Thời xưa, khi Đức Phật còn tại thế, có một người con trai, là con một, không anh em. Từ nhỏ anh được cha mẹ yêu thương, mong rằng sau này anh sẽ trở thành người có tài năng. Cha mẹ đưa anh đến học với những thầy giáo tốt bụng, khuyên bảo anh phải siêng năng trong học hành. Tuy nhiên, cậu bé này lại có tính vô tâm, chỉ thích chơi hơn là học tập.
Hàng ngày anh sáng đi học, chiều về rồi bỏ học, không thèm nhìn vào sách vở. Nhiều năm trôi qua mà chẳng học được gì cả. Thấy vậy, cha mẹ quyết định giao anh việc trông nom nhà cửa, làm buôn bán để anh có thể học kiếm sống. Song thói quen chơi bời từ lâu không dễ bỏ, anh không chịu siêng năng làm việc. Không lâu, nhà cửa suy sụp, gia tài tan tác. Còn riêng anh, cứ mắc bệnh tiêu xài, bán sạch lúa thóc, rồi lại bán dần những vật dụng trong nhà để thỏa mãn sở thích cá nhân.
Người thanh niên mặc áo rách, tóc bù xộc, không mang dép la cà khắp nơi
Sống đời nghèo khổ, bê tha như vậy, anh suốt ngày đầu tóc rối bù, áo quần dơ bẩn, chân không mang dép la cà khắp nơi. Tính tình anh lại xan tham, thỏ lọng, ngu si không biết sỏ diễn. Vì thế, ai cũng khinh ghét, gọi anh là tên hung ác, không thèm nói chuyện. Trước tình trạng đó, anh không biết lỗi còn trỏ lại trách cứ mọi người. Trước hết anh oán cha mẹ, kế lại trách thầy bạn bè.
Anh thậm chí còn trách Tạo Hóa, trách tổ tiên, thần linh không chịu giúp đỡ, khiến anh rơi vào hoàn cảnh khó khăn như thế. Rồi có lần, anh nghĩ rằng mình nên đến chùa chiêu cơ Đức Phật và những vị thần linh khác xin giúp sớm được hướng dẫn vào con đường phúc lành. Nghĩ vậy, anh bèn đến chùa Đức Phật làm lễ, rồi quỳ ra trước bạch rằng:
“Đạo của Đức Phật bao la, dung chứa tất cả. Nay con xin làm đệ tử, mong Phật chấp nhận con.”
Đức Phật nghe vậy, bèn bảo:
“Phàm người muốn canh đạo, phải tu hành thanh tịnh. Nay ông mang những căn nhiễm trần tục vào trong đạo, chỉ nhặt công nào có lợi ích gì! Chi bằng ông hãy trở về lo hiếu kính phụng thờ cha mẹ, hết lòng học hỏi thầy bạn, gắng sức gây dựng gia nghiệp trở nên, được giàu có yên vui, lấy lần nghĩa để sửa mình, không làm những điều bất chính.
Ông hãy tâm gửi đến mắc sạch sẽ, cẩn thận lời nói hành động, giữ lòng chuyên nhất lo làm ăn, siêng năng tu sửa thì sẽ được mọi người yêu mến. Ông làm được những việc như thế mới có thể học đạo.”
Bấy giờ Đức Thế Tôn liền nói kệ:
“Không đọc tùng: lỗi dơ,
Không siêng năng: nhà dơ,
Không trang nghiêm: sắc dơ,
Còn phóng dật: việc dơ.
Keo bẩn dơ tuệ thị,
Bất thiện dơ thiện hạnh,
Ác pháp là vật dơ,
Đời này và đời sau.
Dơ trong các thứ dơ,
Ngu si là hơn cả.
Tu học dứt ngu si,
Thành Tự Kheo vô cầu.”
Người thanh niên đó nghe kệ Phật nói, tự biết mình trước đây kiêu mạn, ngu si. Vâng theo lời Phật dạy, anh hoan hỷ trở về nhà. Từ đó, anh liên tục tư duy quán xét ý nghĩa của bài kệ Phật để cải đổi đời sống, làm lại cuộc đời.
Anh trở nên biết hiếu thảo với cha mẹ, tôn kính sư trưởng, siêng đọc Kinh thánh, gắng lo gia nghiệp, khép mình giữ giới không làm điều trái đạo. Do vậy, những người xung quanh đều ngợi khen, tiếng lành lân xa, cả nước đều xem anh là người hiền đức. Ba năm sau, anh trở lại chùa Đức Phật, cúi mình đảnh lễ, thành khoảnh bạch:
“Kính bạch Đức Thế Tôn, Bác Thầy tôn kính chỉ chân đã độ con nên người, bỏ ác làm lành, trên dưới đều được an vui. Xin Ngài hãy rủ lòng Từ bi tiếp độ cho con được xuất gia học đạo.”
Đức Phật đáp:
“Lành thay! Râu tóc của người đó liền tự rụng thành tư tưởng Sa Môn. Nhờ tự duy thiền quán lý Tứ Đế, ngày càng nỗ lực tinh tấn, chẳng bao lâu người ấy đã chứng được quả A La Hán.”
Bài kệ Phật nói lên một chân lý sâu sắc về con đường tu tập Phật giáo: trước tiên, chúng ta phải làm tốt những nghĩa vụ thế tục—hiếu kính cha mẹ, siêng năng lao động, xây dựng gia tài—rồi mới có thể tu học Phật pháp. Đó không phải là bước lùi hay xem thường tu tập, mà là sự chuẩn bị cần thiết. Khi đã sạch sẽ hình hài, lành mạnh tâm tức, ta mới có thể bước vào đạo Phật với sự tôn trọng và ngưỡng vọng xứng đáng.
Lời Phật dạy trong câu chuyện này còn áp dụng cho mọi thời đại. Trong xã hội hiện nay, chúng ta không thể xem việc làm tốt công việc thế tục—chăm sóc gia đình, làm việc trung thực, xây dựng cuộc sống—là chướng ngại cho tu tập Phật pháp. Thay vào đó, đây chính là nền tảng vững chắc để tu hành đạo Phật. Phật pháp không tách rời cuộc sống, mà là hướng dẫn chúng ta sống một cuộc đời lành mạnh, có ý nghĩa, tôn trọng đạo lý.
“Tốt đời rồi mới đẹp đạo”—câu nói này chứa đựng sự khôn ngoan của những bậc tiền nhân. Điều này có nghĩa là khi chúng ta đã sắp xếp tốt cuộc sống thế gian—hiếu thảo, trung thực, siêng năng—thì tâm hồn chúng ta sẽ trong sạch, rộng mở để tiếp nhận giáo lý Phật. Khi đó, việc tu hành không phải là sự tha trốn hay buông bỏ, mà là sự nâng cao, hoàn thiện bản thân trên nền tảng đạo đức vững chắc.
Phật pháp không yêu cầu chúng ta phủ nhận thế gian hay bỏ bê trách nhiệm. Ngược lại, Phật khuyến khích chúng ta sống an toàn, có trách nhiệm, lành mạnh. Khi tâm của chúng ta được an định, sạch sẽ bởi những hành động lành, thì việc tu học Phật pháp sẽ mang lại kết quả sâu sắc. Giáo lý Phật khi đó không chỉ là những lý thuyết trừu tượng, mà là những chân lý sống động, áp dụng được vào đời sống hàng ngày.
Hãy bắt đầu từ việc làm tốt những điều bình thường: yêu thương cha mẹ, chăm sóc gia đình, làm việc trung thực, tôn trọng người khác, giữ lòng ngay thẳng. Những hành động này là những bước đi đầu tiên trên con đường tu tập. Khi đã vun đắp đức hạnh trong cuộc sống thường ngày, tâm chúng ta sẽ tự nhiên mở ra, sẵn sàng đón nhận những giáo lý sâu sắc của Phật pháp.
Dẫn nguồn: Kinh Pháp Cú Thị Độ
