Câu hỏi liệu giới luật Phật giáo có thể thay đổi theo thời đại và hoàn cảnh hay không là một vấn đề sâu sắc mà nhiều Phật tử quan tâm. Trong cuộc tranh luận về những đổi mới trong tu tập Phật giáo Việt Nam, câu hỏi này trở nên càng thiết yếu hơn bao giờ hết. Để hiểu rõ hơn về bản chất và vai trò của giới luật trong Phật học, chúng ta cần khám phá các nguyên tắc sâu xa mà đức Phật đã thiết lập, cũng như lịch sử hình thành và mục đích tối ưu của những quy luật tu tập này.
Theo tác phẩm “Một số vấn đề giới luật” do Hòa thượng Thích Phước Sơn biên soạn, mục đích của người tu hành là hướng đến giải thoát và giác ngộ. Muốn đạt được những mục tiêu cao quý này, người tu đương nhiên phải tuân thủ những nguyên tắc cơ bản. Những nguyên tắc này được thiết lập dựa trên tinh thần của bài kệ nổi tiếng:
“Không là làm các điều ác,
Vâng là làm các hạ hạnh lành.
Giữ tâm ý trong sạch,
Lời Phật dạy rành rãnh.”
Tất cả đều được cô đúng thành những tiêu ngữ như “Phòng phi chỉ ác” (ngăn ngừa điều sai trái, chấm dứt việc xấu ác), “Biết biết giải thoát” (giữ gìn chứng mục nào, thì giải thoát chứng mục ấy), hay “Tự thế cơ hiểm” (tránh những sự chê bai của người đời). Những tiêu ngữ này phản ánh bản chất sâu sắc của giới luật Phật giáo.
Tại Sao Đức Phật Lại Chế Định Giới Luật?
Để hiểu rõ câu hỏi liệu giới có thể thay đổi, trước tiên cần nắm bắt lý do đức Phật chế định giới luật. Lịch sử hình thành giới luật cho thấy điều này không phải là quyết định độc đoán mà là phản ứng khôn ngoan của đức Phật trước các tình huống cụ thể.
Trong giai đoạn đầu hoằng pháp, đức Phật chỉ đề ra những nguyên tắc khái quát mà chưa quy định thành những giới điều cụ thể. Tuy nhiên, đến năm thứ 12 sau khi đức Phật thành đạo, trong hàng ngũ Tăng-kheo có những người làm những việc sai trái, khiến cho người đời chê trách, làm tổn thương đến thanh danh của Thánh chúng, gây trở ngại cho sự tu tập. Do đó, đức Phật mới tùy phạm tùy chế, nghĩa là vi phạm việc gì thì chế định luật điều ấy ngay.
Theo giáo sư Thích Phước Sơn, những giới luật mà đức Phật đã chế định được gom lại thành Ngũ thiên thất tụ (năm cốt, bảy nhóm), cụ thể là 250 giới của Tăng-kheo và 348 giới của Tăng-kheo ni theo Luật Tự Phần, hoặc 227 giới của Tăng-kheo và 311 giới của Tăng-kheo ni theo luật Pali. Tất nhiên, ở đây có sự dị biệt giữa Nam tông và Bắc tông nhưng rất nhỏ, không đáng kể.
Đó là sự hình thành của giới luật thời đức Phật còn tại thế và được kết tập lần đầu sau khi Phật Nirvana. Thế rồi, các đệ tử của Phật căn cứ theo đó mà hành trì cho đến ngày nay. Thiết nghĩ không gian và thời gian luôn luôn thay đổi, nếu cứ áp dụng y nguyên một loại giới luật được quy định từ thời đức Phật thì khó mà tránh khỏi có nhiều điều bất cập. Câu hỏi này dẫn chúng ta đến bốn lý do chính vì sao giới luật không thể điều chỉnh theo ý muốn.
Giới luật Phật giáo với những nguyên tắc sâu sắc
Bốn Lý Do Giới Luật Không Thể Thay Đổi Tùy Tiện
1. Giới Luật Chỉ Do Phật Chế Định
Một nguyên tắc cơ bản mà các Phật tử cần hiểu rõ là: giới luật chỉ có thể do đức Phật chế định duy nhất. Kinh do đức Phật thuyết, luận do các cao tăng và vị thánh hiền biên soạn và tuyên thuyết, nhưng giới luật thì khác hoàn toàn. Không ai được phép chế định, cũng không ai đủ thẩm quyền để chế tác thêm giới luật mới.
Đây là điểm khác biệt rất rõ ràng giữa ba tạng kinh – luận – luật. Khi kinh và luận có thể được các vị giáo sư cao minh phân tích, chú giải để giúp người học dễ hiểu, thì giới luật lại là những quy định tuyệt đối mà chỉ đức Phật mới có quyền lập định. Nguyên tắc này được duy trì một cách nghiêm ngặt qua các thời kỳ, chứng tỏ rằng tính linh thiêng và tính chính thống của giới luật được Phật tử xem trọng một cách đặc biệt.
2. Đã Được Thánh Chúng Nhất Trí Giữ Nguyên
Một bằng chứng lịch sử quan trọng cho thấy giới luật không thể thay đổi tùy tiện: nó đã được Thánh chúng thống nhất giữ nguyên qua các kỳ kết tập pháp tạng. Trong lần kết tập pháp tạng thứ nhất, tôn giả A-nan đã ghi nhận di chúc của đức Phật về giới luật.
Trước lúc nhập Nirvana, đức Phật có di chúc rằng trong những giới luật do ngài chế định, nếu các Tăng-kheo sau này thấy có những giới nhỏ nào không còn phù hợp thì có thể tùy nghi bỏ đi. Khi được hỏi cụ thể giới nào được xem là nhỏ có thể bỏ đi, tôn giả A-nan trả lời rằng đức Phật không nói cụ thể. Do đó, tôn giả Ca-diếp (Kassapa), vị tổ chức kỳ kết tập thứ nhất, đã kết luận:
“Vì Phật không nói cụ thể, cho nên, nếu giờ đây chúng ta cho rằng những giới Ðốt-cát-la (ác hạnh) là nhỏ nhiễm nên bỏ đi, thì có người sẽ bảo không những giới Ðốt-cát-la nên bỏ đi mà giới Ba-la-Ðệ-Ðệ-xá-ni cũng nên bỏ. Rồi người khác lại nói, không những giới Ba-la-Ðệ-Ðệ-xá-ni nên bỏ mà giới Ba-dát-Ðệ (bị Ðợa lạc) cũng nên bỏ v.v…, cứ như thế thì không biết đâu là giới hạn và trong Ðại chúng sẽ nảy sinh sự tranh cãi khó mà nhất trí.”
“Bởi vậy, tốt hơn hết là những gì Phật đã chế định chúng ta phải kết tập đầy đủ (và khi áp dụng thì tùy nghi chấm chước), còn những gì Phật không chế định thì chúng ta không tùy tiện đặt thêm.”
Kết luận này đã được đại chúng đồng thanh nhất trí tán thành. Điều này chứng tỏ rằng, tính chính thống và tính bất khả xâm phạm của giới luật đã được các vị Thánh hiền thời xưa xem như một nguyên tắc bảo vệ sự toàn vẹn của Pháp.
3. Bài Học Từ Sự Kiện Ðạo Bộ Ðặt Ða Phá Tạng
Lịch sử Phật giáo ghi nhận một sự kiện đặc biệt: sự nổi loạn của Ðạo Bộ Ðặt Ða chính là minh chứng cho hậu quả khôn lường của việc muốn thay đổi giới luật theo ý riêng. Ðạo Bộ Ðặt Ða là người em họ của đức Phật, đã xuất gia cùng thiền chỉ tu hành tinh tấn trong 12 năm đầu, nhưng vì yêu thích phép thần thông, phế bỏ chính đạo, sau đó muốn đảo chính đức Phật để giành quyền lãnh đạo chúng Tăng-kheo.
Ðạo Bộ Ðặt Ða đã cấu kết với vua A-xà-thế để hủy diệt Phật giáo. Vua A-xà-thế và Ðạo Bộ Ðặt Ða lên kế hoạch sát hại đức Phật. Ðạo Bộ Ðặt Ða đến gặp đức Phật và nói: “Bạch Thế Tôn! Thế Tôn tuổi tác đã cao, nên giao chúng Tăng lại cho con. Thế Tôn chỉ cần thụ hưởng pháp lạc hiện tại, để Tăng chúng cho con lãnh đạo.”
Đức Phật từ chối và trả lời: “Này, Ðạo Bộ Ðặt Ða, Xá-lợi-phất và Mục-kiền-liên có đại trí tuệ và thần thông như thế, Ta còn không giao chúng Tăng cho họ thay, huống chi người là người ngu, là cái thây ma, mà Ta lại đem Tăng chúng giao cho người hay sao?”
Bị Phật tháng thấu ý đồ đen tối của mình, Ðạo Bộ Ðặt Ða liền bàn với bốn đệ tử: “Ta với các người hãy cùng nhau phá hòa hợp Tăng, hoại pháp luận của Sa-môn Cù-Ðàm; làm như thế, chúng ta sẽ nổi tiếng là người đã phá hòa hợp Tăng, hoại pháp luận của Phật.”
Ðạo Bộ Ðặt Ða đã thực hiện các hành động nghịch đạo, lập ra năm điều thắt chặt hơn so với những gì đức Phật quy định:
- Tăng-kheo suốt đời mặc y phần táo (loại vải nhất từ những đông rác)
- Tăng-kheo suốt đời sống theo hành khất thực
- Tăng-kheo suốt đời mỗi ngày chỉ ăn một bữa
- Tăng-kheo suốt đời phải ngủ ngoài trời
- Tăng-kheo suốt đời không ăn thịt
Thực ra, trong năm điều trên chỉ có điều thứ năm là khác với đức Phật, vì Phật cho phép Tăng-kheo được ăn tịnh nhục (món thịt hợp pháp) nếu như không thấy, không nghe và không nghi ngờ người ta giết con vật để lấy thịt cung dưỡng cho mình. Ngoài ra, bốn điều còn lại đức Phật cũng đã quy định, nhưng được áp dụng một cách uyển chuyển mà thôi. Thâm ý của Ðạo Bộ Ðặt Ða ở đây là mong được thiên hạ thần phục và đặc biệt là cố ý phá sự hòa hợp của Tăng Ðoàn, do thế mà phạm tội nghịch.
Vì đã ráp tâm là làm điều nghịch Ðạo, tội nghịch này phải rơi vào địa ngục Vô gian, chịu lấy khổ quả trường mạn một kiếp không thể cứu vãn được, như lời đức Phật đã khẳng định. Sự kiện này cho chúng ta thấy rằng bất cứ kỳ nào muốn thay đổi hay phá vỡ hòa hợp của Tăng Ðoàn, dù vào dưới cái danh nghĩa nào thì cũng đều dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, thậm chí là những lỗi lầm không thể cứu chữa được.
4. Nguyên Tắc Thích Ứng Nhưng Không Phải Thay Đổi Giới Luật
Một điểm tinh tế mà nhiều người dễ lầm lẫn là sự khác biệt giữa “thích ứng tùy nghi” và “thay đổi giới luật”. Thực tế, đức Phật đã để lại cách thức thích ứng với các tình huống cụ thể mà không cần thay đổi nội dung cơ bản của giới luật.
Chúng ta thấy rằng những bản hiến pháp và những bộ luật của thế gian luôn luôn được cập nhật hóa (bằng cách thay đổi và bổ sung) thì mới thích ứng được với sự biến đổi của hoàn cảnh và thời đại. Nếu như chúng không được điều chỉnh và bổ sung đúng lúc thì sau một thời gian ắt hẳn sẽ có nhiều điều trở nên lỗi thời và vô tác dụng. Ðó là quy luật đào tạo rất khắt khe của vận sử trong vũ trụ.
Nhưng điều này không áp dụng cho giới luật Phật giáo. Chúng ta biết rằng đức Phật sinh tại Ấn Ðộ, cách nay 25 thế kỷ, và giới luật được chế định từ lúc đó. Mỗi quốc gia có những truyền thống văn hóa, khí hậu địa lý, phong tục tập quán khác nhau và mỗi thời đại cũng luôn luôn tiến hóa đối khác, thế thì giới luật của Phật có thể thích hợp với mỗi không gian và mỗi thời đại hay không? Và nếu như những không hoàn toàn thích hợp thì tại sao các đệ tử của Phật không điều chỉnh để phù hợp với từng không gian và từng thời đại?
Theo Hòa thượng Thích Phước Sơn, câu trả lời nằm ở trong chính lời di huấn của đức Phật. Trong Luật Ngũ Phần, đức Phật đã nói:
“Tuy thị ngã sở chế nhi dư phong bất dư vi thanh tịnh giả, giai bất ưng dụng. Tuy phi ngã sở chế nhi dư phong ưng hành giả, giai bất đắc bất hành.”
(Tuy thị Ngã sở chế nhi dư dự phong bất dụ vi thanh tịnh giả, giai bất ưng dụng. Tuy Phi Ngã sở chế nhi dự dự phương tất ưng hành giả, giai bất đắc bất hành)
Nghĩa là: “Tuy những điều do ta chế định, nhưng nếu như không phù hợp với (phong tục, tập quán) của một địa phương nào đó thì không nên áp dụng; trái lại, tuy những điều không do ta chế định, mà là những việc phải làm theo (phong tục, tập quán) của địa phương đó, thì không thể không tuân hành.”
Điều này cho thấy rằng, dù giới luật không thể bị thay đổi nội dung cơ bản, nhưng trong khi áp dụng, chúng ta có thể tùy nghi chấm chước, tức là điều chỉnh cách thức thực hành sao cho phù hợp với hoàn cảnh địa phương và thời đại, miễn là không vi phạm tinh thần cơ bản của giới luật. Ðó chính là sự khác biệt giữa việc bảo vệ tính nguyên tắc của giới luật và việc linh hoạt trong ứng dụng.
Giáo lý Phật về sự tu tập nghiêm túc
Giới Luật Với Việt Nam: Lịch Sử và Thực Tiễn
Việc áp dụng giới luật Phật giáo ở Việt Nam là một câu chuyện về sự kế thừa, bảo tồn và linh hoạt. Từ khi Phật giáo du nhập vào đất nước ta, các vị cao tăng đã biết cách vận dụng lời di huấn của đức Phật: giữ nguyên tinh thần cơ bản nhưng tùy nghi điều chỉnh cách thực hành sao cho phù hợp với điều kiện tự nhiên, xã hội và văn hóa Việt Nam. Chính vì vậy, Phật giáo Việt Nam đã tồn tại và phát triển hàng nghìn năm, trở thành một phần không thể tách rời của đất nước.
Tuy nhiên, suốt hàng ngàn năm qua, dù có nhiều những điều bất cập trong giới luật, các vị thầy trang nghiêm túc vẫn uyển chuyển tuân thủ mà không có ý định thay đổi thêm bớt. Ngoài các bộ luật được soạn thuật, phân tích, chú giải để cho người sau dễ hiểu và dễ thực hành, những vị cao tăng đã luôn giữ nguyên bản chất của giới luật Phật chế định.
Thời gian gần đây, có những tranh luận dẫy sóng về việc Thượng tọa Thích Chân Quang tự ý sửa giới luật trong phái Quy y Tam Bảo của người Phật tử, trong đó giới thứ ba được sửa từ “Không tà dâm” thành “Không phản bội”. Ngày 19/6, Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã có văn bản thông báo về việc kỷ luật Thượng tọa Thích Chân Quang liên quan đến những thuyết giảng phản cảm, gây bức xúc xã hội. Hình thức là nghiêm cấm thuyết giảng dưới mọi hình thức trong 2 năm; đồng thời buộc thầy Chân Quang thu hồi những phái Quy y sửa giới luật Phật đã được Phật tử ứng dụng, thực hành suốt hàng ngàn năm qua.
Sự kiện này phản ánh một sự thật quan trọng: giới luật Phật không phải là con số có thể thay đổi tùy tiện, mà là những quy tắc thiêng liêng được bảo vệ bởi chính sự đồng thuận của Tăng Ðoàn qua các thế kỷ.
Mục Đích Thực Sự Của Giới Luật
Để hiểu sâu hơn về lý do giới luật không thể thay đổi, cần nắm rõ những mục đích mà giới luật được thiết lập:
1. Để nhiếp phục Tăng chúng – Giới luật giúp duy trì kỷ cương, trật tự trong Tăng Ðoàn, là nền tảng cho sự phát triển bền vững.
2. Để Tăng chúng đạt đến cực thiện – Giới luật là phương tiện giúp tu sĩ tiến bộ trên con đường tu tập, hướng tới Nirvana.
3. Để Tăng chúng an lạc – Những ai tuân thủ giới luật sẽ có tâm an vui, không bị những lo âu lương tâm quấy rầy.
4. Để chiết phục những người không biết hỷ tâm – Thấy các tu sĩ hành động chính trực, những người chưa có đức tin sẽ sinh ra lòng kính phục.
5. Để những người biết hỷ tâm sống yên ổn – Những Phật tử có đức tin sẽ yên tâm khi thấy Tăng Ðoàn hoạt động theo nguyên tắc.
6. Để cho những người chưa tin sinh khởi lòng tin – Những hành động tự giác tuân thủ giới luật sẽ là hình mẫu tốt để khích lệ người khác.
7. Để những người đã tin cùng thêm tin tưởng – Niềm tin của những Phật tử sẽ thêm vững chắc khi thấy Tăng Ðoàn giữ gìn pháp.
8, 9. Để diệt trừ và ngăn ngừa các láu hoặc trong tương lai – Giới luật là phương tiện để loại bỏ những khuynh hướng xấu, những xu hướng thất lạc.
10. Để cho chính pháp được tồn tại lâu dài – Khi giới luật được tuân thủ, Phật pháp sẽ tồn tại lâu bền trong thế gian.
Nhìn vào những mục đích này, chúng ta thấy rằng giới luật không phải là những quy tắc cô lập, mà là những biện pháp toàn diện nhằm bảo vệ toàn bộ hệ thống tu tập Phật giáo, từ cá nhân đến tập thể, từ hiện tại đến tương lai.
Kết Luận: Giới Luật Là Nền Tảng Bất Biến Của Tu Tập
Câu hỏi liệu giới luật có thể thay đổi hay không có câu trả lời rõ ràng: không, giới luật không thể thay đổi nội dung cơ bản của nó. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là Phật giáo là cứng nhắc hay không thể thích ứng. Thực chất, đức Phật đã để lại cho các đệ tử một cách làm vô cùng khôn ngoan: giữ nguyên tinh thần và nội dung cơ bản của giới luật, nhưng tùy nghi điều chỉnh cách thực hành sao cho phù hợp với hoàn cảnh địa phương và thời đại.
Sự bảo tồn giới luật Phật qua các thế kỷ, từ thời đức Phật đến nay, không phải là sự cứng nhắc mà là sự tôn trọng đối với giáo pháp và sự bảo vệ hệ thống tu tập. Khi chúng ta tuân thủ giới luật, chúng ta không chỉ thực hành những quy tắc hành động mà còn bảo vệ tinh thần cơ bản của Phật giáo, chính là con đường dẫn tới giải thoát và giác ngộ.
Các Phật tử Việt Nam nên hiểu rõ rằng, giới luật là quốc bảo tinh thần không phải để áp chế mà để giải phóng tâm hồn. Khi tuân thủ giới luật, chúng ta đang tu tập theo sự chỉ dạy của đức Phật, đang bảo vệ sự toàn vẹn của Phật pháp, và đang góp phần vào sự tồn tại lâu dài của chính pháp trong thế gian. Đó là lý do tại sao, dù thời đại thay đổi, dù hoàn cảnh khác nhau, nhưng tinh thần giữ gìn giới luật vẫn luôn được xem trọng trong cộng đồng Phật tử truyền thống.
Tài Liệu Tham Khảo Kinh Điển:
- Luật Ngũ Phần – Những quy tắc cơ bản về sự áp dụng linh hoạt giới luật
- Luật Tự Phần – Quy định chi tiết các giới điều cho Tăng-kheo
- Bài Kệ Cơ Bản – “Không là làm các điều ác, vâng là làm các hạ hạnh lành”
- Sự Kiện Kết Tập Đầu – Lịch sử xác lập tính chính thống của giới luật
- Tác Phẩm “Một Số Vấn Đề Giới Luật” – Hòa Thượng Thích Phước Sơn, Nhà Xuất Bản Phương Đông
Việc hiểu biết sâu sắc về giới luật và mục đích của nó sẽ giúp chúng ta tu tập một cách có định hướng, với tâm thanh thản và niềm tin vào con đường mà đ
