Tham ái là tâm yêu thích. Con người sống trong thế giới này với bao nhiêu tham ái, dâng đầu vào từng khoảnh khắc của cuộc đời. Khi yêu thích một thứ gì đó, tâm ngay lập tức chìm đắm trong tưởng nhớ, tìm mọi cách để sở hữu. Nếu may mắn có được thứ mình thích thì hạnh phúc dường như trở nên hoàn toàn, cuộc sống đẹp như ước mơ. Nhưng liệu tham ái có thực sự mang lại hạnh phúc? Đó là câu hỏi mà Đức Phật đã trả lời qua giáo lý sâu sắc: “Ái sinh thì khổ sinh” – khi có tham ái thì sẽ có khổ đau.
Câu Chuyện Phật Dạy Về Tham Ái Của Người Mẹ
Tại nước Xá-vệ, trong rừng Thắng, vườn Kỳ Viên nơi đức Phật thường trú, có một vị phạm chúng – một nữ đệ tử – chỉ có một đứa con được thương yêu hết sức. Từng ngày, bà chăm sóc con cái với tâm ý khắng khít, chiều chuộng, nhìn hoài không chán. Bà không biết rằng mình đang rơi vào vòng tham ái sâu sắc. Bất ngờ một hôm, đứa con của bà đột ngột mắc bệnh và qua đời. Sau khi con mất, người phạm chúng này rơi vào sâu sắc, không thể ăn uống, không muốn mặc áo xiêm, từ chối tắm gội. Bà chỉ biết lang thang từ nơi này đến nơi khác, ra bãi nghĩa địa khóc than, tưởng nhớ đứa con thân yêu.
Trong cơn đau đớn, bà lang thang khắp nơi và cuối cùng đến với đức Phật. Sau khi cúi rạp thành kính, bà ngồi xuống một bên. Đức Phật hỏi:
“Ông/bà hôm nay vì sao có vẻ tâm muộn phiền, các căn không trú nơi tâm mình được?”
Người phạm chúng đáp:
“Kính thưa Đức Phật, tôi chỉ có một đứa con là những, trong lòng tôi hết sức tham ái, tâm ý khắng khít, chiều chuộng, nhìn hoài không chán. Bất ngờ nó mắc bệnh và mất. Sau khi con mất, tôi rơi vào sâu sắc, không thể ăn uống, không muốn mặc áo xiêm, từ chối tắm gội. Tôi chỉ biết lang thang ra bãi nghĩa địa khóc than, tưởng nhớ đứa con thân yêu.”
Người mẹ trong cơn khổ đau vì mất mát con yêu tại bãi nghĩa địa
Đức Phật nói:
“Quả thực là vậy, phạm chúng! Quả thực là vậy, phạm chúng! Khi có tham ái sinh ra thì khổ đau cũng sinh ra, khóc than, lo âu, phiền muộn, vô lắc bay sinh ra. Đây là sự thật mà ta muốn nhắc nhở các ngài.”
Người phạm chúng liền hỏi lại:
“Tôi kinh thưa Đức Phật sao lại nói khi ái sinh thì buồn khổ sinh? Kính bạc, theo tôi hiểu, khi ái sinh thì thực sinh, tâm hoan lạc.”
Đức Phật tiếp tục lặp lại lời giáo huấn này ba lần. Đến lần thứ ba, người phạm chúng nghe những lời Phật dạy, vốn còn ngổn ngang trong tâm trí, dần dần thức tỉnh. Rằng rằng liền cúi đầu bỏ bạn, chiều ngóng đứng dậy, lắc đầu bỏ đi – một hành động tượng trưng cho việc từ bỏ sai lầm.
Vị Ngọt Và Nguy Hiểm Của Tham Ái
Không thể phủ nhận, khi yêu thích cái gì và sở hữu được nó thì hạnh phúc, hoan hỷ. Đây chính là vị ngọt của tham ái. Nhưng Đức Phật không phủ nhận điều này. Thay vào đó, Ngài muốn chúng ta nhìn vấn đề một cách toàn diện hơn.
Tham ái không chỉ có vị ngọt mà còn chứa đựng những nguy hiểm tiềm ẩn. Trong các bộ kinh, Phật dạy rằng tham ái giống như một lớp mặt ngọt ngào phủ trên lưỡi dao – bên dưới lớp mặt ngọt ngào đó là lưỡi dao sắc lẹm, chứa đựng nỗi đau. Về phương diện nguy hiểm của tham ái, dường như ai cũng từng nếm trải trong đời sống của mình. Vì lục thú mục sinh, vì sự ham muốn và dục vọng, người ta đôi khi phải chấp nhận những tổn thương, thậm chí phải đánh đổi bằng cả sinh mệnh.
Quan sát sâu sắc về vị ngọt của tham ái, chúng ta sẽ phát hiện ra nhiều điều thú vị. Vị ngọt ấy tuy có nhưng rất mong manh, thoáng qua. Sau những phút giây hạnh phúc đầu tiên, cảm xúc trở nên bình thường. Liền đó, chúng ta sẽ hướng đến những mục tiêu khác và tiếp tục phấn đấu để nắm bắt. Rất ít người biết dừng lại để thưởng thức vị ngọt hiếm hoi này. Mặt khác, vị ngọt của tham ái rất khó tìm nhưng lại vô cùng dễ mất. Điều này khiến bao người tiếc nuối, ngánh ngơ, trăn trở và đau khổ.
Khổ Đau Sinh Từ Sự Mất Mát Và Tách Ly
Kinh qua những trải nghiệm khổ đau, người có trí thấy được sự thật rằng “ái sinh thì khổ sinh”. Khi yêu thích điều gì, chúng ta sẽ sợ mất mát nó. Sợ hãi này có thể dài dằng, suốt ngày suy nghĩ về những tình huống xấu nhất. Khi mất mát xảy ra, khổ đau là tất yếu. Ngay cả những khoảnh khắc vui vẻ do ái sinh mang lại cũng không nằm ngoài khổ, bởi chúng vốn chứa đựng bản chất biến hóa, không bền vững.
Theo giáo lý Phật, khổ đau (Dukkha) không chỉ là nỗi buồn, đau thương. Thậm chí cả những cảm giác vui vẻ, hạnh phúc do ái sinh mang lại cũng được coi là một loại khổ, bởi vì chúng có bản chất không bền vững, luôn trong trạng thái thay đổi. Đây là khái niệm “khổ biến hoại” – khổ của sự thay đổi. Khi hiểu rõ điều này, người tu sẽ không bị mê hoặc bởi vị ngọt tạm thời của tham ái.
Sống Tuân Theo Pháp Tắc Tự Nhiên Để Thoát Khổ
Để thoát khỏi vòng lặp khổ – tham – ái, Đức Phật chỉ ra con đường thực hành. Con đường này không phải là từ chối hoàn toàn những niềm vui của cuộc sống, mà là sống một cách sáng suốt, hiểu biết. Chúng ta cần nhận thức rõ ràng rằng mọi thứ đều suy tàn, không bền vững. Khi có nhân thì có quả – đây là luật nhân quả vô ngã.
Sống tuân theo duyên khởi, theo con đường chánh pháp, bỏ lìa tham ái, từ bỏ những chấp thủ sai lầm sẽ giúp giảm thiểu và cuối cùng chấm dứt khổ đau. Đây không phải là một quá trình hẹp hòi hoặc tiêu cực, mà là một con đường giải phóng, mở ra những khả năng mới cho một cuộc sống tự do, thanh thản và có ý nghĩa sâu sắc.
