Một thời, Đức Phật lưu trú tại Kosambi, trong vườn Ghosita, và dạy các tỳ kheo về bốn cách năm theo thiền định. Đây là những cách thực hành quan trọng giúp người học Phật duy trì oai nghi, an tâm, và tiến gần hơn tới giác ngộ. Việc hiểu rõ và tu tập đúng cách năm không chỉ liên quan đến thói quen hằng ngày, mà còn phản ánh trực tiếp tâm trạng và mục đích tu hành của người thực hành.
Trong cuộc sống hàng ngày, tư thế năm là một phần không thể thiếu. Tuy nhiên, không phải ai cũng nhận thức được rằng cách năm không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thân thể, mà còn có tác động sâu sắc đến an tâm, tinh thần và sự tiến bộ trong tu tập. Theo giáo lý Phật, mỗi tư thế năm có một ý nghĩa riêng, phản ánh những khuynh hướng tâm lý khác nhau. Chính vì vậy, Đức Phật đã chỉ dạy bốn cách năm để người con Phật có thể chọn lựa phù hợp với căn cơ của mình và tiến tới an tâm, tịnh tâm.
Bốn Cách Năm Theo Kinh Điển
Theo kinh Ghosita (Tăng Chi Bộ II), Đức Phật chia bốn cách năm như sau:
Thứ nhất: Cách năm của ngài quý tộc. Đây là tư thế năm ngửa, phần lớn các ngài quý tộc, những người có địa vị cao trong xã hội, thường sử dụng tư thế này. Tuy nhiên, theo quan điểm của Phật giáo, cách năm ngửa này phản ánh tâm khát khao, nhu cầu về lạc thú và những dục vọng vật chất. Vì thế, tư thế này khó phù hợp với người tu hành có ý chí thanh tịnh. Mặt khác, năm ngửa cũng dễ tạo ra tư thế mất oai nghi, đặc biệt khi người năm rơi vào giấc ngủ sâu, có thể dễ dàng mất cảnh giác và giáo dưỡng.
Thứ hai: Cách năm của người hướng thủ các đức vương. Đây là tư thế năm nghiêng về phía bên trái. Cách năm này phản ánh tâm trạng của những người còn khá nhiều nhu cầu, mong muốn hưởng thụ, cảm thụ những lạc thú hợp pháp. Tuy nhiên, năm nghiêng sang trái cũng không phải là lựa chọn tốt nhất cho người tu hành chuyên tâm, vì nó vẫn còn gắn liền với những thiên hướng tâm về sự hưởng thụ thú lạc. Ngoài ra, tư thế này cũng có thể ảnh hưởng không thuận lợi đến tuần hoàn huyết thống của cơ thể.
Thứ ba: Cách năm của sư tử vương. Đây là cách năm nghiêng về phía hông bên phải, với hai chân gác lên nhau. Tư thế này được xem như cách năm cất tưởng, thể hiện sự yên lặng, an tâm và duy trì được oai nghi. Người năm theo cách này giữ được cảnh giác cao độ, giáo dưỡng tốt, và có thể dễ dàng thức dậy khi cần thiết. Tư thế sư tử vương còn gợi nhớ đến sự thản nhiên, an lạc của những vị Thánh nhân trong trạng thái ngủ sâu.
Thứ tư: Cách năm của Như Lai. Đây là cách năm tối cao, chỉ dành cho những người tu tập đạt đến trạng thái cao cả của thiền định. Tư thế này là tư thế năm khi tâm hoàn toàn ly dục, an trú trong Tứ thiền định hoặc những trạng thái cao hơn. Ở trạng thái này, người thực hành không còn bị ảnh hưởng bởi những nhu cầu hay dục vọng nữa, mà tâm an trú hoàn toàn trong sự thanh tịnh. Cách năm của Như Lai là biểu tượng của giác ngộ, của sự vươn tới tuyệt vời nhất trong con đường tu hành.
Bốn cách năm theo Phật giáo
Ý Nghĩa Thiền Định Và Tu Tập Qua Tư Thế Năm
Năm là tư thế là lý tưởng để nghỉ ngơi, thư giãn, và ngủ nghỉ là nhu cầu không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày. Bình thường thì người ta năm theo thói quen, thích sao thì năm vậy hoặc năm xoay trở với nhiều tư thế khác nhau. Tuy nhiên, cách năm đúng pháp không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ, mà còn liên hệ rất mật thiết đến sự an tâm, tịnh tâm, và sự an tĩnh của thân tâm.
Thực ra, năm đúng oai nghi cũng là một phương pháp tu hành quan trọng. Tư thế năm phản ánh tâm trạng và có tác động sâu sắc đến sự an tịnh của tâm. Theo giáo pháp của Đức Phật, việc duy trì oai nghi, kể cả lúc năm, là cách để rèn luyện tâm, giữ vững giáo dưỡng. Tu tập Phật pháp cần phải được thực hiện liên tục trong bốn oai nghi: đi, đứng, năm, ngồi. Do vậy, chọn cách năm đúng phương pháp để an tịnh thân tâm chính là một nội dung tu tập quan trọng của mỗi người con Phật.
Hướng Dẫn Thực Hành
Để đạt được cách năm tốt nhất phù hợp với nước rút du tu hành của mình, người con Phật nên:
Trước hết, hiểu rõ tính chất của mỗi tư thế năm. Từ đó, tuỳ theo giai đoạn tu hành của bản thân mà lựa chọn tư thế phù hợp. Những ai mới bắt đầu tu tập có thể bắt đầu từ cách năm sư tử vương, giữ vững oai nghi và cảnh giác.
Thứ hai, rèn luyện tâm thông qua từng tư thế. Không nên xem việc chọn cách năm đúng chỉ là vấn đề về tiện nghi hay thoải mái cơ thể. Thay vào đó, hãy sử dụng mỗi tư thế năm như một dịp để quan sát tâm trạng của mình, để nhận ra những khuynh hướng tâm lý âm tính và từng bước điều chỉnh.
Thứ ba, kiên trì trong tu tập. Các vị Thánh nhân trong Phật giáo đều chứng minh rằng việc duy trì oai nghi, bao gồm cách năm đúng pháp, là chìa khóa dẫn đến sự an tâm và giác ngộ. Những ai muốn tiến tới cách năm của Như Lai, cách năm trong trạng thái Tứ thiền định hoặc cao hơn, cần phải có quyết tâm tu tập lâu dài, có kỷ luật cao và sự hướng dẫn từ các vị thầy trí thức.
Kết Luận
Bốn cách năm mà Đức Phật chỉ dạy không phải là những quy tắc cứng nhắc hay áp dụng bắt buộc. Thay vào đó, chúng là những lựa chọn thích hợp dành cho những ai muốn tu hành theo Phật pháp, duy trì oai nghi, và tiến tới an tâm, tịnh tâm. Việc hiểu rõ ý nghĩa của từng tư thế, chọn lựa phù hợp với căn cơ và giai đoạn tu hành của mình, là những bước đi quan trọng trên con đường tu học.
Tuân theo giáo lý này, mỗi tư thế năm trở thành một công cụ tu hành, giúp người con Phật kiềm chế các dục vọng, rèn luyện tâm, và dần dần tiến gần tới trạng thái an tâm tuyệt vời. Hãy nhớ rằng, Phật pháp không chỉ dạy về những điều chí cao, mà còn hướng dẫn chúng ta cách thực hành từ những điều nhỏ nhất trong cuộc sống hàng ngày. Cách năm đúng pháp chính là một minh chứng sống động cho sự sâu sắc và toàn diện của giáo lý Phật.
Tài Liệu Tham Khảo
- Tăng Chi Bộ II, Chương 4, Phẩm Sở Hãi, Phầnsinh Cách Năm (Lược) – Việt Nam Công Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Nhân Dân ấn hành, 1996, tr. 282.
- Các bài giảng từ các vị cao tăng về giáo lý Phật về tư thế năm và tu tập oai nghi.
- Các tác phẩm nghiên cứu Phật giáo về phương pháp tu hành toàn diện.
