Hoà Thượng Thích Minh Châu
Đây là bài học kinh nói lên một độ tài quan tưởng, được Phật dạy cho các đệ tử đầu tay của Ngài, một thời Thế Tôn trú ở Savatthi (Xá-vệ), tại Jetavana (Kỳ-đà-lâm), giảng đường của ông Anathapindika (Cấp Cô Độc).
Thế Tôn gọi các Tỳ-kheo và nói Ngài sẽ thuyết giảng Tổng thuyết và Biệt thuyết của bài kệ tên là “Kinh Một Nếp Sống An Lành”. Chữ Pali là Bhaddekaratta, Bhaddeke có thể dịch là hiện, là an lành, đây là một bài kệ đem lại sự an lành cho người quán. Trước hết, là Tổng thuyết bài kệ:
“Quá khứ không truy tìm.
Tương lai không ước vọng.
Quá khứ đã đoạn tận,
Tương lai lại chưa đến.
Chỉ có pháp hiện tại,
Tuệ quán chính ở đây,
Không đắng, không rung chuyển.
Biết vậy nên tu tập.
Hôm nay, nhiệt tâm làm,
Ai biết chết ngày mai.
Không ai điều định được,
Với đại quân thần chết.
Trừ như vậy nhiệt tâm,
Đêm ngày không một mùi,
Xứng gọi nhất dạ hiện,
Bậc an tĩnh trầm lắng”.
Tiếp đến là phần Biệt thuyết.
Quán Truy Tìm Quá Khứ
“Thế nào là vị Tỳ-kheo truy tìm quá khứ? Vị Tỳ-kheo nghĩ ‘Như vậy là Sắc của tôi trong quá khứ’ và truy tìm sự hoan hỷ trong đây. ‘Như vậy là Thọ của tôi trong quá khứ’ và truy tìm sự hoan hỷ trong đây. ‘Như vậy là Tưởng của tôi trong quá khứ’ và truy tìm sự hoan hỷ trong đây. ‘Như vậy là Hành của tôi trong quá khứ’ và truy tìm sự hoan hỷ trong đây. ‘Như vậy là Thức của tôi trong quá khứ’ và truy tìm sự hoan hỷ trong đây. Như vậy, này các Tỳ-kheo, là sự truy tìm quá khứ.”
Một nếp sống an lành giúp người tu tập tâm bình an
“Và nay, các Tỳ-kheo, thế nào là không truy tìm quá khứ?” Vị ấy nghĩ: “Như vậy là Sắc của tôi trong quá khứ”, và không truy tìm sự hoan hỷ trong đây. “Như vậy là Thọ của tôi trong quá khứ”, và không truy tìm sự hoan hỷ đây. “Như vậy là Tưởng của tôi trong quá khứ”, và không truy tìm sự hoan hỷ trong đây. “Như vậy là Hành của tôi trong quá khứ”, và không truy tìm sự hoan hỷ trong đây. “Như vậy là Thức của tôi trong quá khứ”, và không truy tìm sự hoan hỷ trong đây, như vậy nay các Tỳ-kheo, là không truy tìm quá khứ”.
Ước Vọng Tương Lai
“Và nay các Tỳ-kheo, thế nào là ước vọng tương lai?”. Vị ấy nghĩ: “Mong rằng như vậy sẽ là Sắc của tôi trong tương lai”, và truy tìm sự hoan hỷ trong đây. “Mong rằng như vậy sẽ la Thọ của tôi trong tương lai”, và truy tìm hoan hỷ trong đây. “Mong rằng như vậy sẽ là Tưởng của tôi trong tương lai” và truy tìm sự hoan hỷ trong đây. “Mong rằng như vậy sẽ là Hành của tôi trong tương lai”, và truy tìm sự hoan hỷ trong đây. “Mong rằng như vậy sẽ là Thức của tôi trong tương lai”, và truy tìm sự hoan hỷ trong đây. Như vậy, nay các Tỳ-kheo, là ước vọng tương lai.”
“Và nay các Tỳ-kheo, thế nào là không ước vọng trong tương lai”. Vị ấy nghĩ: “Mong rằng như vậy sẽ là Sắc của tôi trong tương lai”, và không truy tìm hoan hỷ trong đây. “Mong rằng như vậy sẽ là Thọ của tôi trong tương lai”, và không truy tìm hoan hỷ trong đây. “Mong rằng như vậy sẽ là Tưởng của tôi trong tương lai”, và không truy tìm hoan hỷ trong đây. “Mong rằng như vậy sẽ là Hành của tôi trong tương lai”, và không truy tìm hoan hỷ trong đây. “Mong rằng như vậy, sẽ là Thức của tôi trong tương lai”, và không truy tìm hoan hỷ trong đây. Như vậy nay các Tỳ-kheo là không ước vọng trong tương lai”.
Vướng Mắc Trong Hiện Tại
“Và nay các Tỳ-kheo, thế nào là bị lôi cuốn trong các pháp hiện tại? Ở đây, nay các Tỳ-kheo, có kẻ vô văn phàm phu, không đi đến các bậc Thánh, không thuần thục pháp các bậc Thánh, không tu tập pháp các bậc Thánh; không đi đến các bậc Chân nhân, không thuần thục pháp các bậc Chân nhân, không tu tập pháp các bậc Chân nhân. Vị này quán sắc là tự ngã, hay quán tự ngã là có sắc, hay quán sắc trong tự ngã, hay quán tự ngã là trong sắc; quán thọ là tự ngã, hay quán tự ngã là có thọ, hay quán thọ là trong tự ngã, hay quán tự ngã là trong thọ; quán tưởng là tự ngã, hay quán tự ngã là có tưởng, hay quán tưởng là trong tự ngã, hay quán tự ngã là trong tưởng; quán hành là tự ngã, hay quán tự ngã là có hành, hay quán hành là trong tự ngã, hay quán tự ngã là trong hành; quán thức là tự ngã, hay quán tự ngã là có thức, hay là quán thức trong tự ngã, hay quán tự ngã là trong thức. Như vậy, nay các Tỳ-kheo, là bị lôi cuốn trong các pháp hiện tại.”
“Và nay các Tỳ-kheo, thế nào là không bị lôi cuốn trong các pháp hiện tại? Ở đây, nay các Tỳ-kheo, có vị đa văn Thánh đệ tử, đi đến các bậc Thánh, thuần thục pháp các bậc Thánh, tu tập pháp các bậc Thánh, đi đến các bậc Chân nhân, thuần thục pháp các bậc Chân nhân, tu tập pháp các bậc Chân nhân. Vị này không quán sắc là tự ngã, không quán tự ngã là có sắc, không quán sắc trong tự ngã, không quán tự ngã trong sắc; không quán thọ… không quán tưởng… không quán hành… không quán thức là tự ngã, không quán tự ngã là có thức, không quán thức trong tự ngã, không quán tự ngã trong thức. Như vậy, nay các Tỳ-kheo, là không bị lôi cuốn trong các pháp hiện tại”.
Hướng Tu Tập Đúng Đắn
“Quá khứ trong truy tìm
Tương lai không ước vọng.
Quá khứ đã đoạn tận,
Tương lai lại chưa đến.
Chỉ có pháp hiện tại,
Tuệ quán chính ở đây,
Không đắng, không rung chuyển.
Biết vậy nên tu tập.
Hôm nay, nhiệt tâm làm,
Ai biết chết ngày mai,
Không ai điều định được,
Với đại quân thần chết.
Trừ nhưu vậy nhiệt tâm,
Đêm ngày không một mùi,
Xứng gọi nhất dạ hiện,
Bậc an tĩnh trầm lắng”.
Khi Ta nói: “Nay các Tỳ-kheo, Ta sẽ giảm cho các thầy Tổng thuyết và Biệt thuyết”, chính duyên ở đây mà nói như vậy.
(Kinh Nhất dạ hiện giả, Trung Bộ II, 131).
