Hầu hết cuộc sống con người được xây dựng trên nền tảng của sự tưởng tưởng, chứ không phải trên cái thực tại hiện hữu. Chúng ta tin rằng các nhu cầu như đói, khát, mệt là những yêu cầu tự nhiên, nhưng rồi chúng ta lại biến những nhu cầu sinh học này thành những tưởng tưởng phức tạp. Thực tế, tưởng tưởng lớn nhất mà mỗi con người đang sống chính là tưởng rằng “mình là cái gì đó” – một cá thể độc lập, vĩnh viễn và tự chủ.
Sự tưởng tưởng này quá sâu sắc và quá lâu dài trong tâm thức của chúng ta đến nỗi ngay cả khi thân thể chết đi, ý thức của ta vẫn cứ mang theo cái tưởng tưởng đó. Đó chính là lý do tại sao Phật giáo nói đến khái niệm “ma” – không phải là linh hồn trong nghĩa thần thoại, mà là cái ảo tưởng về “tự ngã” mà ta mang theo sau khi vĩnh biệt thế gian. Điều đáng buồn là, sau khi chết, ta vẫn sống với những ảo tưởng ấy, không sống với cái thực tại của sự tồn tại thật sự, mà chỉ sống trong mê hoặc của những gì ta tưởng tượng ra.
Ảo tưởng về bản thân là nguồn gốc của mọi khổ đau trong đời sống
Sự Khác Biệt Giữa Sống Thực và Sống Ảo
Khi một người còn sống mà cảm nhận được sự tồn tại một cách chân thực, điều đó giống như khi chúng ta uống nước mà thực sự cảm nhận được tính chất nóng hay lạnh, mềm mại và trong sáng của nó – đó mới là sống thực. Tuy nhiên, có những người chỉ cảm nhận mặt ngoài của sự vật mà không thực sự nắm bắt bản chất của chúng.
Ngược lại, sống ảo là khi chúng ta bị cuốn theo dòng thói quen, một sau một, không thực sự hiểu rõ bản chất của những gì đang xảy ra. Giống như người hút thuốc – lúc này chưa hết cái vị thuốc, lúc kia đã thay bằng thứ khác, nhưng cái hình ảnh ảo của việc hút thuốc vẫn cứ quay vòng liên tục. Và khi chết, hình ảnh ảo đó vẫn còn theo, những người này gọi là bị “ma thuốc” ám ảnh.
Bản Chất Thực của Tâm Thức
Tuy nhiên, không phải ai cũng nhận ra được sự thực này. Rất cần phải nhìn rõ bản chất thực của tâm thức và của sự sống để có thể loại bỏ những ảo tưởng không thực, những cái không phải là bản chất. Trong truyền thống thiền Phật giáo Việt Nam, điều này được gọi là “bản lai diện mục” – bộ mặt ban đầu, cái mặt thực của chính mình trước khi bị phủ lên bởi lớp tưởng tưởng tái-tính-danh vọng.
Thực tế, có lúc chúng ta phải sợ hãi trước cái bộ mặt thực này, vì chúng ta đã quá quen với bộ mặt ảo mà ta dựng lên. Chúng ta đã sống, yêu thương, hận thù, cạnh tranh, và xây dựng cả một bộ sách lược sống dựa trên bộ mặt ảo đó.
Thực tại luôn ở đó nhưng ta thường che phủ nó bằng ảo tưởng
Tại Sao Con Người Không Dám Nhìn Vào Thực Tại?
Không phải ai cũng muốn quay trở lại bản chất thực! Vì con người muốn thỏa mãn những cái ảo mà chính con người dựng lên, không dám trở về nhìn lại cái thực. Theo nhà tư tưởng Albert Camus, con người là “một kẻ lạ mất” – ta sống trong một thế giới ảo của chính ta mà không thực sự hiểu điều gì đang xảy ra.
Ngay cả trong tu tập thiền, nhiều người cũng biến các phương pháp tu học thành công cụ để thoả mãn những mong muốn riêng của mình, để thực hiện ý đồ đạt được một cái gì đó mà họ cho là cao siêu hơn. Họ thiền không phải để loại bỏ ảo tưởng hay nhìn rõ bản chất thực của chính mình, mà để hoàn thành một lý tưởng nào đó trong tâm trí.
Phân Biệt Các Mức Độ Tu Tập Thiền
Có rất nhiều người tu thiền nhưng không phải để nhìn thấy “mặt thực” của chính họ, cũng không phải để loại bỏ tất cả những ảo tưởng. Thay vào đó, họ tu thiền để đạt được một trạng thái mà họ cho là linh thiêng hơn, nhưng thực chất vẫn là sự tưởng tưởng khác.
Loại bỏ những ảo tưởng chính là thiền đối trị – tu tập nhằm mục đích làm sạch, giải thoát khỏi những ảo tưởng tích tụ trong tâm.
Nhìn rõ bản chất thực chính là thiền thấy tính – tu tập nhằm mục đích nhìn thấy những gì thực sự là, hiểu rõ bản chất không-ngã, vô-thường của mọi sự vật.
Thiền định giúp ta dần dần nhìn thấy bản chất thực của sự vật
Con Đường Giải Thoát Khỏi Ảo Tưởng
Quá trình giác ngộ trong Phật giáo chính là quá trình loại bỏ dần những tưởng tưởng, bắt đầu từ những tưởng tưởng sơ khai cho đến tưởng tưởng sâu sắc nhất – đó là tưởng rằng “mình là một cái gì đó”. Khi những lớp ảo tưởng được lột bỏ từng lớp, con người bắt đầu cảm nhận được sự tồn tại một cách chân thực.
Điều này không có nghĩa là ta biến thành “không có gì” hay “không có tâm thức”. Ngược lại, đó là khi tâm thức được giải phóng khỏi những xiềng xích của ảo tưởng, nó mới thực sự linh hoạt, rõ ràng và sáng suốt. Đó là khi người tu tập thực sự hiểu được ý nghĩa của những lời Phật dạy: “Khổ” không phải ở ngoài mà ở trong cách chúng ta hiểu lầm về sự tồn tại.
Bước Đầu Tiên Về Nhận Thức
Công đoạn đầu tiên trong tu tập là phải có được sự nhận thức đúng – nhận thức rằng chúng ta đang sống trong thế giới của những ảo tưởng. Đây không phải là một thuyết bi quan mà là một sự thức tỉnh. Khi nhận ra điều này, chúng ta bắt đầu đặt câu hỏi: “Điều gì là thực? Điều gì là ảo? Bản chất thực của tôi là gì?”
Từ sự thắc mắc này, tu học Phật giáo mở ra một con đường dài để ta dần dần lột bỏ những lớp ảo tưởng, giống như lột vỏ một cái hành, cho đến khi ta cảm nhận được cái thực – đó là sự tồn tại trong hiện tại, không bị trói buộc bởi quá khứ hay lo sợ tương lai.
Kết Luận: Sống Thực Mới Là Sống Tự Do
Ảo tưởng sâu sắc nhất rằng “mình là cái gì đó” – một cá thể cố định, bất biến – chính là gốc rễ của mọi khổ đau, mọi sợ hãi, mọi kính cụ trong cuộc đời. Khi ta giữ chặt cái tưởng tưởng này, ta cứ phải chạy theo, phòng chống, lo sợ.
Tu học Phật giáo mời gọi chúng ta trở lại với cái thực – sống với ý thức rõ ràng, sống với sự hiểu biết về bản chất không-ngã của mọi sự vật, sống với lòng từ bi vì nhận ra rằng tất cả chúng ta đều chỉ là những hiểu lầm, những ảo tưởng tạm thời trong vũ trụ bao la này.
Hãy bắt đầu bằng việc quan sát chính mình trong từng khoảnh khắc: Cái gì là thực sự? Cái gì là tưởng tưởng? Từ câu hỏi này, con đường tu tập Phật pháp sẽ dần mở ra cho bạn.
Cùng Nhau Xây Dựng Đạo Pháp
Theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu hữu ích, hãy cân nhắc quyền góp một lần hoặc hàng tháng.
