liên chuyển tác động lẫn nhau để hộ trợ đạt tới cõi giải thoát thành thời, năm giới là nền tảng chung nhất, lớn nhất, là máu số chung cho toàn bộ giới luật tại gia hay xuất gia. Năm điều rèn áp này là: trách xa sát sanh, trách xa sự trộm cắp, trách xa sự tà dâm, trách xa sự nói dối, trách xa sự dở dại, uống rượu và các chất say. Năm giới luật này, căn cứ trên tâm tự bi, bình đẳng, trên phương diện dứt trừ tội lỗi cá nhân và đem lạc trật tự, an vui hạnh phúc cho xã hội.
Không Được Sát Sanh – Bảo Vệ Sự Sống
Không được sát sanh, giết hại mạng sống – sự sống cụ thể là đời sống con người, đời sống của động vật. Chủ yếu quan trọng là đời sống con người, vì con người là động vật có khả năng cao nhất để tu tập giác ngộ. Con người còn cao hơn chư thiên vì đời sống của chư thiên hiếm khi có vị tu giác ngộ vì họ mải lo hưởng vui, mai mật ý chí. Trần thế khổ nhiều hơn vui, con người mới có ý chí, ý chí quyết định thành Phật. Vì vậy, sự sát hại mạng người là tội nặng nhất trong các sinh vật ở đời này.
Kế tiếp là cớ trách đi sự sát hại mạng sống của các loại động vật như gia cầm, gia súc, dã thú, cho đến những loại vật nhỏ nhất khác. Tất cả chúng đều là sự sống mang tính chất tiến hoá hơn các loại thực vật. Vì vậy cắt đứt thân mạng của loại này để tô bới thân mạng của loại kia là một hình động ác, không hợp với lẽ đạo. Hơn nữa, chúng ta ai cũng xem sinh mạng mình là quý, là một báu vật tuyệt vời. Nếu bị hại, ai cũng chống trả quyết liệt để bảo vệ sinh mạng. Bản thân ta biết trân quý mạng sống mình như vậy, suy rộng ra các loại vật cũng biết quý trọng thân mạng của chúng. Vì vậy, Phật giáo cấm sát sanh để tôn trọng sự công bằng.
Đức Phật không đồng ý cho đề tử của Ngài sát hại, đoạt mạng, bởi vì đem tâm sát hại sinh mạng là lòng độc ác lên đỉnh điểm, khiến tâm tự bi bị bóp chết. Đó là tự giết lòng tự bi của mình. Vì vậy Phật giáo cấm sát sanh để nuôi dưỡng lòng tự bi. Khi ta giết đoạt một thân mạng, sự oán giận không dập tắt được, kẻ bị giết ôm lòng oán hận kẻ giết. Do đó, Phật giáo cấm sát sanh để trách nhân quả báo ứng.
Không Được Trộm Cắp – Sự Công Bằng và Lòng Tin
Con người sống trên đời này có hai sinh mạng: mạng sống tự bản thân với hô hấp đầy đủ sẵn này và ngoài ra mạng là của cải vật chất tiền bạc, ruộng vườn, tài sản đủ thứ. Lấy những vật không thuộc quyền sở hữu của mình, không có sự ưng thuận của chủ nhân, hay cưỡng ép người khác ưng thuận bằng quyền hành là phạm giới. Những vật to lớn, quý giá như nhà cửa, tiền bạc, ruộng vườn… cho đến những vật hèn mọn như trái ớt, lá rau… người khác không cho phép mà mình chiếm đoạt đều là phạm trộm cắp.
Lấy trộm của người khác là sát hại ngoài mạng của họ, là làm cho họ điêu đứng khổ não. Người ta thường nói: “Tiền tài như huyết mạch”. Chúng ta không muốn ai lấy của mình, thì đối với người khác cũng vậy. Nếu lấy của người khác một cách trái đạo là trái lẽ công bằng, không thể tồn tại được. Đã là đề tử của Phật, nên cớ gắng nuôi dưỡng lòng tự bi. Kẻ ăn trộm, ăn cắp không phải là con người có giá trị tối thiểu, họ sống đời sống bấp bênh, lo sợ. Đó là một tội lỗi nhơ nhuếc đối với xã hội văn minh. Người Phật tử giữ giới không ăn trộm, ăn cắp là tự tạo niềm tin an ổn cho mình và cho xã hội. Chúng ta giữ giới không trộm cắp để trách khỏi nghiệp báo oán thù. Trong xã hội có tư chức, tôn trọng lẽ công bằng, tội trộm cắp bao giờ cũng bị trừng trị. Vậy nên để tạo sự công bằng, bình đẳng, nuôi dưỡng tâm tự bi và trách quả báo thù hận vận về sau, Đức Phật khuyên ta không nên trộm cắp.
Thợ mưu sinh lao động chân chính trong cảnh sáng ban ngày
Không Được Tà Dâm – Bảo Vệ Trinh Bạch và Hạnh Phúc
Tà dâm ý muốn nói về sự dâm dục, phi luân, phi pháp. Luật dạy người xuất gia phải dứt hẳn sự dâm dục, còn người tại gia thì không được tà dâm. Khi vợ chồng cưới nhau đủ luân gọi là chính, ngoài ra sự lên lận, lang chạ là làm việc phi pháp gọi là tà dâm. Khi đã có đôi có bạn rồi, tuyệt đối không phạm đến sự trinh bạch của kẻ khác. Phạm tội này dễ phát sinh biết bao nhiêu tội ác khác, gieo thám hoạ cho bản thân, gia đình mình và gia đình người. Những kẻ uả tá tính lang chạ, họ làm nên bao rắc rối, tâm hồn không trong sạch, không được người đời tôn kính.
Giữ giới không tà dâm bảo vệ nhân cách, bảo vệ sự yên ấm trong gia đình. Tuân giữ giới này triệt để tạo nên đời sống an ổn về tinh thần cho mỗi cá nhân, không hoang phí tuổi đời ngắn ngủi vào đam mê nguy hiểm. Đức Phật dạy mỗi người giữ giới không tà hạnh để trách oán thù và quả báo xấu xa. Mỗi hành động tà dâm là hạt giống phiền não, là khuấy động tâm hồn và tạo ra những tuyến oán cũ mới, những mâu thuẫn trong xã hội.
Không Được Nói Dối – Nền Tảng của Lòng Tin
Lời nói là sản phẩm đặc biệt của loài người, lời nói có mục đích là trao đổi, cảm thông. Lời nói cũng là một vũ khí lợi hại không kém bất cứ loại vũ khí vật chất nào. Có khi bộ máng, tan nhà mất nước vì một lời nói, có khi an ổn lâu dài cũng vì một lời nói. Nói dối là nhằm chiếm đoạt quyền lợi vật chất, là nhằm để nên kẻ khác để tăng bốc mình lên, là nhằm che đấy bản ngã, cũng như mỗi ý đồ đen tối khác.
Kẻ nói dối thường lo sợ không yên, không được ai tin cậy. Nói dối quen thói cũng đi sâu vào đường ma lỗi quác, trắc trở, bất chính. Nói dối cũng gieo tai hoạ không lường nội, tác hại đến nhiều đời nhiều kiếp. Bốn loại lỗi nói dối, vong ngữ, lưỡng thiệt, ác khẩu và ý ngữ gieo thám hoạ đau khổ cho người nói lẫn người nghe. Người tu nói thật trách được các nghiệp về miệng, trái lại, còn nói lời nhu hoà tá ái, xây dựng, tiến lên chủ sáng của tâm hồn.
Là một người Phật tử chúng ta nên ăn nói có măng mục, thấy biết thế nào, nói thế ấy không điều xảo dối trá. Trừ trường hợp vì lợi người, lợi vật, không nạo nói đúng thật để người bị hại hoặc bị khổ đau. Đó là do lòng nhân, lòng tự bi cứu người cứu vật nên dầu có nói sai sự thật cũng không phạm. Không nói dối là giữ được lòng tin của mỗi người xung quanh, thể hiện được tâm tự bi, hơn thế nữa là trách được nghiệp báo xấu hại về sau.
Người Phật tử đứng trước tượng Phật nói lời cầu nguyện chân thật
Không Được Uống Rượu – Sáng Suốt Và Định Trí
Từ xưa tới giờ, rượu là chất kích thích làm mù tối tâm trí, ngấm vào máu, làm trí tuệ u tối, khó khăn. Hiện nay, sự ăn nhậu đã trở thành thánh trận của xã hội. Từ vong vì rượu, bệnh tật nguy hiểm vì rượu nói khôn xiếc. Người say sưa tự làm mất nhân cách con người cao quý. Tai hại của rượu đối với bản thân, gia đình thật là cụ thể, đắng cay. Vì khi say rượu tội lỗi nào họ cũng làm được, xấu xa gì họ cũng không sợ, mất hết lương tri.
Đạo Phật chủ trương giác ngộ, muốn được giác ngộ, trước phải điểm đạm tình sáng. Người Phật tử vì giác ngộ, vì lợi ích cho mình, cho người quyết hạn không uống rượu. Trừ trường hợp mắc bệnh y sỹ báo phải dùng rượu hoặc với thuốc mới là ổn thì có thể dùng rượu như vị thuốc. Người Phật tử được uống rượu thuốc đến khi lành bệnh thì chấm dứt, cần phải trình cho chư Tăng biết trước khi uống.
Người thực tập không sát sanh, không ăn trộm, không tà hạnh, không nói dối lừa gạt, và không uống rượu say sưa là người đang uốm hạt máu tự bi, đạo đức, trí tuệ cho tự thân, gieo hạt giống thiện lành cho đời này và đời sau. Trái lại, chỉ cần người mê muội phạm một tội sẽ dẫn đến phạm thêm nhiều tội khác. Bởi ăn trộm, lừa đảo, tà hạnh nên phải nói dối che đấy chuyện xấu của mình. Bởi say sưa rượu chè, cơ bạc, khiến cho đạo nghĩa trăm năm đứt đoạn…
Người Phật tử thực hành năm giới cấm là tạo dạng cho mình và mỗi người xung quanh một đời sống có ý nghĩa. Người biết giữ gìn năm giới tự kiến tạo nhân cách đạo đức an lành cho bản thân. Không sát sanh, bản thân ta không bị giết, không bị tù tội, cũng không có thù oán vận với nhau. Thế là chúng ta không sống trong kinh hoàng, sợ hãi do thù hận gây nên. Không trộm cắp bản thân ta không mắc tội vụ trộm cắp. Thong thả đi bất cứ đâu cũng không lo bị người nghi ngờ theo dõi.
Không tà dâm bản thân ta không phải lao thân khổ sở bản tính mỗi điều, mỗi người đều tin nhiệm và tin cậy ta. Tự mình an ổn, gia đình cũng an ổn. Không nói dối, ta không phải hối hận, lời nói tạo được niềm tin với mỗi người. Người hay nói dối sẽ bị xã hội đánh giá thấp, hình động hay lời nói của người ấy không được ai tín trọng. Không uống rượu, chính bản thân ta không sợ điên cuồng mất trí, một chẻm thuốc độc ta uống vào mất trí tuệ và phải chết đi sống lại vô số kiếp. Không uống rượu còn trách được cơ thể bệnh hoạn, suy yếu. Bản thân ta được bình tĩnh, sáng suốt, đối với mỗi người đều được quý kính.
Đó là lợi ích bản thân trong hiện tại. Còn nói đến kiếp sau, nếu không sát sanh sẽ được thân mạnh khoẻ sống lâu, không trộm cắp được tài sản sung túc, không tà dâm thân thể đẹp đẽ trang nghiêm, không nói dối sẽ được lợi khẩu, nói năng khôn ngoan mỗi người yêu mến, không uống rượu được trí tuệ sáng suốt. Năm giới là nguyên tắc sống của một người có lương tri. Dù phân nửa người trong xã hội biết giữ gìn năm giới thì xã hội cũng có thể an lạc hơn. Năm giới này được xem là tiêu chuẩn để thẩm định giá trị đạo đức của mỗi người. Không xã hội nào, không người nào chối bỏ năm giới ấy mà có thể tạo dựng xã hội, nhân cách tốt đẹp được.
Người Tu Phật Phải Sáng Suốt Thấy Rõ Nguy Hại
Người tu Phật muốn thanh tịnh hoá thân tâm phải sáng suốt thấy rõ sự nguy hại của năm phạm vi bất thiện kia. Kế đến, người tu Phật phải có ý chí lìa bỏ và phát nguyện trước ngôi Tam Bảo tinh tấn đi trên con đường thiện lành dưới ánh sáng soi đường của chư Phật, Pháp, Tăng.
Năm giới là nền tảng tu tập cho mỗi thứ bậc tu học Phật. Bài học là làm người có từ cách phát sinh từ năm giới, ta phải học mãi, giữ mãi suốt đời. Năm giới trong đạo Phật được thực hiện song song với ba Đức Bi, Trí, Dũng để tự mình và mỗi người đều có an lạc, lợi ích. Giới luật dẫn dắt tâm mình theo đời sống Thánh hạnh mà năm giới là nền tảng cột yếu. Kinh Pháp Cú có ghi rằng:
“Thế gian ai phạm đạo người,
Sát sanh, trộm cắp, nói cười điều ngoa.
Tư sắc say đắm la ca,
Hành vi như thế đúng là tự gây.
Ngay trong hiện tại đời này,
Thiện căn tự bỏ, tạo vay khổ sâu.”
Người mang danh Phật tử phải đặt giới làm nền tảng và kiên quyết thực hành để nhân cách đạo đức chỏi sáng. Việc tu tập cần phải quay về thực tập nơi tự thân mới là điều quan trọng và thiết yếu hơn cả. Khi chúng ta giữ gìn năm giới một cách tinh cầu, chúng ta không chỉ tạo dựng hạnh phúc cho chính bản thân mà còn lan tỏa năng lượng tích cực đến mọi người xung quanh, góp phần xây dựng một xã hội hòa bình, công bằng và nhân ái.
