Từ xưa đến nay, an cư là một truyền thống thiêng liêng của Phật giáo, một khoảng thời gian yên tĩnh dành cho sự tu dưỡng tâm linh sâu sắc. An cư có nghĩa là “an kỳ tâm, cư kỳ thân”, tức thân ở yên một chỗ và tâm an lạc, thanh tịnh. Để hiểu rõ hơn về ý nghĩa cao quý của truyền thống này, chúng ta cần tìm hiểu kỹ lưỡng về an cư kiết hạ—khóa tu ba tháng hàng năm được các tu sĩ Phật giáo thực hiện, thường diễn ra trong mùa mưa.
An cư kiết hạ không chỉ đơn thuần là một quy tắc tu tập, mà còn là cơ hội để cộng đồng tăng ni tập trung hoàn thiện đức hạnh, trau dồi giáo lý, và chuyên tâm tu dưỡng. Qua việc hiểu biết về an cư kiết hạ, các Phật tử cũng như những ai quan tâm đến Phật giáo sẽ khám phá được một khía cạnh sâu sắc của con đường tu hành và cảm nhận được giá trị thực tiễn của nó trong cuộc sống hiện đại.
Xuất Xứ và Ý Nghĩa Của An Cư Kiết Hạ
An cư kiết hạ có truyền thống từ thời Phật Thích Ca, khi Ngài còn tại thế. Đây là một phong tục lâu đời đối với những người tu khổ hạnh. Ban đầu, các tu sĩ ở ấn độ cấm túc an cư không đi giáo hóa trong mùa mưa vì họ có thể vô tình làm hại các cây trồng, côn trùng hoặc thậm chí chính họ trong các chuyến đi. Nhu cầu này dẫn đến việc thành lập một quy tắc tu tập phù hợp với điều kiện tự nhiên và lợi ích của cộng đồng.
Theo Tăng Luật San Bộ Tùy Cơ Yết Ma, giải thích nghĩa chữ an cư như sau: “Thu nhiếp thân tâm yên tĩnh là an, thời kỳ phải ở lại là cư”. Bộ Luật Tứ Trì Kỳ định nghĩa: “Lập tâm một chỗ gọi là Kiết; bộ Nghiệp Sơ định nghĩa: Thu thúc thân và vào chỗ tịch tĩnh gọi là An”. An cư cũng có nghĩa “an kỳ tâm, cư kỳ thân”, tức thân ở yên một chỗ và tâm an lạc, thanh tịnh gọi là an cư.
Cửa Phật Học tại trung tâm tu tập trong mùa An Cư Kiết Hạ Phật lịch 2565
Khi cuộc sống có yên ổn, mọi việc mới suôn sẻ và thuận lợi. Đối với đời sống xuất gia, sống yên ổn là một nhu cầu quan trọng để từng bước hướng đến tịnh hóa tâm hồn, phát triển và thăng hoa tâm linh. Muốn như vậy, Tăng chúng phải sống hòa hợp, an vui, tuân thủ những thanh qui trong chọn thiện môn môn chỉ Phật, Chỉ Tổ đã chế định. Quan trọng hơn nữa tự thân phải có một nghệ thuật sống trần đầy chất lượng tự giác và tính thương.
Nền Tảng Luân Lý của An Cư Kiết Hạ
Đức Phật dạy có tám pháp nếu các Tỳ kheo khéo thành tựu được thì đáng được cung kính, đáng được tôn trọng, đáng được chắp tay là ruộng phước vô thường ở đời. Tám pháp đó là: vì Tỳ kheo giữ giới, chấp nhận và học tập các học pháp; nghe nhiều và khéo thể nhập với chính kiến; là bạn với thiện; có chính tri kiến; chứng đạt bốn Thiền, hiện tại lạc trụ; nhớ được nhiều đời trước; đắc thiên nhãn thanh tịnh và đoạn trừ các lậu hoặc.
Người xuất gia nguyên là làm khất sĩ sống nhờ từng bợ báu tánh cung cấp, cũng được dương. Cố nhiên, người xuất gia không trực tiếp cày và gieo trồng lúa mạ, nhưng không phải thế mà an nhân hưởng thụ. Chính họ cũng cây và gieo hạt giống vào đời, lòng tin của họ là hạt giống, khất thực, trì giới là cơn mưa, trí tuệ là cái áng và cây cơ, hỷ thệ thần là cán cây, tâm là dây cường, sống giữ gìn chính niệm là lưỡi cây và gây thúc. Hàng ngày, họ sống phòng hộ trong lời nói và hình động, tiết độ ăn uống. Bằng việc gieo trồng hạt giống an lạc giải thoát cho đời mà hàng xuất gia trở thành phước điển tối thắng cho Phật tử nương tựa và gieo trồng cội phước.
Mùa An Cư và Sứ Mệnh Của Tăng Chúng
Mùa An Cư Kiết Hạ, chỉ Tăng ngừng du phương hoằng hóa mà tập trung an trụ tại một chỗ để thúc liên thân tâm, trau dồi giới Đức xứng đáng là ruộng phước cho hàng Phật tử tại gia. Tôn trọng và gìn giữ giới luật là yếu tố quan trọng, bởi giới luật là nền tảng xây dựng nên tất cả công đức và trí tuệ. Mùa an cư là cơ hội và nguyện vực để chứng Tăng trú lại chia sẻ Phật pháp, kinh nghiệm tu tập, chính nhờ sự tu tập tinh chuyên trong một trụ xứ với đồng đạo chứng Tăng sẽ tác động và trợ duyên cho hành giả tinh tấn, tăng trưởng thiện pháp.
Ban quản viên và Tăng Ni sinh trong mùa An Cư Kiết Hạ tại chùa truyền thống
Đây cũng là khoảng thời gian tốt đẹp để mỗi người tự nghiêm lại chính bản thân mình, thấy phần nào chưa được thì chuyên tâm nỗ lực khắc phục, phần nào sai trái thì cố gắng gạn lọc tự bỏ. Ngoài sự tu tập tự thân, phần nào xin gửi năng lượng bình yên đến đất nước, cầu mong đại dịch sớm được đẩy lùi, trả lại sự bình an cho mọi người trên khắp mọi miền đất nước. Trong ý nghĩa cao quý của An Cư Kiết Hạ mà mỗi người xuất gia đều phải tuân thủ là thân an cư và tâm an cư được Đức Thế Tôn chỉ dạy về năm an ổn trú tại khu vườn Ghosita.
Thế nào là năm? Ở đây, này các Tỳ kheo, Tỳ kheo an trụ từ thân nghiệp đối với các Đồng Pháp hạnh, cả trước mặt và sau lưng; an trụ từ khẩu nghiệp đối với các Đồng Pháp hạnh, trước mặt và sau lưng; an trụ từ ý nghiệp đối với các Đồng Pháp hạnh, trước mặt và sau lưng; đối với các giới không bị bỏ vứt, không bị súit mẫu, không bị nhiễm ô, không bị uế nhiễm, đem lại giải thoát, được người trí tán thần, không bị chấp thủ, đưa đến Thiền định, vì vậy sống thành tựu các giới như vậy đối với các Đồng Pháp hạnh, trước mặt và sau lưng, và đối với tri kiến này, thuộc bậc Thánh Đạo đưa đến xuất ly, được người thực hành chân chính đoạn diệt khổ đau, vì vậy sống thành tựu tri kiến như vậy đối với các Đồng Pháp hạnh, trước mặt và sau lưng.
Lời Dạy về Thân và Tâm An Cư
Lời dạy của Thế Tôn thật là sâu sắc, chúng ta thường hay phạm lỗi thích sống và thể hiện trước mặt người khác. Đó là lối sống của người thế tục, còn chúng ta là những người tự bỏ thế tục sống đời chính hạnh thì phải khác. Thấy biết mình có những lỗi như vậy thì phải nỗ lực thay đổi, không thể nào để tâm buông trôi theo các pháp bất thiện. Vì vậy, ba tháng an cư là để Tăng sĩ nhìn lại tâm mình mà tinh cần nỗ lực hơn. Qua bài kinh ngắn trên, Đức Phật dạy chứng xuất gia trong ba tháng an cư, thân và tâm đều phải an cư; thân an cư là giữ hình đứng và lời nói thanh tịnh; tâm an cư thì suy nghĩ phải thanh tịnh, phải nghiêm trì giới luật và thành tựu tri kiến.
Một mặt chúng ta thúc liên thân tâm chính mình, mặt khác cũng phải nghiêm trì giữ gìn đối với các bạn đồng tu pháp hạnh, cả trước mặt đến sau lưng. Việc tu tập của chúng Tăng không chỉ là làm thăng hoa cho tự thân, làm ruộng phước cho Phật tử mà còn giáo hóa được những người khuất mặt. Cũng vậy, khi chúng Tăng cầu hỏi về một trụ xứ để tu tập thì chỉ Thiền, Họ pháp long thần nơi đó đều hoan hỷ sanh tâm quy kính gia hộ cho đạo trường được sung mãn, ấm định.
Đêm nằm mơ về tu tập trong mùa An Cư tại trung tâm Phật giáo
Đức Phật An Cư Không Tiếp Khách
Một thời, Thế Tôn sống độc cư thiền định trong ba tháng, không tiếp ai, trừ một người đem đồ ăn đến tại khu rừng Icchanangala. Sau ba tháng an cư đã mãn, từ chỗ thiền định độc cư đứng dậy, Thế Tôn gọi các Tỳ kheo: Này các Tỳ kheo, nếu các tu sĩ ngoài đạo đến hỏi: Với sự an trụ nào, này chỉ Hiền, Sa môn Gotama an trụ nhiều ngày trong mùa mưa? các ông hãy trả lời: Với định niệm hơi thở vào, hơi thở ra, này chỉ Hiền, Thế Tôn an trụ nhiều ngày trong mùa mưa. Qua đoạn thoại giữa Đức Phật và chúng Tỳ kheo, chúng ta thấy được chính Đức Phật cũng dùng một thời gian nhập tệ và không gặp bất kỳ ai.
Điều này có phải là sự thị hiện để rằn dạy chúng Tỳ kheo và hậu thế chúng ta không? Tất nhiên, Đức Phật cũng cần thời gian nghỉ ngơi bằng cách an trụ thân tâm trong thiền định và hiện pháp lạc trụ. Nhưng điều quan trọng hơn, Ngài lấy đó làm gương, rằn nhắc chúng để tự đứng lãng phí quá nhiều thời gian cho việc tiếp xúc, trò chuyện với người Phật tử. Vì đây là ba tháng để cho chúng ta tịnh tâm, hướng vào bên trong nhiều hơn, tu dưỡng định lực qua pháp quán Tứ niệm xứ. Đa phần thời Phật tại thế, các Tỳ kheo nhờ thực hành niệm thân, thọ, tâm, pháp trong mùa an cư mà thành tựu được giải thoát, chứng đắc Thánh quả.
Sự Gắn Kết Giữa Tu Sĩ và Chúng Sinh
Viết về việc tu tập của chúng Tăng không chỉ là làm thăng hoa cho tự thân, làm ruộng phước cho Phật tử mà còn giáo hóa được những người khuất mặt. Cũng vậy, khi chúng Tăng cầu hỏi về một trụ xứ để tu tập thì chỉ Thiền, Họ pháp long thần nơi đó đều hoan hỷ sanh tâm quy kính gia hộ cho đạo trường được sung mãn, ấm định. Trong suốt thời gian cấm túc, chỉ vị áy cũng nương theo lực của chúng Tăng mà tu tập, nghe pháp.
Nên khi an cư xong, các Tỳ kheo ra đi, chỉ Thiền cũng buồn, lưu luyến và tiếc thương. Hôm nay tâm của ta cảm thấy không vui vẻ khi thấy nhiều chỗ ngồi trống không, không có người. Những bậc Đạo văn này thuyết pháp thật mỹ diệu. Để tự Gotama hiện nay đang ở đâu? Lời dạy của Thế Tôn thật là sâu sắc, chúng ta thường hay phạm lỗi thích sống và thể hiện trước mặt người khác. Đó là lối sống của người thế tục, còn chúng ta là những người tự bỏ thế tục sống đời chính hạnh thì phải khác.
Chính nhờ sự tu tập miêm mỗi thân, thanh tịnh hòa hợp đích thực của hội chúng mới đủ sức cảm hóa được Long thiên chỉ thần Họ pháp. Mùa an cư đi qua, đồng lại trong lòng mỗi người là sự an lạc và luyến tiếc, mong hội ngộ vào mùa mưa sang năm để chúng ta cùng tu tập với nhau.
Mâm cơm trong lúc tu tập mùa An Cư tại tăng xá truyền thống
Khuyến Khích Thực Hành Trong Mùa An Cư
Trong sách Tân ngôn của Hòa thượng Nhất Quang có dạy: “Dù có làm Phật sự bận rộn vẫn phải thiết lập cho mình một thời khóa tu hành. Tu là chính còn làm tới đâu là do phước của mỗi người”. Qua lời dạy, chúng ta thấy không chỉ chỉ Phật chỉ Tổ xem trọng chuyên tu mà đến ngày nay, chỉ vị Tôn tục cũng canh cánh việc tu trong lòng.
Mùa an cư là cơ hội vàng để chúng ta không những tu dưỡng tâm linh, mà còn có thể tham dự các khóa học Phật pháp, lắng nghe kinh kệ, tiếp cận các vị cao tăng. Đây là thời gian thiêng liêng để chúng ta rèn luyện chính niệm, phát triển định lực, và tiệm tiến hướng tới giải thoát. Hàng Phật tử tại gia cũng nên tận dụng mùa này để tăng cường tu tập, dù không thể cấm túc như các tu sĩ, nhưng vẫn có thể dành thời gian tu tập hàng ngày, tham gia các pháp hội tại các chùa chiền gần nhất.
Khi mùa an cư kết thúc, các tu sĩ sẽ lại ra đi giáo hóa, nâng cao đức tin và kiến thức Phật pháp cho các Phật tử khác. Do vậy, việc cấm túc an cư không ra khỏi trụ xứ, ngày đêm chuyên tinh thiền quán là điều cần làm. Hãy tận dụng mùa an cư này để trong lòng, tâm hướng tới sự bình yên, an lạc, từng bước phát triển tâm linh, tin tưởng rằng qua nỗ lực tu dưỡng của chúng ta, Phật pháp sẽ được thắng lợi lan tỏa rộng rãi trên khắp đất nước.
Kết Luận
An cư kiết hạ là một di sản vô cùng quý báu của Phật giáo, mang trong nó những giáo lý sâu sắc về sự tu dưỡng và rèn luyện tâm linh. Qua các phần nội dung trên, chúng ta có thể thấy rằng an cư không chỉ là một quy tắc tu tập hình thức, mà là một phương pháp thực tiễn giúp chúng ta vươn lên hướng tới sự giải thoát. Giáo lý về thân an cư và tâm an cư của Đức Phật cho chúng ta bài học quý giá về cách rèn luyện tâm thức, giữ gìn giới luật và phát triển tâm linh.
Đối với các Phật tử tại gia, mùa an cư là dịp tốt để gia tăng tinh tấn tu tập, tham dự các khóa học Phật pháp, và nuôi dưỡng tâm đức. Hãy theo gương các tu sĩ, dành thời gian tu dưỡng tâm linh trong mùa này, từng bước hoàn thiện bản thân, đóng góp vào việc phát triển Phật pháp và mang lạc cho xã hội. An cư kiết hạ dạy chúng ta rằng để có sự tiến bộ thực sự, chúng ta cần yên tĩnh, tập trung và kiên trì—những yếu tố không chỉ quan trọng trong tu tập mà còn thiết yếu trong cuộc sống hàng ngày.
Tài Liệu Tham Khảo
- Kinh Tăng Chi bộ II, chương 5, phẩm An ổn trụ
- Kinh Tăng Chi bộ III, chương 8, phẩm Gotami
- Kinh Tiểu bộ I, kinh Tập
- Kinh Tương Ưng Bộ V, chương 10
- Sách Tân ngôn của Hòa thượng Nhất Quang
