Lời dạy của Đức Phật Thích Ca trong kinh Pháp Hoa mang ý nghĩa sâu sắc về ba thân của Phật. Theo lý giải của ngài Trí Giả, mỗi thân của Phật đều thể hiện một khía cạnh khác nhau của Pháp thân bát nhã tuệ giác. Nếu như chúng ta chỉ nhìn thấy thân nhân hữu hạn của Đức Phật qua những năm thành đạo, chúng ta sẽ bỏ lỡ chân lý sâu xa về bản chất vĩnh cửu của Ngài. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về tam thân Phật—sanh thân, báo thân và pháp thân—cũng như ý nghĩa tu tập của chúng đối với đường lối tu học Phật giáo Việt Nam ngày nay.
Theo kinh Pháp Hoa, Đức Phật Thích Ca đã thành Phật từ vô lượng kiếp trước, không phải mới thành Phật trong hiện đời này. Trời, người, a-tu-la đều tưởng rằng Phật mới rời cung dâng Thích, xuất gia, đến gần thành Giá Đà mà thành Vô thượng Chính Đẳng Chính Giác. Tuy nhiên, nhân loại thế nào mà lại chỉ thấy được một hình ảnh Phật qua sắc thể, mà không nhận thức được Pháp thân siêu việt của Ngài? Chư Phật với huệ nhãn thấy được Phật Thích Ca đã thành Phật từ lâu xa. Vì lòng đại bi mà Ngài hiện thân lại cuộc đời này để cứu khổ độ sanh.
Sanh Thân của Đức Phật: Phương Tiện Hay Nghiệp Báo
Đối với Đức Phật, thân người là phương tiện để Ngài truyền giáo lý. Tuy nhiên, đối với chúng ta, thân này không phải phương tiện, mà là nghiệp thân—quả báo của các hành động quá khứ. Chúng ta không muốn mang thân đau khổ, thân xấu xí, thân bệnh hoạn, thân ngu dốt, nhưng vẫn phải gánh chịu những điều đó. Mọi người đều chỉ có nghiệp thân mà thôi, dù cho không muốn chút nào.
Vì sử dụng thân tư đại như một phương tiện, Đức Phật tùy lúc, tùy chỗ, tùy người mà Ngài ứng hiện nhiều thân khác nhau. Trong kinh Pháp Hoa, Đức Phật cho biết Ngài thành Phật ở nơi này thì có tên này, ở chỗ khác thì có tên khác—gọi đó là thiên bá ứng hóa thân Phật. Với mục đích hiện thân cứu độ, Đức Phật mang sanh thân để độ loài người, hiện Hóa thân để độ trời và a-tu-la.
Nhận thức được sự khác biệt này, chúng ta thấy Đức Phật Thích Ca sinh trong loài người vì nguyện của Ngài, không phải bị nghiệp dẫn vào thế giới này và đau khổ. Ví dụ, các giáo sư ở thành phố Hồ Chí Minh phát nguyện đến các làng xa xôi để an ủi, giúp đỡ những người cai nghiện hoặc phạm pháp. Quý vị không bị bắt buộc đến đó, chỉ vì nguyện mà đi, vì muốn giải khổ và mang vui cho người. Trong khi những người cai nghiện hay phạm pháp bị bắt tập trung đến đó. Chính hành động nghiện ngập hay phạm pháp đã tạo thành hậu quả khổ đau cho họ mà nghiệp lại, họ cũng không muốn. Nhưng dù không muốn cũng không thể khác, gọi là nghiệp dẫn.
Tất cả chúng sanh trong sáu đường sinh tử mang nghiệp của địa ngục, ngạ quỷ, súc sanh, a-tu-la, trời, người, nên đều phải hiện hữu và sinh hoạt trong thế giới tương ứng với nghiệp của họ, không có quyền lựa chọn khác. Đó là nghiệp thọ sanh thân.
Đức Phật Thích Ca trong kinh Pháp Hoa thể hiện ba thân Phật để giáo hóa chúng sanh
Báo Thân Phật: Thân Phước Đức Trí Tuệ
Đức Phật mang thân người và nói pháp phương tiện để mọi người hình dung ra Phật thật và nhận chân được pháp thật. Thực vậy, ứng dụng được tinh ba của pháp Phật và thấy được việc làm siêu tuyệt của Phật, chúng ta nhận ra Phật là người cao quý vô cùng. Và thấy được sự cao quý của Phật là thấy Báo thân Phật và nghe được pháp của Báo thân, tức phước đức, trí tuệ của Phật.
Việc nào cũng được Đức Phật giải quyết tốt đẹp, tiêu biểu cho trí tuệ viên mãn và Phật dung hòa được mọi người, thể hiện phước đức vẹn toàn. Bồ-tát mười phương thấy được Báo thân Phật, vì các ngài hình Bồ-tát đạo, tu sâu pháp Ba-la-mật, bốn pháp nhiếp của Phật dạy. Tuy nhiên, họ thấy rõ bốn pháp nhiếp và sâu pháp Ba-la-mật của họ so với Đức Phật còn kém xa. Đức Phật hình Bồ-tát đạo hơn họ một trời một vực.
Chính những thành quả siêu tuyệt của Đức Phật về Bồ-tát hạ hành đã thúc đẩy Bồ-tát mười phương tìm tới Ngài để cầu học. Bồ-tát đã đến với thân phước đức trí tuệ của Đức Phật, đến vì Phật đồng hành, đồng nguyện và siêu tuyệt hơn họ, không phải đến với sanh thân Phật. Cơn hàng Nhị thừa đến với Đức Phật là đến với pháp phương tiện Tự Độ và đến với sanh thân Phật.
Pháp Thân Phật: Chân Thân Bất Sanh Bất Diệt
Ngoài sanh thân và Báo thân, Đức Phật còn có Pháp thân và chỉ Đức Phật mới có Pháp thân. Khi Đức Phật chưa đắc đạo, chưa chuyên hóa hữu lậu ngũ uẩn thành vô lậu ngũ uẩn, năm anh em Kiều Trần Như cũng không hoan hỷ với Ngài, vì bấy giờ, tất cả đều chấp ngã chấp pháp. Nhưng Đức Phật đạt quả vị Vô thượng Bồ-Đề, thành tựu Pháp thân, trừ sạch chấp ngã chấp pháp thì vừa trông thấy Phật trở về, năm anh em Kiều Trần Như đã quỳ xuống đánh lễ Ngài.
Sau đó Pháp thân của Đức Phật đã tác động cho Kiều Trần Như xa rồi tâm chấp trước, nên ông cũng đắc quả A-la-hán. Và bốn vị Tỷ-kheo còn lại cũng lần lượt đắc Thánh quả nhờ tiếp nhận được đạo lực thanh tịnh của Đức Phật và Kiều Trần Như. Từ đó, giáo đoàn đầu tiên gồm Đức Phật và năm vị Tỷ-kheo là biểu tượng của vô lậu ngũ uẩn, tức Pháp thân tỏa sáng khiến người người thấy an lạnh và phát tâm tu theo.
Như vậy, Pháp thân Phật rất quan trọng, là tác nhân chính yếu để cảm hóa chúng sanh. Pháp thân Phật được kết cấu bằng năm phần là giới, định, huệ, giải thoát và giải thoát tri kiến. Và Pháp thân Phật chính là thân chân thật của Ngài tồn tại vĩnh hằng bất tử.
Pháp Thân và Báo Thân Phật Hiện Hữu Trong Sanh Thân Phật
Pháp thân và Báo thân Phật không phải là cái gì mơ hồ, xa xăm. Pháp thân và Báo thân Phật đều hiện hữu ngay trong sanh thân của Phật. Ngài Huệ Giác diễn tả ý này là “Huyền hóa sanh thân tức Pháp thân”.
Thực vậy, thân vật chất của Đức Phật là sanh thân và Ngài tu hành, đạt quả vị Vô thượng Bồ-Đề, thành tựu phước đức trí tuệ đến mức toàn hảo, kết thành Báo thân. Và với lực tác động tốt đẹp của Báo thân Phật và vào tâm trí, và vào nếp sống của mọi người, mọi loài, Đức Phật đã thành tựu Pháp thân.
Pháp thân và Báo thân Phật hiện hữu trong chính sanh thân tư đại của Ngài, nhưng Phật đã Niết-bàn, sanh thân không còn. Như vậy, Báo thân và Pháp thân Phật còn tồn tại hay không và đang ngự trị ở đâu?
Pháp Thân Phật Hiện Hữu Trong Giáo Pháp Và Tăng Đoàn
Phật Niết-bàn, báo thân và pháp thân của Phật hiện hữu trong giáo pháp và trong Tăng Đoàn. Ngày nay, nhân loại ở khắp năm châu kính trọng Đức Phật là kính trọng phước đức trí tuệ của Ngài và tu theo Đức Phật để thắng hoa phước đức trí tuệ của chính họ. Điều đó có nghĩa Báo thân Phật, tức trí tuệ và phước đức của Phật vẫn hiện hữu, vẫn còn tác động và vào tâm trí con người, vẫn hiện hữu trong sinh hoạt của con người. Đồng thời, giáo pháp của Đức Phật vẫn đang được người người ứng dụng trong cuộc sống. Như vậy, Pháp thân Phật còn hiện hữu dưới dạng thức gọi là giáo pháp Pháp thân.
Lúc Phật tại thế, giáo pháp Phật thể hiện ở mọi suy nghĩ, hành động, lời nói, việc làm của Ngài. Phật là Đắc Tôn Giác, thân khẩu ý của Ngài đều hàm chứa Pháp thân và Báo thân và tất cả những việc mà Đức Phật làm, những lời Phật dạy đều phát xuất từ tính thường và trí tuệ, kết tinh thành Đạo Phật là Đạo từ bi, trí tuệ.
Sau khi Đức Phật nhập Niết-bàn, hàng xuất gia và hàng cư sĩ lãnh hội giáo pháp Phật và tu hành trong Chánh pháp, nên giáo pháp Pháp thân Phật được chuyên đổi thành cái mà kinh Pháp hoa gọi là thế gian thường thường trụ. Nghĩa là Pháp thân Phật không phải để trong tự thế, nhưng hiện hữu trong niềm tin sâu sắc của mọi người.
Từ niềm tin hướng về Đức Phật, Phật được đem đặt trong trái tim chúng ta, thể hiện thành hành động và việc làm lợi ích cho chúng hữu tình; đó là thế gian thường thường trụ hay thường trụ Pháp thân Phật.
Có thể khẳng định rằng Pháp thân Phật thường trụ trong nếp sống của các Tỷ-kheo, hay Tăng Đoàn chính là Pháp thân Phật. Thực vậy, không có Tăng Đoàn thanh tịnh, hòa hợp truyền bá Chánh pháp, giáo hóa người, thì Phật pháp không tồn tại. Dù có chùa, nhưng thiếu người tu đắc đạo, đạo Phật coi như vô bóng.
Pháp thân Phật hiện hữu trong tâm trí, trong lời nói và trong việc làm của các Tỷ-kheo đắc đạo. Tỷ-kheo không đắc đạo không thể hiện được Pháp thân Phật.
Kết Luận: Con Đường Tu Tập Noi Theo Pháp Thân Phật
Đức Phật từ vô lượng kiếp trước tu hành đắc đạo, thành tựu viên mãn phước đức trí tuệ, tạo nên Báo thân và Ngài dùng trí tuệ của Đắc Tôn Giác chi phối, điều động các pháp, chuyên các pháp thành Pháp thân.
Pháp thân Phật hiện hữu trong thế giới Thường Tịch Quang, tức bản thể thanh tịnh hoàn toàn. Từ Phật gốc là “Thể sáng suốt tuyệt đối” mới hiện ra “Diều dụng”; đó là Phật hiện thân trên cuộc đời với những đức tính trọn lành do tu hành từ vô lượng kiếp trước, gọi là yếu tố thành Phật đã đầy đủ. Từ đó mới cấu thành một sanh thân Phật với tướng toàn hảo, bốn tâm vô lượng, trí siêu xuất thế gian, tính thường đối với chúng sanh bao la vô bộ bến, sức khỏe không ai sánh bằng…
Những điều kiện thành Phật như vậy được ngài Trí Giả diễn tả là “Tùng bản thủy tích tích”, nghĩa là Phật thật từ “Bản” là gốc ở Tịch Quang chơn cảnh, hiện ra “Tích” là Phật sanh thân ở trên cuộc đời. Và “Khai tích hiện bản” là Đức Phật mười sanh thân tu hành thành Phật để chỉ cho mọi người nhận ra Phật thật đã thành Phật từ lâu xa.
Trí Giả kết luận “Phế tích tồn bản” là Phật sanh thân nhập diệt để Pháp thân Phật vĩnh hằng tồn tại. Vì nếu Đức Phật Thích Ca sống mãi, chúng ta chỉ biết có một Phật Thích Ca đó thôi. Nhưng Đức Phật Thích Ca nhập diệt thì hiện ra Pháp thân Phật, nghĩa là ở đâu có tâm thành hướng về Phật thì ở đó liền có Đức Phật hiện hữu giáo hóa. Vì vậy giữ được Pháp thân Phật hằng hữu trong tâm trí chúng ta, thì Đức Phật không bao giờ nhập diệt.
Theo tinh thần vừa nói, ngài Nhật Liên dạy rằng đối với người tu Bộn môn Pháp hoa, Đức Phật không nhập diệt là phước đức và trí tuệ của Phật không nhập diệt, Pháp thân vĩnh hằng không nhập diệt. Nhờ đó, chúng ta nương theo Phật Pháp thân bất sanh bất diệt để tu hành, Ngài gia hộ cho chúng ta. Và được như vậy là người đó có nhân duyên đắc độ với Đức Phật, là người giữ gìn ngọn đèn Chánh pháp mãi mãi hiện hữu sáng ngời để soi đường dẫn lối cho nhân loại ra khỏi đường hiểm sinh tử đến bến bộ giải thoát vĩnh hằng bất tử đồng với Đức Phật vậy.
Theo dấu chân Phật, tất yếu chúng ta phải từng bước nuôi lớn Báo thân và Pháp thân của chính mình. Trên bước đường tu, cần sử dụng những phương tiện của Đức Phật tương ứng với mình để tiến tu, phát huy đầy đủ phước đức trí tuệ, thành tựu được cho mình Báo thân viên mãn, tức trấn vẫn hạ hành Bồ-tát. Cuối cùng, chuyên đổi được hữu lậu ngũ uẩn thành vô lậu ngũ uẩn là có được Pháp thân bất sanh bất diệt, vĩnh hằng giống như Đức Phật, không khác.
Đó là mục đích mà Đức Phật thể hiện sanh thân trong thế giới loài người của chúng ta, kinh gọi là khai thị chúng sanh ngộ nhập Phật tri kiến và đó cũng là mục tiêu của tất cả người con Phật muốn đạt được trên lộ trình thường cầu Phật đạo, hạ hòa chúng sanh. Riêng tôi, nhờ nương pháp phương tiện của Đức Phật tu hành, hoàn cảnh lần đổi khác một cách tốt đẹp vô cùng và tôi được Phật gia niệm, bỏ xả cho là làm một số việc, thành tựu một ít Phật sự. Vì vậy, tôi rất tâm đắc lời tâm sự của Xá Lợi Phật bộc bạch với Đức Phật rằng dù đầu đội và hai vai cõng vác Phật, cũng không bao giờ đến đáp được công ơn vô bộ bến của Đức Thánh Tôn.
Tham khảo kinh điển:
- Kinh Pháp Hoa, pháp thoại thứ 16 – Như Lai thị lượng
- Lý giải của ngài Trí Giả về tam thân Phật
- Giáo pháp của ngài Nhật Liên về Pháp thân Phật trong tu tập
- Hành cũng như Phật – Sáng tác của HT. Thích Trí Quảng
