Hạnh phúc là gì? Nhiều người nói hạnh phúc cũng giống như tình yêu, có hàng trăm cách định nghĩa khác nhau. Với người này, hạnh phúc có thể là thưởng thức một bữa ăn ngon, mặc một chiếc áo đẹp, hay lái một chiếc xe mới. Nhưng với người khác, hạnh phúc lại là được ở gần bên những người mình yêu thương, được khỏe mạnh tránh xa bệnh tật, hay được sống bình yên trong tâm hồn.
Những điều đó cũng được xem là hạnh phúc, nhưng ở mức độ cần cạt bên ngoài, chỉ là những niềm vui ngắn ngủi, thoáng qua và không bền lâu. Hạnh phúc mà tôi muốn nói đến ở đây là niềm hạnh phúc sâu thẳm bên trong, bắt nguồn từ nơi tâm an bình, tình lạng, tự tại và thong dong, không phải đến từ bên ngoài. Trong một bản kinh thuộc Tạng Chi Bộ, Đức Phật đã nêu ra những thể dạng hạnh phúc: hạnh phúc tại gia và hạnh phúc xuất gia, hạnh phúc thỏa mãn các tham muốn và hạnh phúc buông bỏ tham muốn, hạnh phúc có sanh y và hạnh phúc không sanh y.
Hạnh phúc thỏa mãn các tham muốn và hạnh phúc có sanh y là hạnh phúc có điều kiện, phải dựa vào cái khác mới có. Hạnh phúc ấy là thể dạng đối đãi, có hạnh phúc thì sẽ có khổ đau phiền muộn, có niềm vui thỏa mãn thì sẽ có nơi buồn và sự chán ngán. Trong vui sướng đã có bóng dáng của khổ đau, trong hạnh phúc đã có hình hài của phiền não. Cho nên Đức Phật đã nói rằng sâu muốn chỉ có thể khởi lên đối với ai vui sướng và vui sướng chỉ có thể khởi lên đối với ai sâu muốn.
Trái lại là hạnh phúc buông bỏ tham muốn và hạnh phúc không sanh y, một hạnh phúc vượt lên trên thể hạnh phúc đối đãi, nhằng nguyên giữa vui sướng và khổ sâu. Một hạnh phúc sâu lắng, an lạc xả buông nhiễm mầu, không cần có duyên cớ, chẳng đòi hỏi điều kiện, cũng không phụ thuộc vào việc xã hội công nhân mình là ai hay là gì trong mắt người khác.
Sống ở đời, chúng ta luôn tìm cho mình một chỗ đứng, một vị trí, một danh phận, để được xã hội thừa nhân mình là ai đó thì mình mới hạnh phúc. Ngay từ thời học phổ thông ta đã được dạy: “Đã mang tiếng ở trong trời đất, phải có danh gì với nơi sống”, rồi lớn lên ta bị cuốn hút bởi hào quang của danh vọng, ta nơ lực tìm kiếm cho mình cái hào quang ấy để đội trên đầu mà đi. Một xã hội mà đặt nặng danh vọng, xem danh vọng là cứu cánh tới thượng thì con người ta không còn thấy được ánh sáng nào khác ngoài cái hào quang phủ dụ của danh vọng ấy nữa.
Tôi không có ý nói nên tìm kiếm danh phận, địa vị ở đời là tiêu cực, là sai. Điều tôi muốn nói ở đây là ta không hiểu đúng về giá trị của danh vọng. Cái sai của ta là khi nghĩ rằng hạnh phúc thật sự là khi đạt đến danh vọng, được xã hội thừa nhân. Ta nghĩ rằng nếu không có chỗ đứng, địa vị, danh phận ở đời, thì sẽ bị xã hội lãng quên, bị mọi người bỏ rơi, không ai quan tâm toàn trọng mình. Ta có cảm giác rằng mình sống giữa xã hội mà như người vô hình, không ai biết mình là ai.
Ta thấy mình sinh ra như bị thừa thải, cuộc sống dường như mất hết ý nghĩa và không có giá trị, hạnh phúc cũng vì vậy mà bay xa. Chính vì điều này mà bác sĩ Prashant Kakode đã nói: “Chúng ta cần phải hiểu rõ rằng bản thân sự thành công, tìm danh tiếng không phải là điều sai; nhưng khi ta xem chúng là cơ sở mang lại niềm vui cho con người thì ta đang lầm lẫn vào một nhận thức sai”.
Bạn không cần phải là gì trong mắt người khác, không cần phải chứng tỏ mình là người giàu có, tài năng, giỏi giang hơn người để được mọi người công nhân. Cái đó chỉ là thỏa mãn cái tội và nuôi lớn bản ngã mà thôi. Bản ngã luôn núp dưới danh nghĩa thể hiện mình. Thể hiện mình là gì đó là sự thối thúc âm thầm của bản ngã. Bạn không cần thể hiện mình là gì cả.
Bạn chỉ đơn giản là người hạnh phúc, vậy thôi, không cần phải là gì nữa cả. Bạn cũng sợ rằng buông bỏ bản ngã như thế là đánh mất cá tính của mình, mình không còn là mình nữa, đúng không? Nhưng đó là cái sợ của bản ngã, không phải là con người thật của chính bạn. Khi thực sự buông bỏ bản ngã, bạn không còn là gì nữa, lúc này bạn mới thực sự là chính bạn, là con người thật của bạn.
Người tu tập buông bỏ bản ngã để tìm được hạnh phúc thật sự
Bạn không còn là gì nữa, lúc này bạn mới thực sự là chính bạn. Bạn lột hết những nhãn mác gắn lên cuộc đời bạn, lúc này bạn mới chính là bạn, con người thật của bạn mà trong Thiền tông gọi là bản lai diện mục hay là mặt mũi xưa nay của mình. Con người đó mới thực sự là con người của hạnh phúc, của an lạc.
Bạn cũng luôn lo sợ rằng mình bị đánh giá thấp trong mắt người khác, sợ bị thấp kém, sợ bị thua thiệt, sợ người khác xem thường, những cái sợ đó là m cho bạn không còn là chính bạn nữa, không còn là con người hạnh phúc đích thực nữa. Con người thật sự của bạn là con người hạnh phúc, nhưng vì bạn cứ cố gắng để trở thành người này, người kia, cố gắng để được mọi người thừa nhân mình là ai, là gì đó khiến bạn đánh mất chính mình và đánh mất con người hạnh phúc vốn có uyên nguyên của mình.
Có lẽ từ ý nghĩa này mà một vị thiền sư lão lạc thời nay đã nói: “Hạnh phúc là được là chính mình. Bạn không cần phải được thừa nhân bởi người khác”.
Do đâu chúng ta trở nên tranh đấu, giành giật, chiếm đoạt, ganh ghét, đố kỵ, hơn thua với nhau? Là do chúng ta thiếu vắng bình an, hạnh phúc nên đấu tranh, giành giật, hơn thua với người để mong mang về chút hạnh phúc cho mình. Nhưng những điều đạt được từ việc đấu tranh, giành giật, hơn thua ấy không cho bạn bình an, hạnh phúc thật sự, mà trái lại khiến cho bạn trở nên càng thẳng bất an hơn.
Cho nên, con đường tìm kiếm hạnh phúc, bình an thật sự không phải là con đường đấu tranh giành giật, chiếm đoạt, hơn thua với người. Nếu có hạnh phúc thật sự trong lòng thì mình không có nhu cầu tranh giành lợi lộc, quyền hành với ai, không cần phải hơn ai là m gì. Bởi vì khi đã chứng nghiêm được hạnh phúc từ nơi rồi thì mình không cần phải là gì nữa cả, không cần phải thật là giàu có, quyền hành lớn hay danh vọng cao ngất, không cần mình phải ở trên người này, trước người kia.
Con người ta sợ dễ tín hại lẫn nhau, cự xử thô báo và hận học với nhau, là do không có hạnh phúc trong lòng. Đức Phật thấy được mọi nguy hại của những người không có hạnh phúc. Ngài nói rằng họ có thể nói và hành động gây tổn thương người khác, sẵn sàng gieo rắc niềm đau cho tha nhân. Đây là lời Phật: “Ta đã nhìn sâu vào trong tâm ý của những người không có hạnh phúc và ta đã thấy một mũi dao nhọn được che giấu dưới những niềm thống khổ của họ. Họ oằm mũi dao nhọn ấy đi và là m cho niềm đau trong họ tràn ngập thế giới”.
Quả thật, người không có hạnh phúc là người đang mang con dao nhọn trong tâm, sẵn sàng là m trái tim người khác rỉ máu. Người ta bất an và khổ đau rồi người ta đem cái bất an và khổ đau đó đối xử với người, với đời như là một cách để trả thù người, trả thù đời. Cuộc đời vì vậy mà trở nên bất an chồng chất bất an, khổ đau nối tiếp khổ đau, trải dài vô tận.
Con người ta nếu thật sự có hạnh phúc trong lòng thì tâm hồn chứa chan một khung trời yêu thương, mọi hành động và lời nói đều trở nên tự tế nhẹ nhàng, tự ái bao dung.
Người không có hạnh phúc thường rất dễ bị lệch lạc những câu gắt, giận dữ, san sẻ, dễ bị kích động là m điều ác đếu với mọi người. Cho nên sự ứng xử của bạn ra sao, có nhẹ nhàng, tự tế hay không; lối sống của bạn thế nào, có thong dong tự tại hay không, đều tùy thuộc vào niềm hạnh phúc trong chính nơi tâm bạn.
Nếu bạn có hạnh phúc, bạn san sẻ hạnh phúc đó với mọi người bằng những lời nói nhẹ nhàng, tự ái, bằng những hành động tự tế, yêu thương, vì hạnh phúc mà bạn có không phải là đạt được một cái gì đó, hay chiến thắng từ một cuộc tranh giành hơn thua, hạnh phúc của bạn là từ bản chất của bạn, bản chất yêu thương, lòng bi mẫn trong bạn. Cho nên mỗi khi có sự bứct tức, giận dữ, phiền não, bất an, hãy tự nhủ thâm rằng ta vốn là người hạnh phúc, bản chất ta là hạnh phúc, tự tính ta là an lạc, thì tự nhiên trong tâm phát sinh một năng lượng an lành đủ sức xua tan mọi suy nghĩ và cảm xúc tiêu cực ấy.
Bạn khổ đau hay hạnh phúc, điều đó tùy thuộc vào mục đích mà bạn nhắm đến trong cuộc sống là gì. Là danh vọng, là địa vị, là quyền hành, là thành đạt, là nổi tiếng hay chỉ đơn giản là người hạnh phúc. Là danh vọng, quyền hành, địa vị, bạn phải chiến đấu, đấu tranh, giành giật, bạn không chịu ở dưới quyền người khác, không chịu sự sai sủa của người khác. Bạn lúc nào cũng nghĩ cách là m sao để có quyền uy hơn họ, địa vị trên họ, nổi tiếng hơn họ.
Ai hơn bạn quyền hành, ai hơn bạn địa vị, bạn rất khó chịu và sẽ ganh ghét đối với họ. Và chính điều này là gốc rễ của bất an, khổ đau. Còn nếu cái đích mà bạn nhắm đến là hạnh phúc, bạn chọn cuộc sống tĩnh lặng, không mong đến quyền hành và địa vị, không có nhu cầu phải hơn người này hay điều khiến người kia. Bạn là một người hạnh phúc. Chính vì vậy mà trong một lần so sánh hạnh phúc với các bậc vua chúa, Đức Phật nói rằng Ngài là người hạnh phúc nhất, vì Ngài có một đời sống tĩnh lặng.
Các bậc vua chúa tuy có nhiều quyền hành và tài sản, nhưng không có được một cuộc sống tĩnh lặng. Mà hạnh phúc từ sự tĩnh lặng là hạnh phúc cao tuyệt nhất, không có hạnh phúc nào có thể sánh bằng.
Vậy thì hãy tĩnh lặng, hãy là người hạnh phúc, bạn nhé!
