Có một câu hỏi mà nhiều người từng thắc mắc: khi rời bỏ cuộc sống hiện tại, liệu chúng ta có mang theo được bất cứ thứ gì hay không? Hàng trăm năm qua, Phật giáo đã trả lời câu hỏi này một cách rõ ràng. Khi chết, tất cả những vật chất bề ngoài – nhà cửa, tiền bạc, danh vọng – đều phải bỏ lại. Nhưng có một thứ không ai tách rời được, đó là cái “Nghiệp” của chính mình. Nghiệp chính là hành động tích lũy từ tư tưởng, lời nói và việc làm suốt cuộc đời. Nó là điều duy nhất đi cùng chúng ta qua mỗi kiếp sống, tạo nên vận mệnh ở kiếp sau. Điều này không phải là tin tưởng tâm linh vô căn cứ mà là giáo lý sâu sắc được ghi lại trong các bộ kinh Phật giáo qua hàng nghìn năm.
Để hiểu rõ hơn về hiện tượng này, chúng ta cần khám phá cách Phật giáo giải thích quá trình chết và tái sinh qua hệ thống của Mạt Na Thức và A Lại Da Thức – hai “thức” đặc biệt mà kinh điển Phật giáo đề cập đến.
Mạt Na Thức Và A Lại Da Thức – Hai Thức Không Bị Mất Đi
Khi một người sống, thân xác được duy trì bởi sự hoạt động của các giác quan: mắt thấy, tai nghe, mũi ngửi, lưỡi nếm, thân nắm, và ý nghĩ tính toán. Những giác quan này liên tục thu thập thông tin từ bên ngoài thế giới, ghi nhận mọi sự vật sự kiện. Tuy nhiên, khi một người chết, thân xác bất động, các giác quan này từng cái cũng mất chức năng. Cái mắt không còn nhìn được, tai không còn nghe được, và các cảm giác khác cũng đều tắt lịm.
Nhưng theo kinh điển Phật giáo, có hai thức vô cùng đặc biệt vẫn còn tồn tại và hoạt động. Thứ nhất là Mạt Na Thức (còn gọi là ý thức cuối cùng hoặc ý thức lúc sắp chết), thức này có nhiệm vụ ghi nhận lại toàn bộ những gì đã xảy ra trong cuộc đời. Nó sao chép lại tất cả các đặc tính, bản năng, năng khiếu, cảm xúc, sự hiểu biết, ký ức và hành vi tư tưởng của con người mà nó liên hệ lúc còn sống.
Mạt Na Thức ghi nhận lại toàn bộ hành động và cảm xúc của một người suốt cuộc đời
Thứ hai là A Lại Da Thức (còn gọi là ý thức kho tàng), hoạt động như một thư viện khổng lồ lưu trữ tất cả thông tin mà Mạt Na Thức đã ghi nhận. A Lại Da Thức không chỉ đơn thuần lưu trữ mà còn bảo quản những tài liệu quý giá về con người: những đặc tính tốt xấu, những tài năng, thói quen, bản tính, cảm xúc, và cả những ký ức sâu xa nhất. Tất cả những gì mà Mạt Na Thức sao chép đều được truyền hết cho A Lại Da Thức để bảo quản lâu dài.
Nghiệp – Cái Mang Theo Duy Nhất Khi Chết
Tài liệu mà A Lại Da Thức lưu trữ bao gồm những yếu tố rất quan trọng: tất cả những hành động, tư tưởng, cảm xúc, thói quen, bản tính tốt và xấu của một người. Nhưng đây chính là thứ mà Phật giáo gọi là “Nghiệp”. Nghiệp không phải là khái niệm siêu nhiên mơ hồ, mà là hậu quả tất yếu của những gì chúng ta đã tạo ra trong quá khứ.
Để hiểu rõ hơn, hãy nhìn lại lịch sử tái sinh. Tái sinh và đi vào kiếp sau tức là sau khi chết, chính là lúc trút bỏ cái thân xác hiện tại, một người chuyển qua một cuộc sống mới qua một thân xác mới. Khi một người nào đó chết đi, người đó không thực sự chết, vì chỉ có cái thân xác tan rã mà thôi. Cái tinh anh vi diệu của người đó (được gọi là con người, thường gọi là Hồn hay Linh hồn) lại chuyển qua một đời sống mới qua một thân xác mới.
Sự luân chuyển từ kiếp này qua kiếp khác gọi là sự luân hồi. Mỗi giai đoạn sống trong sự chuyển hóa luân hồi đó gọi là mỗi kiếp. Mỗi kiếp, người đều phải chịu hậu quả của những hành động gây ra từ kiếp trước – những nguyên nhân hay có thể gọi là cái nghiệp. Đó chính là luật Karma hay còn gọi là luật Quả Báo hoặc Nghiệp báo. Sự luân chuyển từ kiếp này qua kiếp khác gọi là Luân hồi.
Luân hồi là quá trình liên tiếp của tái sinh, mỗi kiếp chúng ta đều chịu hậu quả của nghiệp cũ
Cách Nghiệp Định Hình Số Phận Ở Kiếp Sau
Khi một người chết, chí có cái xác thân bất động vì thực ra nó chỉ là một khối vật chất bình thường trong tự nhiên mà thôi. Nó giống như cái áo mặc, khi chết chính là lúc trút bỏ cái áo đó. Khi sống, xác thân cử động được là nhờ có sự hỗ trợ hợp đồng của các giác quan như thấy, nghe, nhận biết, ngửi, nắm, suy nghĩ tính toán. Khi chết, thân xác bất động thì các giác quan ấy cũng mất luôn. Tuy nhiên có 2 thể vật chất đặc biệt không bị mất đi, vẫn còn tồn tại.
Tuy nhiên, tùy theo sự dồn nén tập trung từ tưởng, tình cảm nào đó quá nhiều như uất hận, cảm thù, đau khổ, sợ hãi, nuối tiếc, thì những tưởng tình cảm ấy sẽ là đầu mối cho đời sống kế tiếp mang nặng tất cả những gì đã bị kích động dồn nên ấy. Do đó mà các vị chân tu thấy rõ điều đó đã căn dặn mọi người rằng: lúc sắp qua đời phải cố giữ tâm yên bình không nên nuối tiếc, đau buồn hay cảm giận. Đặc biệt sự cảm thù, lòng tức giận là mối nguy ghê sợ nhất nếu phát sinh lúc lâm chung thì lúc tái sanh sẽ rơi vào vòng đau khổ cùng cực.
Đó cũng là lý do tại sao lúc người vừa mới chết, mọi người có mặt nên đọc kinh cầu nguyện, nhắc nhở tâm linh người chết nên sáng suốt, vui vẻ hậu tránh sự mê mờ u tối, lầm lạc khiến dễ sa vào chốn địa ngục. Đây là sự thương xót và giúp đỡ quý báu nhất mà chúng ta có thể dành cho người đã khuất.
Tài Sản Vô Hình – Điều Duy Nhất Chúng Ta Mang Theo
Trong suốt cuộc đời, mỗi người đều tích tụ những “tài sản” theo hai cách khác nhau. Thứ nhất là tài sản hữu hình: nhà cửa, tiền bạc, xe cộ, vàng bạc, đồ vật quý giá. Tất cả những thứ này đều phải bỏ lại khi chết. Chúng ta không thể mang theo một đồng tiền nào, một ngôi nhà nào hay bất kỳ vật dụng nào. Kế thừa người nào, bất cứ ai cũng vậy – không có ngoại lệ.
Nhưng có loại tài sản thứ hai gọi là tài sản vô hình. Đó là những gì chúng ta tích tụ từ những hành động, lời nói, tư tưởng, cảm xúc, bản tính, và tất cả những gì liên quan đến tâm trí. Chúng ta gieo hạt gì thì sẽ gặt quả đó. Nếu suốt đời gieo những hạt tốt – hòa nhân, tử tế, chân thật, siêng năng, khiêm nhường – thì ở kiếp sau sẽ gặt những quả tốt: cuộc sống sung túc, hạnh phúc, được yêu quý, và xung quanh toàn là những người tốt bụng. Ngược lại, nếu suốt đời gieo những hạt xấu – tham lam, sân hận, si mê, lừa dối, vô đạo đức – thì ở kiếp sau sẽ phải gặt những quả xấu: khổ đau, bệnh tật, được bao quanh bởi những người xấu, và những cảnh cảnh đầu đủ.
Đây chính là ý nghĩa sâu xa của luật Karma mà Phật giáo dạy. Không phải vì có một quyền lực nào đó đang theo dõi và phạt chúng ta, mà vì nguyên nhân và hậu quả tự nhiên. Tất cả những gì chúng ta làm sẽ tạo ra sóng tâm lý, sóng năng lượng tinh thần mà sẽ quay lại chúng ta.
Những Bài Học Quý Giá Từ Hiểu Biết Về Nghiệp
Khi hiểu rõ rằng chúng ta chỉ mang theo được cái Nghiệp, chúng ta sẽ thay đổi cách sống của mình. Thay vì chạy theo những thứ vật chất tạm thời và không bao giờ đủ, chúng ta nên tập trung xây dựng một kho tàng tinh thần phong phú. Mỗi ngày, chúng ta nên tự hỏi: “Hôm nay tôi đã tạo ra những hành động nào? Có phải là những hành động tốt, có lợi cho người khác, hay không?”
Phật giáo khuyên rằng, nên thực hành năm giới cơ bản: không giết hại, không lấy của không cho, không tà dâm, không nói dối, không uống rượu say. Đây không phải những quy tắc áp đặt từ bên ngoài mà là những hướng dẫn để giúp chúng ta sống tốt hơn, gieo những hạt giống tốt lành.
Ngoài ra, còn có ba hành động đặc biệt mang lại hậu quả tốt nhất: từ bi, hy sinh, và trí tuệ. Từ bi là tâm từ mẫn, muốn giúp đỡ mọi người. Hy sinh là sẵn sàng cho đi mà không cầu báo. Trí tuệ là sự hiểu biết sâu sắc về bản chất của cuộc sống. Nếu chúng ta nuôi dưỡng ba tâm này hằng ngày, thì A Lại Da Thức sẽ lưu trữ những ký ức, tâm tư, hành động tốt lành, và khi tái sinh, chúng ta sẽ gặt quả ngọt.
Cuối cùng, hiểu biết về Nghiệp và Luân hồi sẽ giúp chúng ta giải thoát khỏi nỗi sợ hãi về cái chết. Cái chết không phải kết thúc mà chỉ là một bước chuyển tiếp. Điều thực sự quan trọng không phải là chúng ta sẽ sống bao lâu, mà là chúng ta sống như thế nào, và chúng ta đã tạo ra những Nghiệp gì trong cuộc đời này. Nếu sống đúng đắn, theo chánh pháp, thì dù có tái sinh bao nhiêu lần, chúng ta cũng sẽ tiến bộ về phía giải thoát, cuối cùng vượt ra khỏi vòng luân hồi và đạt được Nirvana – cảnh giới cao nhất của sự tự do và bình an tuyệt đối.
Tài liệu tham khảo:
- Kinh A Hàm (Agama Sutras)
- Kinh Pháp Hoa (Lotus Sutra)
- Kinh Địa Tạng Bồ Tát Bổn Nguyện (Ksitigarbha Bodhisattva Sutra)
- Lời dạy của các đại sư Phật giáo Việt Nam về Luân hồi và Nghiệp báo
