Đời sống tu tập như dòng thuyền ngược nước. Nếu không gắng sức chống lại dòng chảy của phiền não và vô minh, chúng ta sẽ bị cuốn xuôi theo tập khí và thói quen cũ. Chính vì vậy, vô số người bước vào tu đường với quyết tâm cao ngót vời, dường như sắp thành chính quả, nhưng rồi chẳng bao lâu sau, sức tinh tấn đã suy tàn, họ quay trở lại cuộc sống thường lệ.
Tình trạng này không phải vô nguyên. Đức Phật từng dạy các Tỷ kheo về sáu pháp không thời độa – những nguyên tắc vàng giúp người tu giữ vững chí nguyện xuất trần, không bị những thế lực vô hình kéo lệch.
Sáu Pháp Không Thời Độa – Nền Tảng Của Đạo Hành
Trong kinh điển Đại Tạng Kinh Việt Nam, Đức Phật dạy rằng có sáu pháp không thời độa mà người xuất gia và cả những người tại gia tu tập cần phải nắm vững. Những pháp này không bị giới hạn bởi thời gian, hoàn cảnh hay tính chất công việc. Chúng là những nguyên tắc vừa sâu sắc lại vừa thiết thực, áp dụng được cho mọi giai đoạn tu học.
Theo nguyên văn kinh điển: “Không ưa công việc, không ưa nói chuyện, không ưa ngủ nghiễ, không ưa hội chúng, thiền ngon, thiền bạn hữu.”
Đây chính là sáu pháp không thời độa mà Đức Phật quán chiếu rằng: những ai trong quá khứ không bị thời độa kéo lệch vào các thiền pháp, tất cả đều nhờ sáu pháp này. Những ai trong tương lai cũng vậy, và những ai đang sống hiện nay cũng như thế. Đó chính là bảo chứng của Phật pháp vượt qua mọi thế hệ.
Phật dạy sáu pháp không thời độa để tu sĩ giữ vững tâm niệm
Không Ưa Công Việc – Giải Phóng Tâm Trí Khỏi Ràng Buộc
Lẽ thường tình, khi bước vào tu viện hay bắt đầu tu tập nghiêm túc, chúng ta thường có một suy nghĩ sai lệch: ta phải sớm có thành tích, phải lo chu toàn cho chùa chiếu, phải xử lý vô vàn công việc. Nhưng theo Phật pháp, việc quá tham lam với công việc lại là chướng ngại ngàn cân để tu tập.
Không ưa công việc không phải là lười biếng hay tránh trách nhiệm. Đó là sự khôn ngoan biết cách từ bỏ những sự bận rộn không cần thiết. Trong Phật giáo, người tu được dạy cách sống tối giản, tập trung tâm lực vào tu tập thay vì chạy theo những công việc vô tận. Khi tâm không bị phân tán bởi công vụ, ta có thể nhìn thấy bản chất của tâm một cách rõ ràng hơn.
Điều này có ý nghĩa sâu sắc: nếu chúng ta luôn bận tâm với những việc nhỏ nhặt, giống như bình nước luôn bị lắc lư bởi gió, làm sao có thể thấy được bóng mặt trăng phản chiếu trong nó? Tâm cần được yên tĩnh, công việc cần được đơn giản hóa.
Không Ưa Nói Chuyện – Bảo Vệ Năng Lượng Tâm Linh
Nói chuyện, tuy là hành động tự nhiên, nhưng nó là một trong những cách mạnh nhất để tiêu tán năng lượng tâm linh. Mỗi câu nói lấy đi một phần tâm sáng của chúng ta, đặc biệt là những cuộc tán gẫu vô ích, những câu nói khích động hay những lời gièm pha.
Phật dạy không ưa nói chuyện không phải bắt chúng ta im lặng tuyệt đối, mà là dạy chúng ta nói những lời cần thiết, lời thật, lời ngây thơ, lời ích lợi cho người khác. Khi tu sĩ hay người tu tập ít nói hơn, tâm sẽ ít bị xao lạc, ít bị lôi cuốn vào những câu chuyện phô trương hay ganh đua.
Ngôn ngữ có sức mạnh to lớn – nó có thể xây dựng hoặc phá hủy. Trong tu đường, sự im lặng không phải là ngại ngùng mà là một hình thức tu tập tích cực. Khi ta ít nói, tâm sẽ tự nhiên chuyển hướng vào bên trong, thị giác nội tâm sẽ trở nên sắc nét hơn.
Không Ưa Ngủ Nghiễ – Tỉnh Thức Và Minh Mẫn Trí Tuệ
Ngủ là trạng thái tâm bị che phủ bởi vô minh – sự bất tỉnh. Phật dạy không ưa ngủ nghiễ không phải là bắt chúng ta không ngủ, mà là giáo chúng ta không nên sa đắm vào trạng thái mê muội, thiếu tỉnh thức trong cuộc sống.
Có nhiều loại “ngủ”: ngủ thật vật lý là một loại, nhưng còn có “ngủ tâm thần” – khi chúng ta sống máy móc, đi theo thói quen, không hề biết mình đang làm gì. Đó cũng là một dạng ngủ nghiễ rất nguy hiểm.
Người tu cần phải tỉnh thức mọi lúc – tỉnh thức khi ăn, tỉnh thức khi đi, tỉnh thức khi nói. Đây là nền tảng của quán niệm và chánh niệm. Khi ta luôn tỉnh thức, trí tuệ sẽ tự nhiên phát triển, phiền não sẽ dần dần được điều phục.
Người tu giữ tâm tỉnh thức để tu tập thành công
Không Ưa Hội Chúng – Tập Trung Vào Nội Tâm
Trong một cộng đồng tu viện, những buổi hội tập không tránh khỏi. Tuy nhiên, Phật dạy không ưa hội chúng, tức là không nên quá ham mê những cuộc họp mặt, những sự kiện chung, những lần tụ tập không cần thiết. Lý do rất đơn giản: tâm sẽ bị phân tán, năng lượng sẽ bị tiêu tán.
Khi ở trong hội chúng, tâm thường bị kéo về hướng ngoại – lắng nghe, so sánh, phản ứng. Những hoạt động nhóm, dù có ý nghĩa, nhưng nếu quá nhiều sẽ che khuất ánh sáng của tu tập cá nhân.
Đạo Phật không phủ nhận tác dụng của Sangha – cộng đồng tu viện. Nhưng việc thường xuyên ở trong sự tụ tập sẽ làm yếu đi sức tu tập nội tâm. Như những giọt nước, khi ở trong bồn nước lớn, chúng sẽ phải giao động theo chuyển động của cả bồn. Tu sĩ hay người tu cần có những thời gian riêng, nhất là với một vị thiện tri thức (bậc thầy) để được hướng dẫn cá nhân.
Thiền Ngon, Thiền Bạn Hữu – Hành Động Thực Tế Và Sự Hỗ Trợ
Hai phần cuối cùng của sáu pháp không thời độa chỉ ra hai điều quan trọng: thứ nhất là “thiền ngon” (chủ động tu tập, tích cực hành động), thứ hai là “thiền bạn hữu” (có sự hỗ trợ từ những người cùng con đường).
“Thiền ngon” khác hoàn toàn với “ngủ nghiễ”. Đây là sự chủ động, sự gắng sức không buông xuôi. Trong tu tập, không có gì thay thế cho nỗ lực cá nhân. Chúng ta phải tự mình tu, không ai có thể tu thay cho ta. Phật chỉ là người chỉ đường, mọi việc còn lại tùy thuộc vào sự nỗ lực của chính chúng ta.
“Thiền bạn hữu” lại có ý nghĩa bổ sung: trong hành trình tu tập, một bậc thiện tri thức hay những người bạn tu tập là rất quan trọng. Họ sẽ giúp ta khi ta lạc bước, giúp ta khi ta yếu lòng, giúp ta nhận ra những sai lầm trước khi quá muộn. Một vị sư phụ khôn ngoan sẽ luôn soi đường cho chúng ta, trừ khi ta bỏ cuộc.
Ứng Dụng Vào Đời Sống Tu Tập Hiện Nay
Những dạy dỗ này không chỉ dành cho các vị tỷ kheo hay tu sĩ, mà còn rất phù hợp với người tại gia tu tập trong thế kỷ 21. Hiện nay, chúng ta sống trong thế giới của công nghệ, thông tin vô hạn, công việc bao quanh. Sáu pháp không thời độa chính là chìa khóa để giữ tâm an tĩnh giữa bao nhiêu xao lạc.
Nếu một người có đủ các duyên lành này – biết từ bỏ công việc không cần thiết, ít nói lời vô ích, giữ tâm tỉnh thức, tránh sa đắm vào sự tụ tập, duy trì nỗ lực tu tập và có được sự hướng dẫn từ vị thiện tri thức – thì chắc chắn rằng người đó sẽ thành công trên con đường tu tập.
Đó là bản chất của “không thời độa” – những nguyên tắc này không bị ảnh hưởng bởi thời gian hay hoàn cảnh, luôn có giá trị vàng ngành ngành trong Phật pháp.
Kết Luận: Kiên Trì Trên Đường Tu Tập
Thực tế, trên con đường tu tập, những thách thức không bao giờ dứt. Công việc sẽ luôn có, lời nói dễ dàng thoát ra, tâm có thể rơi vào ngủ nghiễ bất cứ lúc nào, và những lời kêu gọi từ bên ngoài vẫn tiếp tục. Nhưng khi chúng ta nắm vững sáu pháp không thời độa này, ta sẽ có la bàn để định hướng.
Giữ vững các nguyên tắc này là giữ vững tâm niệm về mục tiêu sâu xa – thoát khổ, đạt Niết bàn. Đây là những dạy dỗ không bao giờ lỗi thời, không bao giờ mất giá trị. Các Phật học gia, các bậc thiền sư trong suốt hàng nghìn năm đều xác nhận rằng sáu pháp này là nền tảng chắc chắn cho mọi hành giả.
Hãy bắt đầu từ hôm nay: giảm bớt công việc không cần thiết, nói ít hơn những lời vô ích, giữ tâm tỉnh thức, dành thời gian cho tu tập cá nhân, và nếu có cơ hội, hãy tìm kiếm một vị thiện tri thức. Những bước nhỏ này sẽ dần dần thay đổi cuộc sống và đưa chúng ta gần hơn đến sự giải thoát mà Phật đã hứa.
Tham khảo kinh điển:
- Đại Tạng Kinh Việt Nam (ĐTKVN), Tạng Chi Bộ III, Chương 6, Phẩm Trên Tất Cả, Phần Không Thời Độa, VNCPHVN ấn hành, 1996, tr. 56.
